توسعه پایدار: ساختن آیندهای روشن برای همه
سه رکن اصلی: مثلث طلایی پایداری
تصور کن یک سهپایه داریم. اگر یکی از پایههایش کوتاه یا شکسته باشد، سهپایه میافتد. توسعه پایدار نیز بر سه پایهٔ اصلی استوار است که باید به تعادل با یکدیگر برسند. به این سه پایه، اغلب «سه رکن توسعه پایدار» میگویند.
| رکن | هدف اصلی | مثال ملموس | وضعیت ایدهآل |
|---|---|---|---|
| اقتصادی | تولید ثروت و رفاه برای همه | یک شرکت که هم سود میبرد و هم برای کارمندانش بیمه درمانی فراهم میکند. | رونق پایدار |
| اجتماعی | برقراری عدالت و برابری فرصتها | دسترسی همه کودکان یک روستا به مدرسه و آموزش باکیفیت. | جامعهٔ سالم |
| زیستمحیطی | حفاظت از منابع طبیعی و سلامت سیاره | کشاورزی که به جای سموم شیمیایی، از روشهای طبیعی برای دفع آفات استفاده میکند. | تعادل بومسازگان |
تعامل این سه رکن را میتوان با یک فرمول ساده نشان داد. اگر توسعه را «D» در نظر بگیریم، باید به گونهای باشد که:
یعنی توسعه تابعی از اقتصاد، جامعه و محیط زیست است. اگر بخواهیم فقط اقتصاد (سود مالی) را در نظر بگیریم و محیط زیست را نادیده انگاریم، این تابع نتیجهای ناپایدار و مخرب خواهد داد.
از کجا شروع شد؟ تاریخچهای کوتاه از یک ایده جهانی
مفهوم توسعه پایدار به صورت رسمی در سالهای پایانی قرن بیستم شکل گرفت. در سال 1987، کمیسیونی به ریاست گرو هارلم برانتلند2 تعریف معروفی ارائه داد: «توسعهای که نیازهای نسل حاضر را بدون به خطر انداختن توانایی نسلهای آینده برای برآوردن نیازهای خود برآورده کند.» سپس در سال 1992، «اجلاس زمین» در ریو دو ژانیرو برزیل برگزار شد و کشورهای دنیا بر سر برنامهای به نام «دستور کار 21»3 توافق کردند. نقطه عطف بعدی در سال 2015 بود، زمانی که سازمان ملل متحد اهداف توسعه پایدار4 را معرفی کرد: 17 هدف جهانی برای تحقق تا سال 2030.
اهداف توسعه پایدار: نقشه راه 2030
این 17 هدف، چکلیستی جامع برای ساختن دنیایی بهتر هستند. هر هدف به یک چالش بزرگ جهانی میپردازد. برای مثال، هدف 6 «دسترسی به آب پاک و بهداشت»، هدف 7 «انرژی پاک و مقرونبهصرفه» و هدف 13 «اقدام فوری برای مقابله با تغییرات آبوهوایی و اثرات آن» است. این اهداف به همه کشورها اعلام میکنند که باید برای پایان دادن به فقر، محافظت از کره زمین و تضمین صلح و رفاه برای همه انسانها تا سال 2030 تلاش کنند.
توسعه پایدار در عمل: از کلانشهرها تا حیاط خانه ما
شاید فکر کنید این مفاهیم فقط مربوط به دولتها و سازمانهای بزرگ است. اما توسعه پایدار در زندگی روزمره ما نیز جریان دارد. هرکدام از ما میتوانیم نقش خود را ایفا کنیم. در سطح کلان، یک شهر پایدار سیستم حملونقل عمومی کارآمدی دارد تا استفاده از خودروهای شخصی و آلودگی کم شود. ساختمانها با مصالحی ساخته میشوند که انرژی کمتری برای گرمایش و سرمایش نیاز دارند (ساختمان سبز).
در سطح خرد، مدیریت پسماند یک مثال عالی است. فرض کنید یک خانوادهی چهارنفره در ماه، 40 کیلوگرم زباله تر (مواد غذایی) تولید میکند. اگر این زبالهها در محل دفن زباله رها شوند، گاز متان ($ CH_4 $) تولید میکنند که یک گاز گلخانهای قوی است. اما اگر همین خانواده زبالههای تر را در یک کمپوستر خانگی بریزد، پس از چند ماه به کود طبیعی غنی تبدیل میشود که برای گلدانها یا باغچه عالی است. این یک عمل ساده، هم از تولید گازهای مضر جلوگیری کرده (محیط زیست)، هم در خرید کود صرفهجویی میکند (اقتصاد) و هم حس مسئولیتپذیری را در خانواده تقویت میکند (اجتماع).
$ (60W - 10W) \times 6 \frac{hours}{day} \times 365 \frac{days}{year} = 109,500 Wh = 109.5 kWh $
این میزان صرفهجویی، هم در قبض برق خانواده تاثیر دارد (اقتصاد) و هم چون نیروگاهها سوخت کمتری میسوزانند، آلودگی هوای کمتری تولید میشود (محیط زیست).
چالشها و راهکارها: موانع سر راه پایداری
مسیر توسعه پایدار هموار نیست. برخی از بزرگترین چالشها عبارتند از: رشد جمعیت و افزایش فشار بر منابع، الگوهای مصرف ناپایدار (مصرف بیش از حد و اسراف)، و مقاومت در برابر تغییر فناوریها و سبک زندگی. برای غلبه بر این چالشها نیاز به آموزش همگانی، قوانین و مقررات حمایتی از سوی دولتها (مانند مالیات بر آلایندهها) و پیشرفت فناوریهای پاک (مانند خودروهای الکتریکی و صفحات خورشیدی کارآمدتر) داریم.
پرسشهای رایج درباره توسعه پایدار
پاسخ: خیر، اصلاً به این معنا نیست. توسعه پایدار به دنبال تغییر الگوی رشد است، نه توقف آن. به جای رشد اقتصادی که منابع را نابود میکند، به دنبال رشد «سبز» یا «هوشمند» است. مثلاً سرمایهگذاری روی انرژیهای تجدیدپذیر مانند باد و خورشید، هم صنعت جدیدی ایجاد میکند (اشتغالزایی و رشد اقتصادی) و هم آلودگی کمتری دارد.
پاسخ: اقدامات کوچک تو، وقتی توسط میلیونها نفر انجام شود، تاثیر بزرگی دارد! میتوانی: کاغذ و پلاستیک را جداگانه بازیافت کنی، در مصرف آب و برق صرفهجویی کنی (مثلاً دوش کوتاهتر)، برای خرید از کیسه پارچهای استفاده کنی و اطلاعاتت را درباره محیط زیست با خانواده و دوستانت به اشتراک بگذاری.
پاسخ: بله، حتی شاید برای آنها ضروریتر باشد. زیرا این کشورها اغلب بیشتر در معرض اثرات منفی تغییرات آبوهوایی (مانند خشکسالی یا سیل) قرار دارند. توسعه پایدار به آنها کمک میکند تا بدون تکرار اشتباهات کشورهای صنعتی (مانند آلودگی گسترده)، مسیر پیشرفت خود را طی کنند. کمکهای بینالمللی و انتقال فناوریهای پاک به این کشورها نقش کلیدی دارد.
پاورقی
1 Sustainable Development (توسعه پایدار)
2 Gro Harlem Brundtland (سیاستمدار نروژی و رئیس کمیسیون جهانی محیط زیست و توسعه)
3 Agenda 21 (برنامهای جامع برای اقدام در سطح جهانی، ملی و محلی در تمامی حوزههایی که بر انسان و محیط زیست تاثیر میگذارد)
4 Sustainable Development Goals - SDGs (مجموعهای از 17 هدف جهانی که توسط سازمان ملل متحد تعریف شدهاند)
5 Light Emitting Diode (دیود نورافشان، نوعی لامپ کممصرف و با طول عمر بالا)
