نای: بزرگراه حیاتی هوایی
ساختار و آناتومی نای
نای یک لولهٔ استوانه‌ای به طول تقریبی 10-12 سانتی‌متر و قطر حدود 2-2.5 سانتی‌متر در بزرگسالان است. این لوله از جلو به عقب کمی پهن‌تر است. دیوارهٔ نای از چند لایه تشکیل شده که با همکاری یکدیگر، استحکام و عملکرد آن را تضمین می‌کنند.
مهم‌ترین ویژگی ساختاری نای، وجود حلقه‌های غضروفی Cشکل1 است. این حلقه‌ها مانند یک داربست محکم، از نای در برابر فشار و بسته شدن، به‌ویژه هنگام دم که فشار درون قفسهٔ سینه منفی می‌شود، محافظت می‌کنند. قسمت باز این حلقه‌ها در پشت نای قرار دارد و با عضلات صاف و بافت همبند پر شده است. این طراحی هوشمندانه به نای اجازه می‌دهد تا هنگام عبور غذا از مری که درست پشت نای قرار دارد، منبسط شود.
لایهٔ داخلی نای از یک بافت مرطوب به نام مخاط2 پوشیده شده است. سلول‌های این لایه دارای مژک‌های ریزی هستند که به‌طور مداوم به سمت حلق در حرکتند. این مژک‌ها ذرات گرد و غبار، میکروب‌ها و آلودگی‌های موجود در هوا را به دام می‌اندازند و مانند یک نوار نقالهٔ طبیعی، آن‌ها را به سمت بالا و خارج از مجرای تنفسی هدایت می‌کنند تا بلعیده یا سرفه شوند.
| لایه | جنس | وظیفه اصلی |
|---|---|---|
| مخاط | بافت پوششی مژک‌دار | تله‌اندازی ذرات و میکروب‌ها |
| غضروف | حلقه‌های Cشکل هیالین | جلوگیری از فروپاشی و بسته شدن لوله |
| عضلات | عضلات صاف | تنظیم قطر نای و کمک به سرفه |
نای در مسیر تنفس: از بینی تا ریه‌ها
برای درک جایگاه نای، باید مسیر هوای تنفسی را دنبال کنیم. هوایی که از بینی یا دهان وارد می‌شود، ابتدا از حلق عبور می‌کند. در انتهای حلق، یک تقاطع حیاتی وجود دارد: یکی به مری (لولهٔ غذا) و دیگری به نای (لولهٔ هوا) منتهی می‌شود.
اینجاست که اپی‌گلوت3، مانند یک درپوش یا نگهبان هوشمند، وارد عمل می‌شود. هنگام بلع، اپی‌گلوت به سرعت بر روی دهانهٔ نای می‌افتد و آن را می‌بندد تا غذا یا مایعات به‌اشتباه وارد مجرای تنفسی نشوند. در تمام لحظات دیگر، اپی‌گلوت باز است تا هوا به‌راحتی از نای عبور کند.
هوای عبوری از نای، در انتهای آن به دو شاخه تقسیم می‌شود. این شاخه‌ها، نایژه‌های اصلی4 چپ و راست نام دارند که هر کدام به سمت یکی از ریه‌ها می‌روند. نایژه‌ها خود به شاخه‌های کوچک‌تر و کوچک‌تری تقسیم می‌شوند که در نهایت به کیسه‌های هوایی میکروسکوپی (آلوئول‌ها) ختم می‌شوند و در آنجا تبادل گازهای اکسیژن و دی‌اکسید کربن انجام می‌گیرد.
وقتی نای بیمار می‌شود: از سرماخوردگی تا کرونا
نای می‌تواند هدف حملهٔ عوامل بیماری‌زای مختلفی قرار گیرد. یکی از شایع‌ترین بیماری‌ها، تراکئیت5 یا التهاب نای است که معمولاً در اثر یک عفونت ویروسی مانند ویروس سرماخوردگی یا آنفلوآنزا ایجاد می‌شود. در این حالت، مخاط نای ملتهب و متورم شده و باعث ایجاد سرفه‌های خشک و دردناک، تب و احساس درد در پشت جناغ سینه می‌شود.
ویروس کرونا (COVID-19) نیز می‌تواند باعث التهاب شدید در نای و دستگاه تنفسی تحتانی شود. در موارد حاد، سیستم ایمنی برای مبارزه با ویروس، واکنش شدیدی نشان می‌دهد که منجر به تورم بیش‌ازحد و تولید مخاط غلیظ می‌شود. این امر می‌تواند مسیر عبور هوا را مسدود کند و تنفس را بسیار دشوار سازد.
یک بیماری مهم دیگر، خروسک6 است که بیشتر در کودکان خردسال دیده می‌شود. در این بیماری، ویروسی مانند پاراآنفلوآنزا باعث تورم نای و حنجره می‌شود. از آنجایی که قطر نای در کودکان کوچک‌تر است، حتی مقدار کمی تورم می‌تواند باعث تنگی نفس و ایجاد سرفه‌هایی با صدایی شبیه پارس سگ شود.
| بیماری | علت اصلی | علائم شایع |
|---|---|---|
| تراکئیت (التهاب نای) | عفونت ویروسی (سرماخوردگی، آنفلوآنزا) | سرفه خشک، درد قفسه سینه، تب خفیف |
| خروسک | ویروس پاراآنفلوآنزا | سرفه پارسی، تنفس صدادار، گرفتگی صدا |
| COVID-19 شدید | ویروس SARS-CoV-2 | تنگی نفس شدید، سرفه‌های مداوم، تب بالا |
محافظت از نای: کارهایی که می‌توانیم انجام دهیم
حفظ سلامت نای برای تنفس راحت و دریافت اکسیژن کافی ضروری است. راهکارهای ساده‌ای برای محافظت از این عضو حیاتی وجود دارد:
پرهیز از دود سیگار و قلیان: دود تنباکو یکی از مخرب‌ترین عوامل برای نای و ریه‌هاست. این دود به مژک‌های ریز نای آسیب می‌زند و آن‌ها را فلج می‌کند. در نتیجه، عملکرد نظافتی نای مختل شده و ذرات مضر و مواد شیمیایی سرطان‌زا به راحتی در ریه‌ها تجمع پیدا می‌کنند.
رطوبت‌رسانی: نوشیدن آب کافی در طول روز، غلظت مخاط درون نای را کاهش می‌دهد. مخاط رقیق‌تر به‌راحتی توسط مژک‌ها حرکت داده می‌شود و از مجرا خارج می‌گردد. استفاده از دستگاه‌های بخور سرد در اتاق‌های خشک نیز به مرطوب‌ماندن مجاری تنفسی کمک می‌کند.
واکسیناسیون: تزریق واکسن‌هایی مانند واکسن آنفلوآنزا و کرونا می‌تواند از ابتلا به انواع شدید این بیماری‌ها که نای را درگیر می‌کنند، جلوگیری کند. این واکسن‌ها سیستم ایمنی بدن را برای مقابلهٔ مؤثرتر با ویروس‌ها آماده می‌سازند.
اشتباهات رایج و پرسش‌های مهم
بدن بلافاصله با یکبازتابقوی سرفه واکنش نشان می‌دهد. این بازتاب یک مکانیسم دفاعی حیاتی است که برای بیرون راندن جسم خارجی از مجرای تنفسی طراحی شده است. اگر سرفه موفق نباشد و جسم مسیر هوا را کاملاً مسدود کند، می‌تواند منجر به خفگی شود. به این حالت «ورود جسم خارجی به راه هوایی» می‌گویند که یک موقعیت اورژانسی است.
خیر! اگرچه وظیفهٔ اصلی نای انتقال هواست، اما یک سیستم تصفیه و تنظیم‌کنندهٔ هوا نیز محسوب می‌شود. مژک‌ها و مخاط آن مانند یک فیلتر، هوا را از ناخالصی‌ها پاک می‌کنند. همچنین عضلات صاف آن می‌توانند با انقباض و انبساط، قطر نای را کمی تغییر دهند و در کنترل جریان هوا و ایجاد سرفهٔ مؤثر نقش داشته باشند.
این طراحی کاملاً حساب شده است. قسمت باز حلقه‌ها در پشت نای، فضای لازم را برای انبساط مری هنگام عبور لقمه غذا فراهم می‌کند. اگر این حلقه‌ها دایرهٔ کامل بودند، هر بار که یک تکه غذای بزرگ را قورت می‌دادیم، مری تحت فشار قرار می‌گرفت و عمل بلع بسیار دردناک و دشوار می‌شد.
پاورقی
1 حلقه‌های غضروفی Cشکل (C-shaped cartilaginous rings): حلقه‌های ناقصی از جنس غضروف که از فروپاشی نای جلوگیری می‌کنند.
2 مخاط (Mucosa): لایهٔ پوششی مرطوب و مژک‌دار که سطح داخلی نای را می‌پوشاند.
3 اپی‌گلوت (Epiglottis): یک ساختار غضروفی انعطاف‌پذیر که مانند درپوشی بر روی حنجره و دهانهٔ نای را می‌بندد تا از ورود غذا جلوگیری کند.
4 نایژه‌های اصلی (Main Bronchi): دو شاخهٔ اصلی که از انتهای نای منشعب شده و به درون ریه‌ها وارد می‌شوند.
5 تراکئیت (Tracheitis): به التهاب و عفونت نای گفته می‌شود.
6 خروسک (Croup): یک بیماری التهابی که نای و حنجره را درگیر می‌کند و معمولاً در کودکان دیده می‌شود.