شباهت و تفاوت یاخته‌های گیاهی و جانوری: ساختمان بلوک‌های زندگی
یاخته: واحد بنیادی زندگی
همهٔ موجودات زنده از واحدهای بسیار کوچکی به نام یاخته۱ ساخته شده‌اند. یاخته مانند آجرهای یک ساختمان است. همان‌طور که یک خانه از کنار هم قرار گرفتن آجرها ساخته می‌شود، بدن یک موجود زنده نیز از میلیون‌ها یاخته تشکیل شده است. یاخته‌های گیاهی و جانوری، با وجود برخی شباهت‌های اساسی، تفاوت‌های مهمی دارند که باعث می‌شود گیاهان و جانوران به شکل متفاوتی زندگی کنند.
مقایسهٔ اجزای مشترک و منحصر به فرد
یاخته‌های گیاهی و جانوری هر دو دارای بخش‌های حیاتی مشترکی هستند که بدون آن‌ها نمی‌توانند زنده بمانند. در کنار این شباهت‌ها، چند تفاوت بزرگ نیز وجود دارد که در جدول زیر به‌طور خلاصه آمده است:
| نام جزء | عملکرد | یاخته گیاهی | یاخته جانوری |
|---|---|---|---|
| هسته۲ | فرمانده یاخته و کنترل کننده فعالیت‌ها | دارد | دارد |
| غشای پلاسمایی۳ | پوستۀ نازک یاخته که ورود و خروج مواد را کنترل می‌کند | دارد | دارد |
| دیوارهٔ سلولی۴ | لایه‌ای محکم و سفت در بیرون غشا که شکل و استحکام می‌دهد | دارد | ندارد |
| کلروپلاست۵ | کارخانه غذاسازی گیاه با استفاده از نور خورشید | دارد | ندارد |
| واکوئل۶ | انبار مرکزی برای ذخیره‌ی آب و مواد | بزرگ و واحد | کوچک و متعدد |
چرا این تفاوت‌ها در زندگی واقعی مهم هستند؟
این تفاوت‌های ساختمانی، دلیل بسیاری از پدیده‌هایی است که در اطراف خود می‌بینیم. برای مثال، به دلیل وجود دیوارهٔ سلولی محکم، گیاهان می‌توانند بدون استخوان‌بندی، راست و محکم بایستند. درختان بلند و ساقه‌های گلها نمونه‌های خوبی هستند. اگر این دیواره نبود، گیاهان مانند یک توپ ژله‌ای روی زمین پهن می‌شدند!
از طرف دیگر، کلروپلاست و توانایی فتوسنتز۷ دلیل اصلی سبز بودن گیاهان است. گیاهان با استفاده از نور خورشید، آب و دی‌اکسید کربن، غذای خود را می‌سازند. این فرآیند را می‌توان به این شکل ساده نشان داد:
حالا می‌توانید درک کنید که چرا گاوها دائماً در حال چریدن علف هستند! آن‌ها باید غذایی را که گیاهان ساخته‌اند بخورند تا انرژی لازم برای زنده ماندن را کسب کنند.
اشتباهات رایج و پرسش‌های مهم
خیر. تنها یاخته‌هایی که در برگ‌ها و ساقه‌های جوان قرار دارند و کلروپلاست دارند، سبز هستند. مثلاً یاخته‌های تشکیل‌دهنده‌ی ریشه یا گلبرگ‌های رنگی، کلروپلاست ندارند و بنابراین سبز نیستند.
اگر یاخته‌های پوست یا ماهیچه‌های ما دیوارهٔ سلولی سفت می‌داشتند، نمی‌توانستیم حرکت کنیم! حرکات ما مانند خم شدن آرنج یا دویدن، به انعطاف‌پذیری یاخته‌هایمان وابسته است. ما مانند یک مجسمهٔ چوبی سفت و سخت می‌شدیم.
به طور کلی، یاخته‌های گیاهی بالغ به دلیل داشتن دیوارهٔ سلولی محکم، نمی‌توانند از جای خود تکان بخورند و جابه‌جا شوند. اما برخی حرکات درون یاخته‌ای دارند. در مقابل، بسیاری از یاخته‌های جانوری (مانند گلبول‌های سفید خون) می‌توانند به‌راحتی حرکت کنند تا به نقاط مختلف بدن برسند.
پاورقی
۱یاخته (Cell): کوچکترین واحد زنده که تمامی فعالیت‌های حیاتی یک موجود زنده در آن انجام می‌شود.
۲هسته (Nucleus): بخش مرکزی و فرمانده یاخته که اطلاعات وراثتی (DNA) در آن نگهداری می‌شود.
۳غشای پلاسمایی (Plasma Membrane): پوستهٔ نازکی که دور سیتوپلاسم را فراگرفته و تبادل مواد بین یاخته و محیطش را کنترل می‌کند.
۴دیوارهٔ سلولی (Cell Wall): لایه‌ای سفت و محکم در خارج از غشای پلاسمایی یاخته‌های گیاهی که از جنس سلولز است و از یاخته محافظت کرده و به آن شکل می‌دهد.
۵کلروپلاست (Chloroplast): اندامک‌هایی درون یاخته‌های گیاهی که دارای رنگدانهٔ سبز کلروفیل هستند و فرآیند فتوسنتز در آن‌ها انجام می‌شود.
۶واکوئل (Vacuole): کیسه‌هایی درون یاخته که برای ذخیره‌ی آب، مواد غذایی و مواد زائد استفاده می‌شوند.
۷فتوسنتز (Photosynthesis): فرآیندی که در آن گیاهان با استفاده از انرژی نور خورشید، آب و دی‌اکسید کربن، غذا (قند) تولید می‌کنند.
