لوزالمعده: غده‌ای که در تنظیم قند خون و گوارش نقش دارد.

لوزالمعده: کنترل‌کنندهٔ پنهان بدن شما

لوزالمعده کجاست و چه شکلی است؟

لوزالمعده در قسمت فوقانی شکم، پشت معده و دقیقاً جلوی ستون فقرات قرار گرفته است. به خاطر موقعیت پنهانش، شما آن را حس نمی‌کنید. شکل آن را می‌توان به یک بچه قورباغه خوابیده تشبیه کرد: سر پهن آن در سمت راست و نزدیک دوازدهه^۶ (ابتدای رودهٔ باریک) است و دم باریک آن به سمت چپ و نزدیک طحال می‌رسد. طول آن حدود ۱۵ سانتی‌متر (به اندازهٔ کف دست) و وزن آن نزدیک به ۱۰۰ گرم است.

وظیفهٔ اول: کمک به هضم غذا مثل یک کارخانهٔ شیمیایی

بعد از خوردن یک وعده غذایی مثل پیتزا، بدن شما نیاز دارد چربی پنیر، پروتئین گوشت و نشاستهٔ خمیر را تجزیه کند. اینجاست که شیرهٔ پانکراس وارد عمل می‌شود. لوزالمعده روزانه بین ۱ تا ۴ لیتر از این مایع قوی را تولید می‌کند.

این شیره حاوی آنزیم‌های ویژه‌ای است: لیپاز برای چربی‌ها، پروتئاز (مانند تریپسین) برای پروتئین‌ها و آمیلاز برای کربوهیدرات‌ها. این آنزیم‌ها از طریق مجرایی به نام مجرای پانکراس به بخش اول رودهٔ باریک (دوازدهه) می‌ریزند. جالب است که این آنزیم‌ها تا زمانی که به روده نرسیده‌اند، غیرفعال هستند تا مبادا خود لوزالمعده را هضم کنند! در روده و در محیط قلیایی، فعال شده و غذای شما را به قطعات ریز و قابل جذب تبدیل می‌کنند.

وظیفهٔ دوم: تنظیم قند خون مثل یک ترموستات هوشمند

این مهم‌ترین وظیفه‌ای است که بیشتر مردم لوزالمعده را با آن می‌شناسند. سلول‌های بدن شما برای کسب انرژی به گلوکز (قند ساده) نیاز دارند. اما میزان این قند در خون باید همیشه در یک محدودهٔ ثابت و سالم باشد؛ نه خیلی زیاد و نه خیلی کم.

اینجاست که هورمون‌های حیاتی لوزالمعده وارد صحنه می‌شوند. این هورمون‌ها توسط سلول‌های خاصی در بخشی به نام جزایر لانگرهانس ساخته می‌شوند.

این دو هورمون به طور مداوم و مخالف هم کار می‌کنند تا تعادل دقیقی ایجاد کنند، درست مثل دو نفر که دو سر یک الاکلنگ را کنترل می‌کنند.

وقتی ترموستات خراب می‌شود: بیماری دیابت

اگر سیستم تولید یا عملکرد انسولین دچار مشکل شود، بیماری دیابت ایجاد می‌شود که یک بیماری شایع و مرتبط با لوزالمعده است. درک تفاوت دو نوع اصلی دیابت مهم است:

بیماری‌های دیگر لوزالمعده و نشانه‌های هشدار

علاوه بر دیابت، مشکلات دیگری نیز ممکن است برای این عضو پیش بیاید. یکی از شایع‌ترین آن‌ها پانکراتیت یا التهاب لوزالمعده است. این بیماری زمانی رخ می‌دهد که آنزیم‌های گوارشی زودتر از موعد در داخل خود لوزالمعده فعال شوند و شروع به هضم بافت‌های آن کنند! این التهاب می‌تواند حاد (ناگهانی و شدید) یا مزمن (طولانی‌مدت) باشد و از علل آن می‌توان به سنگ کیسه صفرا یا مصرف الکل اشاره کرد.

اگر هر یک از علائم زیر را به طور مکرر یا شدید تجربه کردید، ممکن است نشانه‌ای از مشکل در لوزالمعده باشد و باید به پزشک مراجعه کنید:

• درد شکم که به پشت هم انتشار پیدا می‌کند.
• حالت تهوع یا استفراغ.
• کاهش وزن ناخواسته و بدون دلیل.
• زردی پوست و چشم‌ها (یرقان).
• مدفوع چرب و بدبو (به دلیل هضم ناقص چربی).

آیا می‌توان بدون لوزالمعده زندگی کرد؟

پاسخ مثبت است، اما زندگی بسیار پیچیده‌تر می‌شود. گاهی به دلیل سرطان یا آسیب شدید، لازم است تمام یا بخشی از لوزالمعده برداشته شود. در این صورت، بدن دیگر نمی‌تواند آنزیم گوارشی و هورمون انسولین تولید کند.

فرد برای ادامهٔ زندگی باید مادام‌العمر دو کار را انجام دهد:

1. مصرف قرص‌های آنزیم گوارشی همراه با هر وعده غذا، تا بدن بتواند مواد غذایی را هضم و جذب کند.
2. تزریق انسولین و کنترل دقیق قند خون، زیرا دیگر هورمون تنظیم‌کننده‌ای از لوزالمعده ترشح نمی‌شود.

این موضوع اهمیت وجود و سلامت این عضو کوچک را بیش از پیش نشان می‌دهد.

اشتباهات رایج و پرسش‌های مهم

پاورقی

۱. پانکراس (Pancreas): نام علمی لوزالمعده.
۲. آنزیم (Enzyme): پروتئین‌هایی که سرعت واکنش‌های شیمیایی خاصی در بدن (مثل تجزیهٔ غذا) را افزایش می‌دهند.
۳. هورمون (Hormone): پیام‌رسان‌های شیمیایی بدن که از طریق خون به اندام‌های هدف می‌روند و فعالیت آن‌ها را تنظیم می‌کنند.
۴. انسولین (Insulin): هورمونی که از سلول‌های بتای لوزالمعده ترشح می‌شود و باعث ورود گلوکز از خون به درون سلول‌ها و کاهش قند خون می‌گردد.
۵. گلوکاگون (Glucagon): هورمونی که از سلول‌های آلفای لوزالمعده ترشح می‌شود و باعث آزاد شدن گلوکز ذخیره شده از کبد و افزایش قند خون می‌گردد.
۶. دوازدهه (Duodenum): اولین و کوتاه‌ترین قسمت رودهٔ باریک که بلافاصله بعد از معده قرار دارد.
۷. جزایر لانگرهانس (Islets of Langerhans): نواحی کوچک و پراکنده در بافت لوزالمعده که سلول‌های تولیدکنندهٔ هورمون‌ها (مانند انسولین و گلوکاگون) را در خود جای داده‌اند.