سفر شگفتانگیز: نوزاد چگونه در شکم مادر رشد میکند؟
آغاز زندگی: از لقاح تا لانهگزینی
همه چیز با یک شروع ساده اما معجزهآسا آغاز میشود: لقاح۱. در این مرحله، سلول اسپرم پدر و سلول تخمک مادر در لولهای به نام لولهی فالوپ۲ به هم میپیوندند و یک سلول واحد به نام زیگوت۳ را تشکیل میدهند. این سلول حاوی تمام دستورالعملهای ژنتیکی برای ساختن یک انسان جدید است. زیگوت بلافاصله شروع به تقسیمهای متوالی میکند، درست مانند زمانی که یک دانهی برفی کریستالهای بیشتری به خود میگیرد. پس از چند روز، این تودهی سلولی که اکنون بلاستوسیست۴ نامیده میشود، به رحم مادر میرسد و خود را در دیوارهی ضخیم و نرم آن جای میدهد. به این کار لانهگزینی۵ میگویند که مانند کاشتن یک بذر در خاک حاصلخیز است.
سه ماهه اول: شکلگیری شالودهی بدن
سه ماههی اول بارداری، مهمترین و حساسترین مرحله است، زیرا تمام اندامهای اصلی بدن در این زمان پایهریزی میشوند. از هفتهی پنجم به بعد، موجود در حال رشد رویان۶ نامیده میشود.
| هفته | اتفاقات کلیدی رشد | اندازه تقریبی |
|---|---|---|
| ۵-۴ | تشکیل لولهی عصبی (آیندهی مغز و نخاع)، شروع ضربان قلب اولیه | کوچکتر از یک دانهی برنج |
| ۸-۶ | ظهور جوانههای دست و پا، شکلگیری چشمها و گوشها، استخوانبندی شروع به جایگزینی غضروف میکند | حدود ۱ سانتیمتر (اندازه یک لوبیا) |
| ۱۲-۹ | انگشتان دست و پا کاملاً جدا میشوند، کلیهها کار میکنند، جنین میتواند دهان خود را باز و بسته کند. از هفته ی نهم به بعد، رویان رسماً جنین نامیده میشود | حدود ۵ سانتیمتر (اندازه یک آلو) |
سه ماهه دوم و سوم: رشد، تکامل و آمادهسازی
با ورود به سه ماههی دوم (هفتههای ۱۳ تا ۲۷)، خطر سقط به شدت کاهش مییابد و جنین بر رشد و تکمیل جزئیات تمرکز میکند. در این مرحله است که مادر ممکن است برای اولین بار حرکات جنین را احساس کند. جنسیت جنین نیز معمولاً در میانهی این دوره در سونوگرافی قابل تشخیص است. پوست جنین از حالت شفاف خارج میشود، موهای نازکی روی بدن رشد میکند و اثر انگشت منحصربهفرد او شکل میگیرد.
سه ماههی سوم (هفتههای ۲۸ تا ۴۰)، زمان افزایش وزن و رسیدن اندامها است. ریهها برای تنفس در هوای بیرون بالغ میشوند، لایههایی از چربی در زیر پوست ذخیره میشود تا جنین را پس از تولد گرم نگه دارد و مغز با سرعت زیادی رشد میکند. جنین اغلب در وضعیت سربهپایین قرار میگیرد تا خود را برای تولد آماده کند.
نقش حیاتی جفت و کیسهی آب
جنین در این سفر ۹ ماهه تنها نیست. دو عضو بسیار مهم از او محافظت و پشتیبانی میکنند:
جفت۷: این عضو گرد مانند یک ایستگاه تبادل فوقالعاده عمل میکند. جفت از رگهای خونی مادر و جنین تشکیل شده و بدون اینکه خون آنها مستقیماً با هم مخلوط شود، امکان تبادل را فراهم میکند. اکسیژن و مواد مغذی از بدن مادر به جنین منتقل میشوند و در عوض، مواد زائد مانند دیاکسید کربن از جنین خارج میشوند. جفت همچنین هورمونهای مهمی ترشح میکند که بارداری را حفظ میکنند.
کیسهی آب (آمنیوتیک)۸: جنین درون کیسهای پر از مایع شناور است. این مایع مانند یک بالشتک ضربهگیر طبیعی عمل کرده و جنین را در برابر تکانها و فشارهای بیرونی محافظت میکند. همچنین فضایی برای حرکت و رشد عضلات جنین فراهم میکند و دمای ثابتی را حفظ مینماید.
اشتباهات رایج و پرسشهای مهم
چشمهای جنین از هفتههای اول شروع به شکلگیری میکنند، اما بینایی واقعی پس از تولد تکمیل میشود. جنین در رحم میتواند بین نور و تاریکی تمایز قائل شود (حوالی هفتهی ۲۷) و حتی ممکن است به نور شدیدی که از بیرون به شکم مادر میتابد، واکنش نشان دهد. با این حال، مغز او توانایی پردازش تصاویر واضح را ندارد. این توانایی به تدریج در ماههای اول پس از تولد ایجاد میشود.
این یک روش استاندارد برای محاسبهی دقیقتر تاریخ زایمان است. چون زمان دقیق تخمکگذاری و لقاح برای هر زنی میتواند کمی متفاوت باشد، اما تاریخ شروع آخرین قاعدگی معمولاً مشخص است. بنابراین، پزشکان برای راحتی و دقت بیشتر، سن بارداری را از اولین روز آخرین قاعدگی محاسبه میکنند که حدود دو هفته قبل از لقاح است. به همین دلیل است که میگویند دورهی کامل بارداری ۴۰ هفته یا حدود ۹ ماه است.
خیر. شالوده و طرح اولیه تمام اندامهای مهم در سه ماهه اول بارداری ریخته میشود. اما تکامل و عملکرد کامل آنها در طول مراحل بعدی اتفاق میافتد. برای مثال، قلب ابتدا به صورت یک لولهی تپنده شکل میگیرد و سپس به حفرههای چهارگانهی کامل تبدیل میشود. ریهها نیز از سه ماهه دوم به بعد بالغ میشوند تا برای تنفس آماده گردند.
پاورقی
۱. لقاح (Fertilization): فرآیند ادغام سلول اسپرم و تخمک برای تشکیل سلول تخم.
۲. لولهی فالوپ (Fallopian Tube): لولهای که تخمک را از تخمدان به رحم منتقل میکند و محل وقوع لقاح است.
۳. زیگوت (Zygote): سلول اولیهای که از لقاح اسپرم و تخمک به وجود میآید و آغازگر رشد یک موجود جدید است.
۴. بلاستوسیست (Blastocyst): تودهی سلولی حاصل از تقسیمات اولیهی زیگوت که آمادهی لانهگزینی در رحم است.
۵. لانهگزینی (Implantation): فرآیند اتصال و جایگیری بلاستوسیست در دیوارهی داخلی رحم.
۶. رویان (Embryo): نام موجود در حال رشد از زمان لقاح تا پایان هفته ی هشتم بارداری.
۷. جفت (Placenta): عضوی که در دوران بارداری در رحم تشکیل میشود و نقش تبادل مواد و ترشح هورمون را بین مادر و جنین بر عهده دارد.
۸. کیسهی آب (آمنیوتیک) (Amniotic Sac): کیسهای پر از مایع که جنین را در بر میگیرد و از آن محافظت میکند.
