رشد ثانویه: رشد در قطر ناشی از کامبیوم

رشد ثانویه: راز افزایش قطر درختان

ساختار ساقه و آغاز رشد ثانویه

برای درک رشد ثانویه، ابتدا باید با ساختار اولیه‌ی ساقه یک گیاه جوان آشنا شویم. یک ساقه‌ی جوان از بخش‌های مختلفی تشکیل شده است:

رشد ثانویه زمانی آغاز می‌شود که کامبیوم آوندی فعالیت خود را شروع کند. این لایه‌ی نازک از سلول‌های مریستمی^۶، توانایی تقسیم سلولی را دارد. سلول‌های جدیدی که به سمت داخل ساقه ساخته می‌شوند، به بافت چوب و سلول‌هایی که به سمت خارج ساخته می‌شوند، به بافت آبکش تبدیل می‌شوند. به این ترتیب، قطر ساقه به تدریج افزایش می‌یابد.

کامبیوم آوندی: موتور محرک رشد قطری

کامبیوم آوندی یک لایه‌ی استوانه‌ای نازک از سلول‌های زاینده است که دور تا دور ساقه و ریشه را فرا گرفته است. این لایه را می‌توان "قلب تپنده"ی رشد ثانویه دانست. فعالیت کامبیوم معمولاً فصلی است. برای مثال، در بهار و تابستان که شرایط برای رشد مساعد است، کامبیوم به سرعت تقسیم شده و سلول‌های جدید زیادی تولید می‌کند. با نزدیک شدن به پاییز، سرعت این فعالیت کاهش می‌یابد.

دو نوع تقسیم سلولی در کامبیوم رخ می‌دهد. در تقسیم پرورش‌دهنده^۷، سلول‌های جدیدی ساخته می‌شوند که خود به سلول‌های کامبیوم تبدیل می‌شوند و طول این لایه را افزایش می‌دهند. در تقسیم تولیدی^۸، سلول‌هایی تولید می‌شوند که به سلول‌های تخصص‌یافته‌ی چوب یا آبکش متمایز می‌شوند.

حلقه‌های سالانه: دفتر خاطرات درخت

یکی از مشهودترین نتایج رشد ثانویه، تشکیل حلقه‌های سالانه در مقطع عرضی تنه‌ی درختان است. این حلقه‌ها داستان زندگی درخت را روایت می‌کنند. هر حلقه معمولاً از دو ناحیه تشکیل شده است:

• چوب بهاره^۹: این بخش در ابتدای فصل رشد (بهار) تشکیل می‌شود. سلول‌های آن پهن و با دیواره‌ی نازک هستند و وظیفه‌ی اصلی آن‌ها انتقال سریع آب است.
• چوب تابستانه^۱۰: این بخش در اواخر فصل رشد (تابستان) تشکیل می‌شود. سلول‌های آن باریک‌تر و با دیواره‌ی ضخیم‌تر هستند و بیشتر نقش استحکامی دارند.

تفاوت در اندازه و رنگ این دو ناحیه است که حلقه‌های متمایز سالانه را ایجاد می‌کند. با شمردن این حلقه‌ها می‌توان سن درخت را تعیین کرد. به عنوان یک مثال عینی، اگر یک کنده‌ی درخت بلوط را نگاه کنید، می‌بینید که یک سری حلقه‌ی روشن و تیره به طور متناوب تکرار شده‌اند. حلقه‌ی روشن مربوط به چوب بهاره و حلقه‌ی تیره مربوط به چوب تابستانه است. یک مجموعه از این دو، یک سال از زندگی درخت را نشان می‌دهد.

تفاوت‌های کلیدی بین چوب و آبکش

بافت‌هایی که توسط کامبیوم تولید می‌شوند، از نظر ساختار و عملکرد بسیار متفاوت هستند. جدول زیر این تفاوت‌ها را به وضوح نشان می‌دهد:

رشد ثانویه در عمل: از درختان جنگلی تا باغ‌های میوه

اهمیت رشد ثانویه تنها به زیبایی‌شناسی جنگل‌ها محدود نمی‌شود. این فرآیند پایه‌ی اقتصادی صنایع بزرگی است. در جنگلداری، درک این فرآیند به ما کمک می‌کند تا بدانیم چگونه می‌توان چوب با کیفیت و با سرعت رشد بهینه تولید کرد. درختانی مانند کاج و بلوط به دلیل رشد ثانویه‌ی قوی، منبع اصلی تولید چوب و کاغذ هستند.

در باغداری، وقتی شما یک درخت میوه مانند سیب را هرس می‌کنید، در واقع در حال هدایت رشد ثانویه آن هستید. با حذف شاخه‌های اضافی، منابع غذایی و انرژی درخت به سمت تولید شاخه‌های قوی‌تر و میوه‌های باکیفیت‌تر هدایت می‌شود. حتی پیوند زدن که یک روش معمول در باغداری است، بر اساس همگرایی و اتصال لایه‌های کامبیومی پایه و پیوندک انجام می‌شود تا یک سیستم آوندی یکپارچه تشکیل شود.

اشتباهات رایج و پرسش‌های مهم

پاورقی

^۱ Secondary Growth
^۲ Vascular Cambium
^۳ Epidermis
^۴ Phloem
^۵ Xylem
^۶ Meristematic Cells: سلول‌هایی با توانایی تقسیم بالا.
^۷ Additive Division
^۸ Multiplicative Division
^۹ Spring Wood
^۱۰ Summer Wood
^۱۱ Herbaceous Plants: گیاهان non-woody که ساقه‌ی نرم دارند.
^۱۲ Cork Cambium: لایه‌ی زاینده‌ای که پوست چوب‌پنبه‌ای را تولید می‌کند.