آب مجازی: مقدار آب استفاده شده در تولید یک کالا

آب مجازی: راز پنهان پشت چیزهایی که می‌خریم

آب مجازی چیست و چگونه محاسبه می‌شود؟

فرض کنید یک سیب را در دست گرفته‌اید. این سیب برای رشد کردن به آب نیاز دارد. آب باران، آبی که برای آبیاری درخت استفاده شده و آبی که برای شستن و بسته‌بندی سیب به کار رفته است. اگر همهٔ این آب‌ها را جمع بزنید، میزان آب مجازی آن سیب به دست می‌آید. پروفسور جان آنتونی آلن^۳ این مفهوم را در دهه ۱۹۹۰ میلادی معرفی کرد و برای این کار برندهٔ جایزهٔ معتبر «آب استکهلم» شد.

محاسبهٔ آب مجازی معمولاً بر حسب لیتر یا متر مکعب برای هر واحد کالا بیان می‌شود. برای مثال، فرمول کلی آن را می‌توان به صورت زیر نشان داد:

آب مصرفی مستقیم، آبی است که شما مستقیماً می‌بینید (مثل آبی که گیاه می‌نوشد). آب مصرفی غیرمستقیم، آبی است که برای تولید نهاده‌های دیگر (مثل کود یا خوراک دام) استفاده شده است.

مقادیر شگفت‌انگیز آب مجازی در خوراکی‌های روزمره

شاید باورکردنی نباشد، اما برخی از خوراکی‌هایی که هر روز مصرف می‌کنیم، آب بسیار زیادی را در پشت صحنه مصرف کرده‌اند. جدول زیر مقادیر تقریبی آب مجازی برای تولید برخی از این محصولات را نشان می‌دهد.

همانطور که در جدول می‌بینید، تولید محصولات حیوانی مانند گوشت، به دلیل زنجیرهٔ غذایی طولانی‌تر، آب مجازی بسیار بیشتری دارد. یک گاو قبل از اینکه به همبرگر تبدیل شود، باید سال‌ها علوفه و دانه بخورد که تولید همهٔ آن‌ها به آب نیاز دارد.

چرا آب مجازی برای سیارهٔ زمین مهم است؟

بیش از 70٪ از سطح زمین را آب پوشانده، اما تنها حدود 2.5٪ از این آب‌ها شیرین هستند و بخش عمده‌ای از این آب شیرین نیز در یخچال‌های طبیعی قطب‌ها محبوس شده است. با افزایش جمعیت و تغییر الگوهای مصرف، فشار بر منابع آب شیرین روزبه‌روز بیشتر می‌شود.

مفهوم آب مجازی به ما کمک می‌کند:

• مدیریت بهتر آب: کشورهایی که با کم‌آبی مواجه هستند، می‌توانند به جای تولید محصولات پرآب‌بر (مانند گندم یا گوشت)، آن‌ها را از کشورهای پرآب وارد کنند و آب خود را برای مصارف ضروری‌تر ذخیره نمایند.
• افزایش آگاهی مصرف‌کنندگان: وقتی بدانیم که یک تیشرت پنبه‌ای جدید حدود 2,700 لیتر آب مجازی دارد، ممکن است در خرید و مصرف خود تجدید نظر کنیم.
• تجارت منصفانه‌تر آب: وقتی کشوری گندم صادر می‌کند، در واقع در حال صادرات مقادیر زیادی آب به کشورهای دیگر است. آگاهی از این موضوع می‌تواند بر سیاست‌های تجاری تأثیر بگذارد.

ردپای آبی شما: چگونه در زندگی روزمره آب مجازی را مدیریت کنیم؟

همهٔ ما می‌توانیم با انتخاب‌های هوشمندانه‌تر، ردپای آبی خود را کاهش دهیم. این کار به معنای محروم کردن خود نیست، بلکه به معنای هوشیاری بیشتر است.

مثال عملی: تصور کنید برای ناهار یک همبرگر (2,500 لیتر آب) سفارش می‌دهید. اگر به جای آن یک ساندویچ سبزیجات (约 500 لیتر آب) انتخاب کنید، در یک وعده غذایی حدود 2,000 لیتر در مصرف آب مجازی صرفه‌جویی کرده‌اید. این مقدار معادل 20 دوش گرفتن کوتاه است!

راهکارهای ساده:

• اسراف غذا نکنید. هرچه غذای بیشتری دور بریزید، آب مجازی بیشتری نیز هدر رفته است.
• مصرف گوشت قرمز را کاهش داده و روزهای بدون گوشت را در برنامهٔ هفتگی خود قرار دهید.
• محصولات پنبه‌ای (مانند لباس) را با کیفیت بخرید و مدت بیشتری از آن‌ها استفاده کنید.
• کالاهای بازیافتی بخرید، زیرا تولید آن‌ها معمولاً آب کمتری مصرف می‌کند.

اشتباهات رایج و پرسش‌های مهم

پاورقی

^۱ آب مجازی (Virtual Water)

^۲ ردپای آبی (Water Footprint): معیاری برای سنجش کل آب شیرین استفاده شده برای تولید کالاها و خدمات توسط یک فرد، جامعه یا کسب‌وکار.

^۳ جان آنتونی آلن (John Anthony Allan)