دفع مواد زائد: خروج موادی که قابل جذب از بدن نیستند.

دفع مواد زائد: خانه‌تکانی بدن

مواد زائد دقیقاً چه هستند و از کجا می‌آیند؟

فکر کن بدن تو یک شهر کوچک است. مردم این شهر (سلول‌های بدن) برای زنده ماندن نیاز به غذا و اکسیژن دارند. آن‌ها از این مواد استفاده می‌کنند و در عوض، زباله تولید می‌کنند! این زباله‌ها همان مواد زائد هستند که باید از شهر خارج شوند. دو گروه اصلی مواد زائد عبارتند از:

1. مواد زائد گازی: مهم‌ترین آن دی‌اکسید کربن² است. وقتی سلول‌ها از اکسیژن برای سوزاندن قندها و تولید انرژی استفاده می‌کنند، دی‌اکسید کربن به عنوان دود این آتش‌سوزی تولید می‌شود.
2. مواد زائد جامد و مایع: این مواد عمدتاً از سوخت‌وساز³ پروتئین‌ها به وجود می‌آیند. مثلاً اوره⁴ یک مادهٔ زائد نیتروژن‌دار است. همچنین، موادی که بدن نمی‌تواند آن‌ها را هضم کند، مانند فیبرهای موجود در کاهو و هویج، نیز جزء مواد زائد جامد محسوب می‌شوند.

اعضای اصلی تیم دفع بدن

بدن ما برای خارج کردن این مواد زائد، چند سیستم مجهز دارد که مانند کارگران زحمت‌کش یک شهر، هر کدام وظیفهٔ خاصی بر عهده دارند:

• شش‌ها⁶: این دو عضو اسفنجی، مسئول دفع دی‌اکسید کربن هستند. خون، دی‌اکسید کربن را از سلول‌ها جمع‌آوری کرده و به شش‌ها می‌آورد. در آنجا، این گاز زائد با بازدم از بدن خارج می‌شود.
• کلیه‌ها⁷: این دو عضو لوبیایی شکل، کارخانهٔ تصفیهٔ خون هستند. آن‌ها مواد زائد نیتروژن‌دار مانند اوره را از خون جدا کرده و آن را همراه با آب اضافی، به صورت ادرار⁸ در می‌آورند.
• کبد⁹: کبد مانند یک کارخانهٔ شیمیایی عمل می‌کند. برخی سموم و مواد زائد را تجزیه و بی‌ضرر می‌کند تا راحت‌تر دفع شوند.
• رودهٔ بزرگ¹⁰: مسئول جمع‌آوری مواد هضم‌نشده و فیبرها است. آب موجود در این مواد جذب می‌شود و باقی‌مانده‌ی آن به صورت مدفوع¹¹ از بدن دفع می‌گردد.
• پوست: غدد عرق¹² در پوست، با ترشح عرق، مقدار کمی از مواد زائد (مانند نمک و اوره) و آب اضافی را از بدن خارج می‌کنند.

دفع مواد زائد در زندگی روزمره

می‌توانی اهمیت دفع را در اتفاقات ساده‌ای که هر روز می‌بینی، درک کنی. وقتی بعد از دویدن زیاد، نفس‌نفس می‌زنی، در واقع شش‌هایت در حال کار سریع‌تر برای دفع دی‌اکسید کربن اضافی هستند. وقتی به دستشویی می‌روی، کلیه‌ها و رودهٔ بزرگت در حال انجام وظیفه‌ی خود هستند. حتی وقتی در یک روز گرم عرق می‌کنی، پوستت دارد به پاکسازی بدن کمک می‌کند. نوشیدن آب کافی مانند این است که به کارگران بدن (کلیه‌ها) آب بدهی تا بتوانند خون را بهتر تصفیه و مواد زائد را رقیق کنند.

اشتباهات رایج و پرسش‌های مهم

پاورقی

¹ دفع (Excretion): خروج مواد زائد حاصل از سوخت‌وساز از بدن.
² دی‌اکسید کربن (Carbon Dioxide - CO₂): گازی که از سوختن مواد غذایی در سلول‌ها تولید می‌شود.
³ سوخت‌وساز (Metabolism): مجموعهٔ همهٔ واکنش‌های شیمیایی در بدن موجودات زنده.
⁴ اوره (Urea): مادهٔ زائد نیتروژن‌داری که از تجزیهٔ پروتئین‌ها در کبد تولید و توسط کلیه‌ها دفع می‌شود.
⁵ میتوکندری (Mitochondria): اندامک‌های داخل سلول که مسئول تولید انرژی هستند.
⁶ شش‌ها (Lungs): اندام‌های تنفسی که تبادل گاز اکسیژن و دی‌اکسید کربن را انجام می‌دهند.
⁷ کلیه‌ها (Kidneys): دو اندام لوبیایی شکل که خون را تصفیه و ادرار تولید می‌کنند.
⁸ ادرار (Urine): مایعی که توسط کلیه‌ها تولید شده و حاوی مواد زائد و آب اضافی است.
⁹ کبد (Liver): بزرگ‌ترین غدهٔ بدن که وظایف مهمی از جمله سم‌زدایی را بر عهده دارد.
¹⁰ رودهٔ بزرگ (Large Intestine): بخش پایانی لولهٔ گوارش که آب را جذب و مدفوع را تشکیل می‌دهد.
¹¹ مدفوع (Feces): مواد هضم‌نشده و فیبر که از طریق رودهٔ بزرگ دفع می‌شوند.
¹² غدد عرق (Sweat Glands): غددی در پوست که عرق ترشح می‌کنند.
¹³ نارسایی کلیوی (Kidney Failure): وضعیتی که در آن کلیه‌ها نمی‌توانند خون را به درستی تصفیه کنند.
¹⁴ دیالیز (Dialysis): درمانی که در آن از دستگاهی برای تصفیهٔ خون وقتی کلیه‌ها از کار می‌افتند، استفاده می‌شود.