جفت: پل ارتباطی شگفتانگیز بین مادر و جنین
جفت چیست و چگونه تشکیل میشود؟
جفت اندامی است دیسکی شکل که معمولاً به دیواره رحم مادر متصل میشود و از طریق بند ناف۳ به جنین مرتبط است. تشکیل جفت بلافاصله پس از لانهگزینی تخمک بارور شده در دیواره رحم آغاز میشود. سلولها به سرعت تقسیم شده و بخشی از آنها تشکیل جنین و بخش دیگر تشکیل جفت را میدهند. این فرآیند شگفتانگیز را میتوان به تأسیس یک پایگاه لجستیکی پیشرفته برای حمایت از یک مأموریت مهم تشبیه کرد.
هفته بارداری | رویداد کلیدی | شرح مختصر |
---|---|---|
هفته ۴ | لانهگزینی | تخمک بارور شده خود را در دیواره رحم جای میدهد و سلولها شروع به تمایز برای تشکیل جفت میکنند. |
هفته ۸-۱۲ | شکلگیری کامل ساختار | جفت به طور کامل تشکیل شده و عملکردهای اصلی خود را آغاز میکند. |
هفته ۲۰ | رسیدن به حداکثر ضخامت | جفت به ضخامت کامل خود میرسد و به طور بهینه عمل میکند. |
وظایف اصلی جفت: یک ایستگاه چند منظوره
جفت مانند یک شهر کوچک پرکار است که چندین وظیفه حیاتی را به طور همزمان انجام میدهد. این وظایف را میتوان در چهار دسته اصلی طبقهبندی کرد:
تبادل مواد غذایی و گازها: این اصلیترین وظیفه جفت است. مواد مغذی مانند گلوکز (قند)، اسیدهای آمینه (ساختمان پروتئینها) و ویتامینها از خون مادر گرفته شده و به جنین منتقل میشوند. همزمان، اکسیژن لازم برای تنفس سلولهای جنین نیز از همین راه تأمین میشود. در طرف مقابل، مواد زائد حاصل از سوخت و ساز جنین مانند دیاکسید کربن و اوره، از جنین گرفته شده و به جریان خون مادر بازگردانده میشوند تا توسط کلیهها و ریههای مادر دفع شوند. این فرآیند را میتوان به یک سیستم تحویل کیت وعده غذایی تشبیه کرد که هم غذا میآورد و هم زباله را بیرون میبرد.
تولید هورمون۴: جفت مانند یک غده درونریز عمل میکند و هورمونهای مهمی ترشح مینماید. معروفترین این هورمونها، hCG۵ است که وجود آن در ادرار مادر، مبنای تستهای بارداری است. این هورمون در اوایل بارداری از تحلیل جسم زرد۶ جلوگیری میکند. هورمون مهم دیگر پروژسترون۷ است که برای حفظ و ادامه بارداری ضروری است.
حفاظت (سدی انتخابی): جفت یک سد محافظتی ایجاد میکند که از ورود بسیاری از میکروبها و مواد مضر به جنین جلوگیری مینماید. با این حال، این سد کاملاً غیرقابل نفوذ نیست و برخی ویروسها (مانند ویروس سرخجه)، داروها، الکل و نیکوتین میتوانند از آن عبور کرده و به جنین آسیب برسانند.
ریزساختار جفت: شبکهای از رگهای خونی
اگر بتوانیم جفت را زیر یک میکروسکوپ قوی نگاه کنیم، ساختار پیچیدهای از پرز۸های انگشتمانند را مشاهده میکنیم. این پرزها درون استخر خونی مادر غوطهور هستند. در داخل هر پرز، شبکهای از مویرگهای خونی جنین قرار دارد. خون مادر و جنین هرگز مستقیماً با هم مخلوط نمیشوند. تبادل مواد از طریق دیواره نازک این پرزها و از طریق فرآیندهای فیزیکی مانند انتشار۹ و انتقال فعال۱۰ انجام میپذیرد.
فرمول ساده شده انتشار که در اینجا اتفاق میافتد به این صورت است: $J = -D \frac{\Delta C}{\Delta x}$ که در آن $J$ نرخ انتشار، $D$ ثابت انتشار و $\frac{\Delta C}{\Delta x}$ گرادیان غلظت است. این بدان معناست که مواد از ناحیهای با غلظت بالا (مثلاً اکسیژن در خون مادر) به ناحیهای با غلظت پایین (خون جنین) حرکت میکنند.
جفت در عمل: از یک آزمایش تا تولد نوزاد
اهمیت جفت تنها به تئوری محدود نمیشود. پزشکان در طول بارداری، سلامت جفت را به دقت زیر نظر میگیرند. سونوگرافی۱۱ روشی رایج برای بررسی اندازه، موقعیت و بلوغ جفت است. اگر جفت در محل نامناسبی (مثلاً نزدیک دهانه رحم) قرار گیرد، به آن جفت سرراهی۱۲ میگویند که میتواند باعث خونریزی در بارداری شود.
یکی از آزمایشهای مهم که مستقیماً بر عملکرد جفت متمرکز است، تست عدم استرس۱۳ است. در این تست، ضربان قلب جنین در پاسخ به حرکات خودش کنترل میشود. اگر جفت به خوبی عمل کند، ضربان قلب جنین در حین حرکت کمی افزایش مییابد که نشاندهنده سلامت و رسیدن اکسیژن کافی به او است.
پس از تولد نوزاد، مأموریت جفت به پایان میرسد. معمولاً 5-30 دقیقه پس از زایمان، جفت نیز به همراه بند ناف از بدن مادر خارج میشود که به این مرحله زایمان جفت گفته میشود.
مشکل | شرح | وضعیت |
---|---|---|
جفت سرراهی | جفت بخشی یا تمام دهانه رحم را میپوشاند. | هشدار |
کنده شدن زودرس جفت | جفت قبل از زایمان از دیواره رحم جدا میشود. | هشدار |
نارسایی جفت | جفت نمیتواند به خوبی از جنین حمایت کند. | هشدار |
جفت طبیعی و سالم | جفت در موقعیت و شرایط مناسب قرار دارد و عملکرد طبیعی دارد. | طبیعی |
اشتباهات رایج و پرسشهای مهم
خیر. خون مادر و جنین دو سیستم کاملاً مجزا هستند و تنها تبادل مواد از طریق دیواره نازک پرزهای جفت انجام میشود. این یک طراحی بسیار مهم است زیرا گروه خونی و Rh مادر و جنین ممکن است متفاوت باشد.
جفت یک سد انتخابی است. مولکولهای کوچک و محلول در چربی (مانند الکل و نیکوتین) به راحتی میتوانند از طریق انتشار ساده از این سد عبور کنند. به همین دلیل است که به مادران باردار اکیداً توصیه میشود از مصرف این مواد خودداری نمایند.
جفت پس از تولد نوزاد، به عنوان بخشی از فرآیند زایمان از بدن مادر خارج میشود. در بسیاری از فرهنگها، جفت "بعد از زایمان" نامیده میشود و به عنوان یک زباله پزشکی دور انداخته میشود، اگرچه برخی خانوادهها ممکن است بر اساس سنتهای خاصی با آن رفتار کنند.
پاورقی
۱ Placenta
۲ Fetus
۳ Umbilical Cord
۴ Hormone: مواد شیمیایی که به عنوان پیام در بدن عمل میکنند.
۵ Human Chorionic Gonadotropin: هورمونی که توسط جفت ترشح شده و اساس تست بارداری است.
۶ Corpus Luteum
۷ Progesterone
۸ Villi
۹ Diffusion
۱۰ Active Transport
۱۱ Ultrasonography
۱۲ Placenta Previa
۱۳ Non-Stress Test (NST)