ریزسنج[1]: ابزار اندازهگیری دقیق ابعاد کوچک
ریزسنج چیست و چگونه کار میکند؟
تصور کنید میخواهید قطر یک سیم بسیار نازک یا ضخامت یک ورق کاغذ را دقیقاً اندازه بگیرید. خطکش معمولی به دلیل بزرگی تقسیمبندیهایش (1 میلیمتر) برای این کار مناسب نیست. اینجا است که نقش ریزسنج پررنگ میشود. این ابزار بر اساس یک اصل مکانیکی ساده اما هوشمندانه کار میکند: تبدیل حرکت دورانی یک پیچ دقیق به حرکت خطی بسیار کوچک. با هر دور کامل چرخاندن دسته، فکهای اندازهگیری به اندازهی گام پیچ (معمولاً 0.5 میلیمتر) به هم نزدیک یا دور میشوند.
برای درک بهتر، یک پیچ و مهرهی معمولی را در نظر بگیرید. با هر چرخش کامل پیچ داخل مهره، پیچ به اندازهی فاصلهی بین دو دنده (گام پیچ) جلو میرود. ریزسنج از یک پیچ با گام بسیار ریز و دقیق استفاده میکند تا حرکت را به دقت کنترل کند. این دقت بالا باعث میشود ریزسنج بتواند اندازههایی در حد 0.01 یا حتی 0.001 میلیمتر را هم نشان دهد.
شناخت اجزای اصلی یک ریزسنج خارجسنج
برای کار با هر وسیلهای، اول باید اجزای آن را بشناسیم. یک ریزسنج خارجسنج معمولی از قسمتهای زیر تشکیل شده است:
| نام جزء | توضیح و وظیفه |
|---|---|
| فک ثابت و فک متحرک | قطعهای که میخواهیم اندازهگیری شود بین این دو فک قرار میگیرد. فک ثابت به بدنه وصل است و فک متحرک با چرخاندن دسته حرکت میکند. |
| اسپیندل[2] (میلۀ متحرک) | میلهای که فک متحرک به آن متصل است. این میله در اثر چرخش دسته، به جلو و عقب حرکت میکند. |
| دسته یا کمان | قسمتی که کاربر آن را در دست میگیرد و معمولاً دارای یک پد لاستیکی برای راحتی است. |
| خطکش اصلی (اسلیو)[3] | یک خطکش مدرج که روی دسته حک شده است. هر تقسیم بزرگ آن معمولاً 1 میلیمتر است. |
| صفحهی مدرج دوار (تیوب)[4] | استوانهای چرخان که دور خطکش اصلی میچرخد. لبهی آن به 50 یا 100 قسمت مساوی تقسیم شده است. |
| ترقوه (کلاچ یا ضامن)[5] | یک اهرم کوچک که برای قفل کردن فکها پس از اندازهگیری استفاده میشود تا عدد خوانده شده ثابت بماند. |
آشنایی با انواع ریزسنج و کاربرد هرکدام
ریزسنج فقط برای اندازهگیری قطر خارجی اشیا نیست! بسته به نیاز، انواع مختلفی ساخته شدهاند:
۱. ریزسنج خارجسنج: پرکاربردترین نوع است که برای اندازهگیری قطر بیرونی اشیا مانند میلگرد، سیم یا شفت استفاده میشود.
۲. ریزسنج داخلیسنج: برای اندازهگیری قطر داخلی سوراخها، لولهها یا بلبرینگها طراحی شده است. فکهای آن برعکس نوع خارجسنج است.
۳. ریزسنج عمقسنج: این نوع برای اندازهگیری عمق شیارها، سوراخها یا اختلاف سطح بین دو صفحه به کار میرود.
۴. ریزسنج رومیزی (رقمی یا دیجیتال): در این مدل، به جای خطکش و صفحهی مدرج، یک صفحهنمایش دیجیتال کوچک وجود دارد که اندازه را به صورت عددی و اغلب با دقت 0.001 میلیمتر نشان میدهد. کار با آن بسیار آسانتر است.
گامبهگام: چگونه از یک ریزسنج آنالوگ استفاده و خوانش کنیم؟
بیایید با یک مثال عملی، اندازهگیری و خواندن یک ریزسنج با دقت 0.01 میلیمتر را یاد بگیریم. فرض کنید میخواهیم قطر یک مهرهی کوچک را اندازه بگیریم.
گام اول (تنظیم و قرار دادن قطعه): ابتدا فکها را کاملاً باز کنید. مهره را بین فک ثابت و فک متحرک قرار دهید. حالا با چرخاندن صفحهی مدرج دوار (تیوب)، فک متحرک را به آرامی به سمت مهره نزدیک کنید تا با آن تماس بگیرد. برای جلوگیری از فشار زیاد که باعث خطا میشود، زمانی که احساس کردید فک به مهره رسید، به جای چرخاندن مستقیم تیوب، از ترقوه استفاده کنید. ترقوه یک مکانیزم لغزشی دارد و پس از اعمال فشار مناسب، میلغزد و از آسیب به ریزسنج و قطعه جلوگیری میکند.
گام دوم (قفلکردن و خواندن): اکنون اهرم ترقوه را ببندید تا فکها قفل شوند. ریزسنج را در برابر نور بگیرید و عدد را بخوانید.
گام سوم (تفسیر نتیجه): حالا میدانیم قطر مهره دقیقاً 7.23 میلیمتر است. این دقت بالا در ساخت قطعات یدکی خودرو، قطعات الکترونیکی و ابزارهای دقیق پزشکی حیاتی است.
اشتباهات رایج و پرسشهای مهم
پاورقی
[1] ریزسنج (Micrometer): ابزاری برای اندازهگیری دقیق ابعاد کوچک.
[2] اسپیندل (Spindle): میلهی متحرک مرکزی ریزسنج.
[3] اسلیو (Sleeve): بخش استوانهای ثابت دارای خطکش اصلی.
[4] تیوب (Thimble): بخش استوانهای چرخان دارای صفحهی مدرج.
[5] ترقوه (Ratchet Stop): مکانیزمی برای اعمال فشار یکنواخت و جلوگیری از فشار بیش از حد.
[6] کالیبره (Calibrated): تنظیم شده و صحت اندازهگیری آن با یک استاندارد مطابقت دارد.
[7] کولیس (Caliper): یک ابزار اندازهگیری چندکاره با فکهای متحرک.
[8] یاتاقان (Bearing): قطعهای که باعث کاهش اصطکاک بین دو جزء چرخان یا لغزان میشود.
