برچاکنای (Epiglottis)1؛ دروازه‌بان هوشمند گلو
برچاکنای چیست و کجا قرار دارد؟
برچاکنای یک صفحه نازک و انعطاف‌پذیر از جنس غضروف الاستیک است که در پشت زبان و درست در دهانهٔ نای2 قرار گرفته است. شکل آن شبیه به یک برگ کوچک است که به سمت بالا باز می‌شود. این موقعیت استراتژیک به آن اجازه می‌دهد تا مانند یک درب عمل کند. وقتی نفس می‌کشیم، برچاکنای به سمت بالا می‌ایستد و راه نای را کاملاً باز می‌گذارد تا هوا به راحتی به داخل و خارج ریه‌ها جریان یابد. این فرآیند برای زندگی ضروری است.
برای درک بهتر، می‌توانید عمل بلع یک لیوان آب را تصور کنید. در کسری از ثانیه، مغز شما دستوری را به عضلات گلو و برچاکنای می‌فرستد. در پاسخ به این دستور، برچاکنای مانند یک درب محکم به سمت پایین می‌چرخد و روی دهانهٔ نای را می‌پوشاند. این عمل هوشمندانه مسیر نای را می‌بندد و مسیر مری3 (لوله غذا) را باز می‌گذارد تا آب با امنیت کامل به سمت معده هدایت شود و وارد ریه‌ها نشود.
سفر یک لقمه غذا: نقش برچاکنای در عمل بلع
عمل بلع که به نظر ساده میرسد، در واقع یک هماهنگی پیچیده عضلانی و عصبی است و برچاکنای بازیگر اصلی این نمایش است. این فرآیند را می‌توان به سه مرحله اصلی تقسیم کرد:
| مرحله | شرح | وضعیت برچاکنای |
|---|---|---|
| ۱. مرحله دهانی | غذا جویده شده و توسط زبان به سمت حلق جمع می‌شود. | باز (ایستاده) |
| ۲. مرحله حلقی | غذا وارد حلق می‌شود. رفلکس بلع به طور خودکار آغاز می‌شود. | بسته (خم شده) |
| ۳. مرحله مروی | غذا از مری عبور کرده و به سمت معده حرکت می‌کند. | باز (ایستاده) |
هماهنگی بین این مراحل آنقدر سریع و دقیق است که ما حتی متوجه آن نمی‌شویم. این یک مثال عالی از مهندسی پیچیده و خودکار بدن انسان است.
اگر برچاکنای به درستی کار نکند چه می‌شود؟
عملکرد نادرست برچاکنای می‌تواند منجر به مشکلات جدی شود. شایع‌ترین مشکل، آسپیراسیون4 است. آسپیراسیون زمانی رخ می‌دهد که غذا، مایع یا حتی بزاق به جای مری وارد نای و سپس ریه‌ها شود. این اتفاق می‌تواند باعث خفگی، سرفه‌های شدید و در موارد جدی‌تر منجر به ذات‌الریه آسپیراسیون (یک عفونت ریوی خطرناک) شود.
یکی از بیماری‌های التهابی خطرناک related to epiglottis، اپیگلوتیت5 است. این بیماری که بیشتر در کودکان دیده می‌شد (اما امروزه به دلیل واکسیناسیون علیه هموفیلوس آنفلوانزای نوع ب6 نادر شده است)، باعث تورم شدید و ناگهانی برچاکنای می‌شود. این تورم می‌تواند مسیر هوایی را کاملاً مسدود کند و یک فوریت پزشکی محسوب می‌شود.
اشتباهات رایج و پرسش‌های مهم
پاسخ: خیر. شما به طور ارادی نفس خود را حبس نمی‌کنید. این یک رفلکس غیرارادی است که توسط مغز کنترل می‌شود. در هنگام بلع، مغز به طور موقت عضلات درگیر در تنفس را برای کسری از ثانیه مهار می‌کند تا از تداخل جلوگیری کند. این توقف کوتاه بسیار طبیعی است.
پاسخ: این یک نمونه کوچک از آسپیراسیون است. گاهی اوقات هماهنگی دقیق بین تولید بزاق، بلع غیرارادی آن و عملکرد برچاکنای به هم می‌خورد. ممکن است در حال حرف زدن یا حواس‌پرتی باشید و بلع به موقع اتفاق نیفتد. در این لحظه، برچاکنای ممکن است کاملاً بسته نباشد و مقداری بزاق وارد نای شود که باعث ایجاد رفلکس سرفه برای پاک کردن مسیر هوایی می‌شود.
پاسخ: بله، تقریباً همه پستانداران سرزمین خشک یک برچاکنای دارند زیرا آنها نیز نیاز به جدا کردن مسیر هوا و غذا دارند. البته ساختار آن می‌تواند در گونه‌های مختلف کمی متفاوت باشد. برای مثال، در اسب‌ها، برچاکنای به گونه‌ای است که آنها نمی‌توانند از طریق دهان نفس بکشند و فقط تنفس از طریق بینی برای آنها ممکن است.
پاورقی
1 برچاکنای (Epiglottis): برگه‌ای از جنس غضروف که مانند یک درپوش بر روی حنجره قرار می‌گیرد.
2 نای (Trachea): لوله‌ای که هوا را از حلق به ریه‌ها منتقل می‌کند.
3 مری (Esophagus): لوله‌ای عضلانی که غذا را از حلق به معده منتقل می‌کند.
4 آسپیراسیون (Aspiration): ورود مواد خارجی (مانند غذا یا مایع) به درون نای و ریه‌ها.
5 اپیگلوتیت (Epiglottitis): التهاب شدید و خطرناک برچاکنای.
6 هموفیلوس آنفلوانزای نوع ب (Haemophilus influenzae type b - Hib): یک نوع باکتری که می‌تواند علل اپیگلوتیت و مننژیت شود.