هورمون پاراتیروئید (PTH)[1]: فرمانده کلسیم در بدن
غدد پاراتیروئید کجا هستند و چه شکلی هستند؟
بسیاری از مردم فکر می‌کنند که غده‌های پاراتیروئید بخشی از غده‌ی تیروئید هستند. اما اینطور نیست! این غدد، چهار غده‌ی کوچک و تقریباً به اندازه‌ی یک دانه برنج هستند که در پشت غده‌ی تیروئید و در گردن قرار گرفته‌اند. موقعیت آن‌ها را می‌توان به چهار نگهبان کوچک تشبیه کرد که پشت یک قلعه بزرگ (تیروئید) ایستاده‌اند و مراقب گنجینه‌ی کلسیم بدن هستند.
| ویژگی | توضیح |
|---|---|
| تعداد | معمولاً 4 عدد |
| اندازه | هر یک حدود 6 میلی‌متر طول و 3 میلی‌متر عرض دارند |
| موقعیت | پشت لوب‌های راست و چپ غده‌ی تیروئید |
| وظیفه اصلی | ترشح هورمون پاراتیروئید (PTH) برای تنظیم کلسیم و فسفر خون |
کلسیم: بسیار بیشتر از یک سازنده استخوان
پیش از آنکه بفهمیم هورمون پاراتیروئید چه می‌کند، باید بدانیم چرا کلسیم این‌قدر مهم است. کلسیم فقط برای داشتن استخوان‌ها و دندان‌های محکم نیست! این ماده‌ی معدنی برای بسیاری از فعالیت‌های حیاتی بدن ضروری است، از جمله:
- انقباض عضلات: بدون کلسیم، قلب شما نمی‌تواند بتپد و ماهیچه‌های شما حرکت نخواهند کرد.
- کارکرد اعصاب: کلسیم به ارسال پیام‌ها در طول سلول‌های عصبی کمک می‌کند.
- انعقاد خون: وقتی زخمی می‌شوید، کلسیم به لخته شدن خون و توقف خونریزی کمک می‌کند.
بدن باید سطح کلسیم خون را در یک محدوده‌ی بسیار باریک و ثابت نگه دارد. تصور کنید هورمون پاراتیروئید مانند ترموستات یک خانه است. اگر دمای خانه (سطح کلسیم خون) پایین بیاید، ترموستات (هورمون پاراتیروئید) روشن می‌شود تا دما را به حد طبیعی برگرداند.
هورمون پاراتیروئید چگونه کار می‌کند؟
وقتی سطح کلسیم خون پایین می‌آید، غدد پاراتیروئید مانند یک سیستم هشدار سریع عمل کرده و هورمون PTH را وارد خون می‌کنند. این هورمون سپس به سه عضو اصلی بدن می‌رود و دستورات لازم را صادر می‌کند:
| اندام هدف | اقدام هورمون پاراتیروئید | نتیجه نهایی |
|---|---|---|
| استخوان‌ها | فعال کردن سلول‌های استخوان‌خوار (استئوکلاست)[3] | شکستن استخوان و آزادسازی کلسیم ذخیره شده به خون |
| کلیه‌ها | ۱. کاهش دفع کلسیم در ادرار ۲. افزایش دفع فسفات |
حفظ کلسیم بدن و دفع فسفر اضافی که مانع جذب کلسیم می‌شود |
| روده‌ی کوچک | افزایش تولید ویتامین D فعال (کلیسیتریول)[4] | جذب بیشتر کلسیم از غذایی که می‌خوریم |
وقتی ترموستات کلسیم بدن خراب می‌شود
اگر غدد پاراتیروئید به درستی کار نکنند، سطح کلسیم خون از کنترل خارج می‌شود و مشکلات جدی به وجود می‌آید.
پرکاری پاراتیروئید[5]: زمانی رخ می‌دهد که یک یا چند غده، هورمون پاراتیروئید را بیش از حد نیاز تولید کنند. این وضعیت باعث می‌شود کلسیم زیادی از استخوان‌ها خارج شده و وارد خون شود. در نتیجه، استخوان‌ها ضعیف و شکننده می‌شوند (بیماری به نام استئوپوروز)[6] و فرد ممکن است دچار سنگ کلیه (به دلیل کلسیم زیاد در ادرار)، خستگی، دردهای استخوانی و افسردگی شود.
کم‌کاری پاراتیروئید[7]: برعکس حالت قبلی است و زمانی اتفاق می‌افتد که غدد هورمون کافی تولید نکنند. در این حالت سطح کلسیم خون بسیار پایین می‌آید که می‌تواند بسیار خطرناک باشد. علائم آن شامل انقباضات دردناک عضلات (تتانی)[8]، گزگز شدن دست‌ها و پاها، تشنج و مشکلات قلبی است.
تشخیص و درمان: چگونه پزشکان مشکلات پاراتیروئید را مدیریت می‌کنند؟
پزشکان با یک آزمایش خون ساده می‌توانند سطح کلسیم و هورمون پاراتیروئید را اندازه‌گیری کنند. اگر این سطوح غیرطبیعی باشد، برای پیدا کردن علت، بررسی‌های بیشتری انجام می‌شود.
| شرایط | روش تشخیص | گزینه‌های درمانی |
|---|---|---|
| پرکاری پاراتیروئید | آزمایش خون (کلسیم و PTH بالا)، سونوگرافی | جراحی برای برداشتن غده(های) پرکار (رایج‌ترین روش)، دارو |
| کم‌کاری پاراتیروئید | آزمایش خون (کلسیم پایین و PTH پایین) | مکمل‌های کلسیم و ویتامین D فعال برای تمام عمر |
اشتباهات رایج و پرسش‌های مهم
پاسخ: خیر. این دو غده کاملاً مجزا هستند و هورمون‌های متفاوتی ترشح می‌کنند. آن‌ها فقط از نظر موقعیت جغرافیایی در بدن نزدیک به هم قرار گرفته‌اند. تیروئیدعمدتاً مسئول تنظیم میزان متابولیسم است. پاراتیروئید فقط مسئول تنظیم مقررات کلسیم.
پاسخ: نه، وقتی به مقدار طبیعی ترشح شود. این فرآیند بخشی طبیعی و ضروری از بازسازی استخوان است. سلول‌های استخوان‌خوار قدیمی را برمی‌دارند و سلول‌های استخوان‌ساز جدید جایگزین می‌کنند. مشکل فقط زمانی است که این تعادل به هم بخورد و تجزیه استخوان بیش از ساخت آن شود.
پاسخ: یک رژیم غذایی سالم سرشار از کلسیم و ویتامین D برای سلامت کلی استخوان‌ها ضروری است. اما مشکلات اولیه‌ی پاراتیروئید (مانند یک غده‌ی پرکار) معمولاً به دلیل رژیم غذایی ضعیف ایجاد نمی‌شوند و بیشتر به عوامل دیگر مانند ژنتیک مربوط می‌شوند. با این حال، تغذیه‌ی خوب به حمایت از عملکرد طبیعی این سیستم کمک می‌کند.
پاورقی
[1] PTH: Parathyroid Hormone - هورمونی که از غدد پاراتیروئید ترشح می‌شود و سطح کلسیم خون را افزایش می‌دهد.
[2] کلسیم خون (Blood Calcium): به میزان کلسیم موجود در بخش مایع خون گفته می‌شود که برای بسیاری از عملکردهای سلولی حیاتی است.
[3] استئوکلاست (Osteoclast): سلولی است که بافت استخوانی را تجزیه و کلسیم آن را آزاد می‌کند.
[4] کلیسیتریول (Calcitriol): شکل فعال ویتامین D که در جذب کلسیم از روده نقش دارد.
[5] پرکاری پاراتیروئید (Hyperparathyroidism): بیماری ناشی از ترشح بیش از حد هورمون پاراتیروئید.
[6] استئوپوروز (Osteoporosis): بیماری که در آن استخوان‌ها ضعیف و متخلخل می‌شوند و خطر شکستگی افزایش می‌یابد.
[7] کم‌کاری پاراتیروئید (Hypoparathyroidism): بیماری ناشی از ترشح ناکافی هورمون پاراتیروئید.
[8] تتانی (Tetany): انقباضات غیرارادی و دردناک عضلات که معمولاً به دلیل سطح بسیار پایین کلسیم خون ایجاد می‌شود.