راز زیبای تفاضل: تجزیه با اتحاد مزدوج
اتحاد مزدوج چیست و چگونه کار میکند؟
در ریاضیات، بعضی از روابط همیشه درست هستند؛ به این روابط «اتحاد» میگوییم. اتحاد مزدوج یکی از معروفترین و کاربردیترین اتحادهاست. این اتحاد به ما میگوید: تفاضل (یعنی تفریق) دو مربع کامل، همیشه برابر است با حاصلضرب «تفاضل» آن دو عبارت در «مجموع» آنها.
به دو پرانتز سمت راست (a-b) و (a+b) «عبارتهای مزدوج» میگویند. آنها شبیه هم هستند، فقط علامت بین جملههایشان فرق دارد.
مثال ساده: فرض کنید یک مربع کاغذی دارید که هر ضلع آن 5 سانتیمتر است (مساحت = 5² = 25). از یک گوشهی آن، یک مربع کوچک با ضلع 2 سانتیمتر (مساحت = 4) را قیچی میکنید. مساحت بخش باقیمانده چقدر است؟ جواب ساده است: 25 - 4 = 21. اما میتوان این بخش باقیمانده را به صورت دو مستطیل برش زد و کنار هم چید که ابعادشان (5-2)=3 و (5+2)=7 باشد. مساحت کل دوباره میشود 3 × 7 = 21. این همان اتحاد مزدوج است: $ 5^2 - 2^2 = (5-2)(5+2) $.
چگونه اختلاف مربعات را در عبارات جبری تشخیص دهیم؟
برای استفاده از این اتحاد، اول باید بتوانیم عبارت را به شکل (چیزی)² – (چیزی دیگر)² ببینیم. این یک الگوی سهمرحلهای دارد:
| مرحله | کاری که باید انجام دهیم | مثال: $ 9x^2 - 16 $ |
|---|---|---|
| ۱ | مطمئن شویم که فقط دو جمله داریم و بین آنها علامت منفی (–) است. | دو جمله داریم: 9x² و 16. علامت بین آنها منفی است. شرط اول برقرار است |
| ۲ | بررسی کنیم که هر دو جمله یک مربع کامل باشند. یعنی بتوانیم ریشهی دوم3 آنها را به راحتی پیدا کنیم. |
9x² = (3x)²
16 = (4)² هر دو مربع کامل هستند |
| ۳ | عبارت را به فرم a² – b² بنویسیم. |
$ a = 3x $ و $ b = 4 $
پس میتوان نوشت: $ (3x)^2 - (4)^2 $ |
پس از تشخیص، فقط کافی است a و b را در فرمول جایگذاری کنیم:
$ 9x^2 - 16 = (3x)^2 - (4)^2 = (3x - 4)(3x + 4) $.
مثالهایی از دنیای اطراف ما
شاید فکر کنید این فرمول فقط در کتاب ریاضی کاربرد دارد! اما مثالهای ملموس زیادی وجود دارد:
مثال ۱: محاسبهی سریع ذهنی. میخواهید حاصل 65² – 35² را سریع پیدا کنید. انجام دو بار ضرب و یک بار تفریق سخت است. اما با اتحاد مزدوج: $ 65^2 - 35^2 = (65 - 35)(65 + 35) = (30) \times (100) = 3000 $. به همین سادگی!
مثال ۲: طراحی و ساخت. یک نجار یک صفحهی چوبی مربع شکل به ضلع x متر دارد. میخواهد از وسط آن، یک قاب مربع کوچکتر به ضلع y متر را برش بزند. مساحت چوب باقیمانده برای کارهای دیگر چقدر است؟ جواب $ x^2 - y^2 $ مترمربع است. اما اگر بخواهد این چوب باقیمانده را به دو قطعهی مستطیلی مساوی تقسیم کند، ابعاد آن مستطیلها (x-y) و (x+y) خواهد بود. این همان تجزیهی (x - y)(x + y) است.
اشتباهات رایج و پرسشهای مهم
$ 2x^2 - 18 = 2(x^2 - 9) $
حالا داخل پرانتز یک تفاضل مربعات کامل داریم: $ x^2 - 3^2 $.
پس جواب نهایی میشود: $ 2(x - 3)(x + 3) $.
$ a = (x+5) $ و $ b = 2 $ (چون 4=2²).
پس میشود: $ (x+5)^2 - 4 = [(x+5) - 2] \times [(x+5) + 2] = (x+3)(x+7) $.
پاورقی
1 اتحاد مزدوج (Conjugate Identity) / 2 اختلاف مربعات (Difference of Squares) / 3 ریشه دوم (Square Root) / 4 اعداد حقیقی (Real Numbers): مجموعهای از اعداد شامل اعداد صحیح، کسری و اعشاری که میتوانند روی محور اعداد نمایش داده شوند.
