مرگ مغزی: وقتی مغز برای همیشه می‌خوابد
مغز، فرمانده بدن
برای درک مرگ مغزی، اول باید بفهمیم مغز چه کار مهمی انجام می‌دهد. مغز مانند فرمانده یک ارتش بزرگ است که تمام اعضای بدن را کنترل می‌کند. نفس کشیدن، ضربان قلب، فکر کردن، احساس درد و حتی پلک زدن، همه و همه تحت فرمان مغز هستند. اگر این فرمانده از کار بیفتد، کل سیستم بدن دچار مشکل می‌شود. سلول‌های مغز بر خلاف بسیاری از سلول‌های دیگر بدن، اگر آسیب ببینند، قادر به ترمیم و جایگزینی نیستند. وقتی این سلول‌ها به دلیل نرسیدن اکسیژن یا ضربه‌ی شدید از بین بروند، برای همیشه از دست رفته‌اند.
تفاوت مرگ مغزی با کما و حالت گیاهی پایدار
خیلی از مردم فکر می‌کنند مرگ مغزی همان کما است، اما این یک اشتباه بزرگ است. در کما، فرد بیهوش است و به محیط اطراف پاسخ نمی‌دهد، اما مغز او هنوز زنده است و فعالیت دارد. حتی ممکن است فرد از کما بیرون بیاید. در حالت گیاهی پایدار۴ نیز فرد ممکن است چشمانش را باز و بسته کند یا به صورت غیرارادی بخندد، اما آگاهی ندارد. در مقابل، در مرگ مغزی، مغز به طور کامل و برای همیشه از کار افتاده است و هیچ احتمالی برای بازگشت به زندگی وجود ندارد. قلب ممکن است به کمک دستگاه تنفس مصنوعی۵ برای چند ساعت یا روز بتپد، اما این به معنای زنده بودن فرد نیست.
| ویژگی | مرگ مغزی | کما |
|---|---|---|
| فعالیت مغز | صفر و غیرقابل برگشت | کاهش یافته اما قابل برگشت |
| تنفس | فقط با دستگاه | معمولاً خودبه‌خودی |
| شانس بهبودی | 0% | بستگی به علت دارد |
علل و چگونگی تشخیص مرگ مغزی
چه چیزهایی باعث مرگ مغزی می‌شوند؟ مهم‌ترین علل عبارتند از: سکته‌ی مغزی شدید، ضربه‌ی بسیار سنگین به سر (مثلاً در تصادفات)، کمبود شدید اکسیژن (مثلاً پس از غرق‌شدگی یا ایست قلبی prolonged) و تومورهای پیشرفته‌ی مغزی. تشخیص مرگ مغزی یک پروسه‌ی بسیار دقیق و قانونی است که توسط تیمی از پزشکان متخصص و مستقل انجام می‌شود. آن‌ها یک سری معاینه‌های دقیق انجام می‌دهند تا مطمئن شوند هیچ‌گونه فعالیتی در ساقه‌ی مغز وجود ندارد.
این معاینات شامل تست‌هایی برای بررسی رفلکس‌های مغزی است، مانند:
- واکنش به درد در صورت
- رفلکس مردمک چشم در برابر نور
- رفلکس سرفه یا gag هنگامی که نای تحریک می‌شود.
- تست نفس خودبه‌خودی: در این تست، بیمار برای مدت کوتاهی از دستگاه تنفس مصنوعی جدا می‌شود تا مشخص شود آیا قادر به نفس کشیدن هست یا خیر. اگر نفس نکشد، نشانه‌ی تایید مرگ مغزی است.
علاوه بر این معاینات بالینی، از تست‌های تأییدی نیز استفاده می‌شود، مانند نوار مغزی (EEG) که فعالیت الکتریکی مغز را اندازه می‌گیرد و در مرگ مغزی، خط صاف را نشان می‌دهد. این خط صاف با فرمول ساده‌ای نشان داده می‌شود: $V(t) = 0$ که در آن $V$ ولتاژ و $t$ زمان است.
پیوند اعضا: هدیه‌ای از زندگی
یکی از مهم‌ترین مباحث مرتبط با مرگ مغزی، موضوع پیوند اعضا است. زمانی که فردی دچار مرگ مغزی می‌شود، اما قلب و برخی اندام‌های دیگرش با کمک دستگاه هنوز کار می‌کنند، می‌تواند با اهدای عضو، جان چندین نفر را نجات دهد. این یک تصمیم بسیار شخصی و دشوار برای خانواده‌ها است. اعضایی که معمولاً قابل اهدا هستند شامل قلب، ریه‌ها، کبد، کلیه‌ها، لوزالمعده و روده می‌شوند. این عمل، یک عمل انسانی و بزرگ‌منشانه است که زندگی دوباره به افراد نیازمند می‌بخشد.
اشتباهات رایج و پرسش‌های مهم
پاسخ: خیر. درک درد نیاز به عملکرد مغز دارد. از آنجایی که در مرگ مغزی، تمام فعالیت‌های مغزی متوقف شده است، فرد هیچ دردی را احساس نمی‌کند.
پاسخ: قلب دارای یک سیستم الکتریکی مستقل است و برای تپیدن نیاز به دستور مستقیم و لحظه‌ای از مغز ندارد. تا زمانی که اکسیژن توسط دستگاه تنفس مصنوعی به خون رسانده شود، قلب ممکن است به تپیدن ادامه دهد. اما این تپش، دیر یا زود و با از بین رفتن تعادل شیمیایی بدن، متوقف خواهد شد.
پاسخ: پروتکل‌های تشخیص مرگ مغزی در سراسر جهان بسیار سختگیرانه هستند و توسط چندین پزشک مجرب و به صورت جداگانه انجام می‌شوند. این پروتکل‌ها به گونه‌ای طراحی شده‌اند که احتمال خطا را به صفر برسانند. هیچ مورد مستند شده‌ای از بازگشت فردی که به درستی مرگ مغزی او تشخیص داده شده است، وجود ندارد.
پاورقی
۱ مرگ مغزی (Brain Death)
۲ کما (Coma)
۳ پیوند اعضا (Organ Transplantation)
۴ حالت گیاهی پایدار (Persistent Vegetative State)
۵ دستگاه تنفس مصنوعی (Ventilator)
EEG: الکتروانسفالوگرافی (Electroencephalography) - روشی برای ثبت فعالیت الکتریکی مغز.
gag: رفلکس حلقی - یک واکنش غیرارادی انقباض در پشت گلو.