تورم: پدیده‌ای پیچیده در اقتصاد کلان
مفهوم پایه و تعریف تورم
تورم به افزایش مستمر و عمومی قیمت‌ها در یک اقتصاد گفته می‌شود. به بیان ساده، وقتی تورم اتفاق می‌افتد، هر واحد پول توان خرید کمتری خواهد داشت. برای اندازه‌گیری تورم از شاخص‌های مختلفی استفاده می‌شود که مهم‌ترین آن‌ها شاخص قیمت مصرف‌کننده 1(CPI) است.
نرخ تورم معمولاً به صورت درصدی بیان می‌شود و با فرمول زیر محاسبه می‌گردد:
$ \pi = \frac{CPI_t - CPI_{t-1}}{CPI_{t-1}} \times 100\% $
که در آن $ \pi $ نرخ تورم و $ CPI_t $ شاخص قیمت مصرف‌کننده در دوره جاری است.
انواع تورم بر اساس نرخ و شدت
تورم را می‌توان بر اساس نرخ و اثرات اقتصادی به دسته‌های مختلفی تقسیم کرد:
| نوع تورم | محدوده نرخ | ویژگی‌ها |
|---|---|---|
| تورم خزنده | 1-3% در سال | برای رشد اقتصادی مفید است |
| تورم ملایم | 3-10% در سال | نیاز به نظارت دارد |
| تورم شدید | 10-100% در سال | آسیب‌زا برای اقتصاد |
| ابرتورم | بیش از 50% در ماه | فاجعه اقتصادی |
علل اصلی ایجاد تورم
تورم می‌تواند ناشی از عوامل مختلفی باشد که مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از:
اثرات تورم بر اقتصاد و جامعه
تورم اثرات گسترده‌ای بر جنبه‌های مختلف اقتصادی و اجتماعی دارد:
| بخش متأثر | اثرات مثبت | اثرات منفی |
|---|---|---|
| مصرف‌کنندگان | کاهش ارزش بدهی‌ها | کاهش قدرت خرید |
| سرمایه‌گذاران | افزایش ارزش دارایی‌ها | عدم اطمینان سرمایه‌گذاری |
| دولت | افزایش درآمدهای مالیاتی | افزایش هزینه‌های جاری |
راهکارهای کنترل و مدیریت تورم
سیاست‌گذاران اقتصادی از ابزارهای مختلفی برای کنترل تورم استفاده می‌کنند:
اشتباهات رایج و پرسش‌های مهم
خیر، تورم خزنده (۱-۳ درصد) می‌تواند برای اقتصاد مفید باشد. این سطح از تورم به شرکتها اجازه می‌دهد قیمت‌ها را افزایش دهند، سود بیشتری کسب کنند و سرمایه‌گذاری کنند. همچنین از خطر deflation (تورم منفی) که می‌تواند بسیار مضر باشد، جلوگیری می‌کند.
تورم به افزایش عمومی و مستمر قیمت‌ها در تمامی بخش‌های اقتصاد اشاره دارد، در حالی که افزایش قیمت در یک بخش خاص (مانند مسکن یا انرژی) ممکن است موقت و محدود به آن بخش باشد. تنها زمانی که افزایش قیمت‌ها عمومی شود و به سایر بخش‌ها سرایت کند، می‌توان از تورم صحبت کرد.
تورم قدرت خرید پس‌اندازها را کاهش می‌دهد. اگر نرخ تورم بیشتر از نرخ سود بانکی باشد، ارزش واقعی پس‌اندازها کاهش می‌یابد. به همین دلیل است که در دوران تورم بالا، مردم ترجیح می‌دهند پول خود را در دارایی‌هایی مانند طلا، مسکن یا سهام سرمایه‌گذاری کنند که در برابر تورم مصونیت دارند.
پاورقی
شاخص قیمت مصرف‌کننده (CPI)1: Consumer Price Index - شاخصی که تغییرات قیمت سبدی از کالاها و خدمات مصرفی خانوارها را اندازه‌گیری می‌کند.
تورم منفی (Deflation)2: کاهش عمومی و مستمر سطح قیمت‌ها در اقتصاد که می‌تواند منجر به رکود اقتصادی شود.
عملیات بازار باز3: Open Market Operations - خرید و فروش اوراق بهادار توسط بانک مرکزی برای کنترل حجم پول در گردش.
کسری بودجه4: Budget Deficit - زمانی که مخارج دولت از درآمدهای آن بیشتر شود.