کانی: ماده‌ای طبیعی، جامد و متبلور که از ترکیب‌های شیمیایی خاص ساخته شده است.

کانی‌ها: گنجینه‌های پنهان زمین

کانی چیست و چه ویژگی‌هایی دارد؟

برای اینکه یک ماده را یک کانی بنامیم، باید چهار شرط اصلی را داشته باشد. این شرایط مانند یک کارت شناسایی برای کانی‌ها عمل می‌کند.

کانی‌ها را چگونه دسته‌بندی می‌کنیم؟

دانشمندان کانی‌ها را بر اساس ترکیب شیمیایی آن‌ها به چند گروه اصلی تقسیم می‌کنند. این کار مانند این است که حیوانات را بر اساس نوع غذایی که می‌خورند گروه‌بندی کنیم.

کانی‌ها در زندگی روزمره ما کجا هستند؟

اگر با دقت به اطراف خود نگاه کنید، ردپای کانی‌ها را در بسیاری از وسایل خواهید دید. صبح که از خواب بیدار می‌شوید، مسواک می‌زنید. موادی که دندان‌هایتان را تمیز می‌کنند، از کانی‌هایی مانند سیلیس ساخته شده‌اند. وقتی برای صبحانه نمک روی غذا می‌پاشید، در واقع از کانی هالیت استفاده می‌کنید.

در مدرسه، وقتی با مداد روی کاغذ می‌نویسید، اثر خاکستری رنگی که بر جای می‌ماند از کانی گرافیت^۲۰ است. خود کاغذ نیز برای صاف و سفید شدن، با پودر نرمی از کانی کائولین^۲۱ پوشش داده شده است. ساختمان مدرسه شما احتمالاً با سیمان ساخته شده که مواد اولیه آن کانی‌های آهک و رس هستند. حتی صفحه نمایش تلفن همراه شما نیز از شن و ماسه (کانی کوارتز) ساخته شده است!

چگونه یک کانی را شناسایی کنیم؟

زمین‌شناسان برای شناسایی کانی‌های ناشناخته، از ویژگی‌های فیزیکی آن‌ها استفاده می‌کنند. این ویژگی‌ها مانند اثرانگشت برای هر کانی هستند.

• رنگ: اولین چیزی که توجه را جلب می‌کند. اما رنگ به تنهایی معیار خوبی نیست، چون یک کانی ممکن است چندین رنگ مختلف داشته باشد (مانند کانی کوارتز).
• رنگ خاکه: رنگ پودر کانی. این ویژگی از رنگ خود کانی قابل اعتمادتر است. برای آزمایش آن، کانی را روی یک صفحه چینی سفید و زبر می‌کشند تا رنگ خطی که به جا می‌گذارد را ببینند.
• سختی: مقاومت کانی در برابر خراشیده شدن. دانشمندی به نام فردریک موس^۲۲ مقیاسی از ۱ (نرم‌ترین، مانند تالک^۲۳) تا ۱۰ (سخت‌ترین، الماس) برای سنجش سختی کانی‌ها ابداع کرد.
• شکستگی و رخ: شکل سطحی که هنگام شکستن کانی ایجاد می‌شود. اگر کانی در امتداد سطوح صاف و مشخصی بشکند، می‌گویند رخ دارد (مانند میکا). اگر به شکل نامنظم و مانند شیشه بشکند، می‌گویند شکستگی دارد (مانند کوارتز).

اشتباهات رایج و پرسش‌های مهم

پاورقی

^۱ کانی (Mineral): ماده‌ای طبیعی، غیرآلی، متبلور و جامد با ترکیب شیمیایی معین.

^۲ عنصر (Element): ماده‌ای که از اتم‌های یکسان ساخته شده و نمی‌توان آن را به مواد ساده‌تر تجزیه کرد.

^۳ کوارتز (Quartz): از فراوان‌ترین کانی‌های پوسته زمین با فرمول شیمیایی $SiO_2$.

^۴ سیلیکات (Silicates): دسته‌ای از کانی‌ها که دارای بنیان $SiO_4$ هستند.

^۵ فلدسپات (Feldspar): گروهی از کانی‌های سیلیکاتی که بخش اصلی بسیاری از سنگ‌ها هستند.

^۶ میکا (Mica): گروهی از کانی‌های سیلیکاتی که به ورقه‌های نازک و انعطاف‌پذیر شکسته می‌شوند.

^۷ کربنات (Carbonates): دسته‌ای از کانی‌ها که دارای بنیان $CO_3$ هستند.

^۸ کلسیت (Calcite): کانی اصلی تشکیل‌دهنده سنگ آهک با فرمول $CaCO_3$.

^۹ دولومیت (Dolomite): کانی با فرمول $CaMg(CO_3)_2$.

^۱۰ اکسید (Oxides): دسته‌ای از کانی‌ها که از ترکیب یک عنصر با اکسیژن تشکیل شده‌اند.

^۱۱ هماتیت (Hematite): اکسید آهن با فرمول $Fe_2O_3$ و مهم‌ترین کانی سنگ آهن.

^۱۲ مگنتیت (Magnetite): اکسید آهن با خاصیت مغناطیسی با فرمول $Fe_3O_4$.

^۱۳ سولفید (Sulfides): دسته‌ای از کانی‌ها که از ترکیب یک عنصر با گوگرد تشکیل شده‌اند.

^۱۴ پیریت (Pyrite): سولفید آهن با فرمول $FeS_2$ که به "طلای ابلهان" معروف است.

^۱۵ گالن (Galena): سولفید سرب با فرمول $PbS$.

^۱۶ سولفات (Sulfates): دسته‌ای از کانی‌ها که دارای بنیان $SO_4$ هستند.

^۱۷ هالید (Halides): دسته‌ای از کانی‌ها که از ترکیب یک فلز با یکی از عناصر گروه هالوژن (مانند کلر) تشکیل شده‌اند.

^۱۸ ژیپس (Gypsum): سولفات کلسیم آبدار با فرمول $CaSO_4 · 2H_2O$ که ماده اصلی گچ است.

^۱۹ هالیت (Halite): کلرید سدیم با فرمول $NaCl$ که همان نمک خوراکی است.

^۲۰ گرافیت (Graphite): یکی از آلوتروپ‌های کربن که نرم و سیاه رنگ است و در ساخت مغز مداد کاربرد دارد.

^۲۱ کائولین (Kaolinite): یک کانی رسی با فرمول $Al_2Si_2O_5(OH)_4$ که در ساخت کاغذ و سرامیک استفاده می‌شود.

^۲۲ فردریک موس (Friedrich Mohs): زمین‌شناس آلمانی که مقیاس سختی موس را ابداع کرد.

^۲۳ تالک (Talc): نرم‌ترین کانی با سختی ۱ در مقیاس موس.