مالیات بر ارزش افزوده: مالیاتی در مسیر تولید کالا
مالیات بر ارزش افزوده چیست؟
تصور کن یک کالا، مانند یک کیک خوشمزه، برای اینکه به دست تو برسد، یک سفر طولانی را طی می‌کند. ابتدا کشاورز گندم را به نانوا می‌فروشد. سپس نانوا آرد را به کیک تبدیل می‌کند و در نهایت فروشنده، کیک را به تو می‌فروشد. در هر کدام از این ایستگاه‌ها، فردی که روی کالا کار می‌کند، ارزش جدیدی به آن اضافه می‌کند. مالیات بر ارزش افزوده، در واقع مالیاتی است که به این ارزش اضافه‌شده در هر مرحله تعلق می‌گیرد.
این مالیات را مصرف‌کننده نهایی پرداخت می‌کند، اما تولیدکنندگان و فروشندگان در طول مسیر، آن را جمع‌آوری و به دولت تحویل می‌دهند. برای درک بهتر، به جدول زیر نگاه کن که مراحل تولید یک مداد را نشان می‌دهد:
| مرحله | شرح فعالیت و قیمت فروش | ارزش افزوده ایجاد شده | مالیات بر ارزش افزوده (فرضی 9%) |
|---|---|---|---|
| ۱. چوب‌بری | فروش چوب به کارخانه مدادسازی به قیمت 200 تومان | 200 تومان | 18 تومان |
| ۲. کارخانه | تبدیل چوب به مداد و فروش به مغازه به قیمت 500 تومان | 300 تومان (500 - 200) | 27 تومان |
| ۳. مغازه | فروش مداد به تو (مصرف‌کننده) به قیمت 700 تومان | 200 تومان (700 - 500) | 18 تومان |
| جمع کل | - | 700 تومان | 63 تومان |
همان‌طور که در جدول می‌بینی، مالیات کل پرداختی به دولت 63 تومان است که در نهایت، این مبلغ توسط تو به عنوان خریدار مداد پرداخت شده است.
چگونه مالیات بر ارزش افزوده محاسبه می‌شود؟
برای محاسبه این مالیات یک فرمول ساده وجود دارد. اگر قیمت یک کالا را $ P $ و نرخ مالیات بر ارزش افزوده را $ r $ (به صورت اعشاری) در نظر بگیریم، مبلغ مالیات از این رابطه به دست می‌آید:
مثلاً اگر قیمت یک اسباب‌بازی 10,000 تومان باشد و نرخ مالیات بر ارزش افزوده 9% ($ r = 0.09 $) باشد، مبلغ مالیات آن خواهد بود: $ 10000 \times 0.09 = 900 $ تومان. بنابراین تو برای خرید آن اسباب‌بازی باید 10,900 تومان بپردازی.
مالیات بر ارزش افزوده در زندگی روزمره ما
هر وقت همراه خانواده برای خرید به فروشگاه یا سوپرمارکت می‌روی، در انتهای فاکتور خرید، معمولاً یک سطر با عنوان "مالیات بر ارزش افزوده" وجود دارد. این همان مالیاتی است که خانواده تو برای کالاهای خریداری شده پرداخت می‌کند. این مالیات روی خیلی از چیزهایی که می‌خری وجود دارد، از جمله:
- خوراکی‌ها و نوشیدنی‌ها
- پوشاک و کفش
- اسباب‌بازی و لوازم التحریر
- هزینه خدمات مانند آرایشگاه یا تعمیرگاه
البته روی بعضی کالاهای ضروری مانند نان، برنج، دارو و کتاب ممکن است این مالیات وجود نداشته باشد یا نرخ کمتری داشته باشد.
پرسش‌های مهم درباره مالیات بر ارزش افزوده
بله، در نگاه اول این‌طور به نظر میرسد زیرا قیمت نهایی که مصرف‌کننده پرداخت می‌کند، شامل این مالیات است. اما در مقابل، دولت از این درآمد برای ارائه خدمات عمومی مانند ساختن مدرسه، بیمارستان، جاده و پارک استفاده می‌کند که همه مردم از آن بهره‌مند می‌شوند.
این روش باعث می‌شود دریافت مالیات برای دولت مطمئن‌تر باشد. اگر یک فروشنده مالیات را پرداخت نکند، مرحله قبل و بعد آن تحت کنترل هستند و این احتمال پرداخت نشدن مالیات را بسیار کم می‌کند. به این سیستم، سیستم خودکنترلی می‌گویند.
یک نوع مالیات دیگر، مالیات بر درآمد۲ است که افراد بر اساس پولی که به دست می‌آورند (مثلاً حقوق پدر خانواده) به دولت پرداخت می‌کنند. اما مالیات بر ارزش افزوده، بر اساس پولی که خرج می‌کنیم (هزینه خرید کالا) دریافت می‌شود. اولی مستقیم و دومی غیرمستقیم است.
پاورقی
۱مالیات بر ارزش افزوده (Value Added Tax - VAT): نوعی مالیات غیرمستقیم که بر ارزش افزوده در هر مرحله از تولید و توزیع کالا یا خدمات اعمال می‌شود.
۲مالیات بر درآمد (Income Tax): نوعی مالیات مستقیم که بر درآمدهای اشخاص حقیقی یا حقوقی وضع می‌شود.