مهندسان کوچک جنگل: سنجابها و راز دانههای پنهان
از ذخیره غذا تا کاشت درخت
غریزهٔ ذخیرهسازی: یخچال زیرزمینی سنجاب
سنجابها برای زنده ماندن در فصل زمستان که غذا کمیاب میشود، روش جالبی دارند. آنها در فصل پاییز، حجم زیادی از دانههای مغذی مانند بلوط، فندق و گردو را جمعآوری میکنند. اما این دانهها را یکجا انبار نمیکنند. در عوض، آنها را در صدها مکان مختلف و کوچک دفن میکنند. این رفتار را پراکندگی ذخیرهای مینامند. دلیل این کار چیست؟ اگر یک انبار بزرگ توسط حیوان دیگری پیدا و غارت شود، سنجاب همهٔ غذای خود را یکجا از دست میدهد. اما با پنهان کردن در مکانهای متعدد، ریسک گرسنگی کاهش مییابد.
| نام جانور | نوع غذای ذخیرهشده | روش ذخیرهسازی | تأثیر بر محیط |
|---|---|---|---|
| سنجاب قرمز | بلوط، فندق، مخروط کاج | دفن تکی در مکانهای متعدد (پراکندگی ذخیرهای) | کمک زیاد
ایجاد جنگلهای جدید
|
| زاغی (کلاغ آبی) | بلوط، دانههای مختلف | دفن دستهجمعی در انبارهای زیرزمینی | کمک زیاد
پراکندگی در مسافتهای دور
|
| موش خانگی | غلات، دانهها | انبار کردن در لانه (معمولاً یک مکان) | کمک کم
پراکندگی محدود
|
راز سبز شدن: وقتی سنجاب فراموش میکند!
جالب اینجاست که سنجابها حافظهای قوی برای پیدا کردن محل دانههای پنهانشده دارند، اما همهٔ آنها را پیدا نمیکنند. تخمین زده میشود که یک سنجاب ممکن است تا 25% از دانههای دفنشدهٔ خود را فراموش کند یا نتواند پیدایشان کند. این دانههای فراموششده، همان هستهٔ اصلی داستان ما هستند. آنها در خاک باقی میمانند و در فصل بهار، با فراهم شدن شرایط مناسب رطوبت و دما، جوانه میزنند و به نهالهای کوچکی تبدیل میشوند. به این ترتیب، سنجابها بدون اینکه قصد داشته باشند، به صورت تصادفی درخت میکارند!
باغبان پارک محله: یک مثال ملموس
حالا بیایید این موضوع را در محیط اطراف خودمان بررسی کنیم. پارک یا فضای سبز نزدیک خانهتان را در نظر بگیرید. اگر در آنجا درخت بلوط یا کاج وجود دارد، به احتمال زیاد سنجابها در گسترش آن نقش داشتهاند. تصور کنید یک سنجاب، یک بلوط را از زیر یک درخت بزرگ بلوط برمیدارد و برای دفن کردن، چند ده متر آنطرفتر میدود. با این کار، دانه را از سایهٔ درخت مادر پراکنده میکند. این فاصله گرفتن برای رشد نهال جدید بسیار مهم است، چون در سایهٔ درخت مادر، نور و منابع کافی برای رشد رقیب کوچک وجود ندارد. پس سنجاب نه تنها دانه را میکارد، بلکه آن را در مدرسهای با امکانات بهتر قرار میدهد!
پرسشهای مهم و یک اشتباه رایج
خیر. این رفتار در سنجابهای درختی (مثل سنجاب قرمز یا خاکستری) که در جنگلها و پارکها زندگی میکنند، بسیار بارز است. سنجابهای زمینی ممکن است روشهای دیگری برای ذخیره غذا داشته باشند.
خیر. عوامل زیادی در موفقیت یک دانه نقش دارند. برخی دانهها توسط حیوانات دیگر پیدا و خورده میشوند، برخی فاسد میشوند و برخی در عمق نامناسب خاک دفن شدهاند. اما حتی درصد کوچکی از موفقیت، برای حفظ جمعیت درختان و گسترش جنگل کافی است.
این یک باور نادرست است. سنجابها قصد و نیتی برای کاشت درخت ندارند. هدف اصلی آنها تنها ذخیرهسازی غذا برای روزهای سخت است. رشد گیاهان جدید یک پیامد تصادفی و مفید این رفتار است که در طول زمان به یک همزیستی5 زیبا تبدیل شده است.
پاورقی
1تنوع زیستی (Biodiversity): به «تنوع زندگی در جهان یا در یک زیستگاه خاص» اشاره دارد.
2جنگلزایی (Afforestation): فرآیند ایجاد جنگل در زمینی که قبلاً جنگل نبوده است.
3پراکندگی بذر (Seed Dispersal): روشهای انتقال دانهها از گیاه مادر به مکانهای جدید.
4باغبانهای ناخواسته (Unintentional Gardeners): معادل انگلیسی اصطلاحی توصیفی برای سنجابها.
5همزیستی (Symbiosis): زندگی دو گونهٔ مختلف با هم به نحوی که برای یک یا هر دو مفید باشد.
