فاضلاب چیست و چه تأثیری روی محیط زیست دارد؟
فاضلاب چیست و از کجا می‌آید؟
فاضلاب به هر آبی گفته می‌شود که کیفیت اولیه خود را از دست داده و در اثر فعالیت‌های مختلف انسانی آلوده شده است. این آلودگی می‌تواند شامل مواد شیمیایی، ذرات جامد، باکتری‌ها و سایر مواد مضر باشد. منابع تولید فاضلاب بسیار گسترده هستند.
| نوع فاضلاب | منبع تولید | مواد آلاینده معمول |
|---|---|---|
| فاضلاب خانگی1 | منازل مسکونی، هتل‌ها، رستوران‌ها | پس‌مانده‌های غذایی، شوینده‌ها، صابون، باکتری‌ها و ویروس‌ها |
| فاضلاب صنعتی2 | کارخانه‌ها، پالایشگاه‌ها، صنایع غذایی | فلزات سنگین (مانند سرب و جیوه)، مواد شیمیایی سمی، روغن و گریس |
| فاضلاب کشاورزی | مزارع و زمین‌های کشاورزی | کودهای شیمیایی (نیترات و فسفات)، سموم دفع آفات |
به عنوان یک مثال ساده، زمانی که شما ظرف‌های خود را با مایع ظرفشویی می‌شویید، یا از سرویس بهداشتی استفاده می‌کنید، در حال تولید فاضلاب خانگی هستید. این آب آلوده از طریق لوله‌کش‌ی‌ها به بیرون از خانه هدایت می‌شود.
راه‌های تصفیه فاضلاب چگونه است؟
برای کاهش تأثیرات منفی فاضلاب، باید قبل از رهاسازی در طبیعت آن را تصفیه کرد. تصفیه خانه‌های فاضلاب این کار را در چند مرحله انجام می‌دهند. این فرآیند شبیه پالایش یک ماده‌ی کثیف و تبدیل آن به چیزی قابل استفاده مجدد است.
| مرحله | فرآیند | نتیجه |
|---|---|---|
| تصفیه اولیه (فیزیکی) | غربال کردن و ته‌نشین سازی | حذف زباله‌های درشت و جامدات شناور مانند شن و پلاستیک |
| تصفیه ثانویه (بیولوژیکی) | استفاده از باکتری‌های مفید | تجزیه مواد آلی و آلاینده‌های زیستی مانند فضولات انسانی |
| تصفیه سوم (شیمیایی) | گندزدایی با کلر یا UV | حذف باکتری‌ها و ویروس‌های بیماری‌زا |
در مرحله بیولوژیکی، باکتری‌های کوچک و مفید مانند کارگران کوچکی هستند که آلودگی‌های موجود در آب را می‌خورند و آن را تمیز می‌کنند. پس از تصفیه، این آب می‌تواند برای آبیاری فضای سبز یا حتی تغذیه آب‌های زیرزمینی استفاده شود.
تأثیرات مخرب فاضلاب تصفیه‌نشده بر محیط زیست
ورود فاضلاب تصفیه‌نشده به رودخانه‌ها، دریاچه‌ها و دریاها می‌تواند فاجعه‌بار باشد. این تأثیرات به صورت زنجیره‌ای کل اکوسیستم را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
۱. آلودگی آب و مرگ آبزیان: مواد آلی موجود در فاضلاب برای تجزیه شدن، اکسیژن زیادی مصرف می‌کنند. این کار باعث کاهش شدید اکسیژن محلول در آب (DO)3 می‌شود. ماهی‌ها و سایر آبزیان برای تنفس به این اکسیژن نیاز دارند و در نبود آن می‌میرند. به این پدیده "اوتریفیکاسیون"4 گفته می‌شود.
۲. آلودگی خاک و آب‌های زیرزمینی: زمانی که فاضلاب برای آبیاری زمین‌های کشاورزی استفاده می‌شود یا به داخل زمین نفوذ می‌کند، فلزات سنگین و مواد شیمیایی سمی آن را آلوده می‌کند. این آلودگی می‌تواند به محصولات کشاورزی راه یابد و از طریق غذا وارد بدن انسان شود.
۳. تهدید سلامت انسان: فاضلاب تصفیه‌نشده منبعی از پاتوژن‌ها یا عوامل بیماری‌زا است. بیماری‌هایی مانند وبا، حصبه و اسهال خونی می‌توانند از طریق تماس با آب آلوده یا خوردن محصولات کشاورزی آبیاری شده با آن، گسترش یابند.
یک مثال عینی: دریاچه‌ای که به باتلاق تبدیل شد
فرض کنید یک دریاچه‌ی زیبا در نزدیکی یک شهر کوچک وجود دارد. مردم از آب آن برای نوشیدن و از ماهی‌هایش برای غذا استفاده می‌کردند. با گسترش شهر و ساخت کارخانه‌های جدید، فاضلاب خانگی و صنعتی به تدریج و بدون تصفیه به این دریاچه ریخته شد.
طی چند سال، مواد مغذی موجود در فاضلاب (مانند نیتروژن و فسفر) باعث رشد سریع و غیرعادی جلبک‌ها روی سطح آب شد. این پدیده که "شکوفایی جلبکی" نام دارد، مانع از رسیدن نور خورشید به عمق آب شد. گیاهان آبزی از بین رفتند و با کاهش گیاهان، اکسیژن آب نیز کم شد. ماهی‌ها شروع به مردن کردند. بوی بدی دریاچه را فراگرفت و دیگر کسی نمی‌توانست از آن استفاده کند. در نهایت، آن دریاچه‌ی زنده و زیبا به یک باتلاق بدبو تبدیل شد. این یک مثال واقعی از تأثیر مستقیم فاضلاب بر یک اکوسیستم است.
اشتباهات رایج و پرسش‌های مهم
پاسخ: بله، بسیار مهم است. ریختن روغن در فاضلاب یک اشتباه رایج است. روغن در لوله‌ها سرد و جامد می‌شود و مانند چسب، سایر ذرات را به خود می‌چسباند و به مرور زمان باعث گرفتگی شدید لوله‌های فاضلاب می‌شود. همچنین تصفیه آن در تصفیه‌خانه‌ها سخت و پرهزینه است. بهتر است روغن را در یک ظرف دربسته جمع‌آوری و به مراکز بازیافت تحویل دهید.
پاسخ: آب‌های تصفیه شده در سطح پیشرفته (تصفیه سوم) برای آشامیدن غیرمستقیم ایمن در نظر گرفته می‌شوند، مثلاً برای تغذیه آب‌های زیرزمینی که بعداً از چاه استخراج می‌شوند. اما برای نوشیدن مستقیم، به تصفیه بسیار پیشرفته‌تر و سخت‌گیرانه‌تری نیاز است که در اکثر کشورها رایج نیست. از این آب بیشتر برای آبیاری فضای سبز، شستشو و مصارف صنعتی استفاده می‌شود.
پاسخ: اگرچه فاضلاب صنعتی بسیار سمی است، اما از نظر حجمی، فاضلاب خانگی و فاضلاب کشاورزی بزرگترین منابع هستند زیرا به صورت روزانه و در مقیاس بسیار وسیع تولید می‌شوند. در بسیاری از کشورهای در حال توسعه، بخش عمده‌ای از این فاضلاب‌ها بدون هیچ گونه تصفیه‌ای وارد محیط زیست می‌شوند.
پاورقی
1فاضلاب خانگی (Domestic Wastewater): فاضلاب تولید شده از منابع انسانی مانند سرویس‌های بهداشتی، حمام، آشپزخانه و شستشوی لباس.
2فاضلاب صنعتی (Industrial Wastewater): فاضلاب ناشی از فرآیندهای صنعتی و تولیدی که اغلب حاوی آلاینده‌های خاص و گاهی خطرناک هستند.
3اکسیژن محلول (Dissolved Oxygen - DO): میزان اکسیژن آزاد موجود در آب که برای تنفس آبزیان ضروری است. واحد اندازه‌گیری آن میلی‌گرم در لیتر (mg/L) است.
4اوتریفیکاسیون (Eutrophication): غنی‌سازی آب توسط مواد مغذی (معمولاً نیتروژن و فسفر) که منجر به رشد بیش‌ازحد گیاهان و جلبک‌ها و در نهایت کاهش اکسیژن و مرگ آبزیان می‌شود.