غدد پاراتیروئید: مدیران نامرئی کلسیم بدن
غدد پاراتیروئید چیست و کجا قرار دارند؟
غدد پاراتیروئید، چهار غده بسیار کوچک به اندازه دانه برنج هستند که در پشت غده تیروئید6 در گردن قرار گرفته‌اند. اگرچه نام آن‌ها شبیه تیروئید است، اما وظایف کاملاً متفاوتی دارند. کار اصلی آن‌ها کنترل دقیق سطح کلسیم در خون است. کلسیم فقط برای استخوان‌ها نیست؛ برای کارکرد درست عضلات (از جمله قلب)، اعصاب و انعقاد خون نیز حیاتی است.
برای درک بهتر، بدن را مانند یک شهر در نظر بگیرید که کلسیم سوخت بسیاری از ماشین‌های آن است. غدد پاراتیروئید مانند مرکز کنترل ترافیک این سوخت هستند که مطمئن می‌شوند همیشه مقدار دقیق و مناسبی از کلسیم در خیابان‌های بدن (جریان خون) در حال گردش است.
| ویژگی | غدد پاراتیروئید | غده تیروئید |
|---|---|---|
| تعداد | معمولاً 4 غده | یک غده |
| اندازه | بسیار کوچک (هر یک حدود 6 میلی‌متر) | بزرگتر (شبیه پروانه) |
| هورمون اصلی | هورمون پاراتیروئید (PTH) | تیروکسین (T4) |
| وظیفه اصلی | تنظیم سطح کلسیم خون | تنظیم سوخت و ساز (متابولیسم) بدن |
هورمون پاراتیروئید چگونه کار می‌کند؟
وقتی سطح کلسیم در خون پایین می‌آید، غدد پاراتیروئید هورمون PTH را ترشح می‌کنند. این هورمون مانند یک فرمانده، سه دستور اصلی را به بدن صادر می‌کند:
۱. دستور به استخوان‌ها: PTH به سلول‌های استخوانی به نام استئوکلاست7 دستور می‌دهد تا مقداری کلسیم از استخوان‌ها آزاد کرده و به خون بفرستند. استخوان در واقع مخزن یا بانک کلسیم بدن است.
۲. دستور به کلیه‌ها: این هورمون به کلیه‌ها می‌گوید که کلسیم کمتری را از طریق ادرار دفع کنند و در عوض، فسفر بیشتری را خارج نمایند. همچنین به کلیه دستور می‌دهد تا شکل فعال ویتامین D8 را تولید کند.
۳. کمک به جذب از روده: ویتامین D فعال شده توسط کلیه، به روده کمک می‌کند تا کلسیم بیشتری از غذایی که می‌خوریم، جذب کند.
وقتی مدیران کلسیم بیمار می‌شوند
مشکلات اصلی زمانی به وجود می‌آیند که این غدد بیش‌ازحد فعال شوند (پرکاری) یا به اندازه کافی فعال نباشند (کمکاری).
| بیماری | علت | تأثیر بر کلسیم خون | علائم شایع |
|---|---|---|---|
| پرکاری پاراتیروئید3 | معمولاً یک غده خوش‌خیم (آدنوم) | کلسیم بالا هشدار |
خستگی، درد استخوان، سنگ کلیه، افسردگی |
| کمکاری پاراتیروئید4 | اغلب پس از جراحی گردن آسیب می‌بینند | کلسیم پایین هشدار |
گرفتگی عضلات، گزگز دست و پا، تشنج |
تشخیص و درمان مشکلات پاراتیروئید در زندگی واقعی
بسیاری از اوقات، بیماری پاراتیروئید به طور تصادفی و در حین آزمایش خون معمولی که برای بررسی دیگری انجام می‌شود، تشخیص داده می‌شود. برای مثال، ممکن است فردی برای چکاپ سالانه به پزشک مراجعه کند و در آزمایش خون او سطح کلسیم بالا گزارش شود. این موضوع می‌تواند سرنخی برای بررسی بیشتر غدد پاراتیروئید باشد.
مثال عینی: فرض کنید یک معلم به نام خانم احمدی، دائماً احساس خستگی و دردهای مبهم در استخوان‌هایش می‌کند. او فکر می‌کند این موارد به خاطر کار زیاد است. اما پس از مراجعه به پزشک و انجام آزمایش، متوجه می‌شود سطح کلسیم خونش بسیار بالاست. پزشک با انجام آزمایش هورمون PTH، تشخیص می‌دهد که یکی از غدد پاراتیروئید او پرکار شده است. درمان این مشکل در بسیاری از موارد، یک جراحی کوچک برای برداشتن غده بیمار است. پس از آن، سطح کلسیم خون او به حالت عادی بازمی‌گردد و علائمش برطرف می‌شود.
اشتباهات رایج و پرسش‌های مهم
خیر. این یک اشتباه رایج است. آن‌ها غدد کاملاً جداگانه‌ای با وظایف متفاوت هستند که فقط در کنار هم و در یک ناحیه از بدن (گردن) قرار گرفته‌اند. تیروئید سوخت و ساز بدن را کنترل می‌کند، اما پاراتیروئیدها مسئول تنظیم کلسیم هستند.
در این حالت فرد دچار کمکاری شدید پاراتیروئید و افت خطرناک کلسیم خون می‌شود. اما این وضعیت قابل مدیریت است. بیمار باید تا پایان عمر تحت نظر پزشک باشد و مکمل‌های کلسیم و شکل فعال ویتامین D مصرف کند تا سطح کلسیم خونش در محدوده طبیعی حفظ شود.
خیر، رژیم غذایی به طور مستقیم باعث پرکاری یا کمکاری پاراتیروئید نمی‌شود. با این حال، یک رژیم غذایی سرشار از کلسیم (مانند شیر، ماست، پنیر) و ویتامین D (مانند نور آفتاب و ماهی) به سلامت کلی استخوان‌ها کمک می‌کند و بار کاری این غدد را کم می‌کند.
پاورقی
1غدد پاراتیروئید (Parathyroid Glands): چهار غده درون‌ریز کوچک در پشت غده تیروئید که هورمون پاراتیروئید (PTH) را ترشح می‌کنند.
2هورمون پاراتیروئید (Parathyroid Hormone - PTH): هورمونی که سطح کلسیم را در خون افزایش می‌دهد.
3پرکاری پاراتیروئید (Hyperparathyroidism): بیماری ناشی از فعالیت بیش از حد یک یا چند غده پاراتیروئید که منجر به افزایش سطح کلسیم خون می‌شود.
4کمکاری پاراتیروئید (Hypoparathyroidism): بیماری ناشی از فعالیت ناکافی غدد پاراتیروئید که منجر به کاهش سطح کلسیم خون می‌شود.
5کلسیم (Calcium): یک ماده معدنی ضروری برای انقباض عضلات، عملکرد اعصاب، سلامت استخوان‌ها و انعقاد خون. نماد شیمیایی: $ Ca $.
6غده تیروئید (Thyroid Gland): یک غده پروانه‌ای شکل در گردن که هورمون‌های کنترل‌کننده سوخت و ساز بدن را تولید می‌کند.
7استئوکلاست (Osteoclast): سلولی که بافت استخوانی را تجزیه و کلسیم آن را آزاد می‌کند.
8ویتامین D (Vitamin D): ویتامینی که برای جذب کلسیم از روده ضروری است و در حضور PTH در کلیه به شکل فعال تبدیل می‌شود.