در چه مواردی دروغ (دروغ مصلحتی)، جایز است؟

دروغ به لحاظ اخلاقی از بزرگترین گناهان است و به لحاظ شرعی از حرام های مسلم شریعت است، زیرا كلید تمامی بدی ها و سرمنشأ همه شرها است. امام حسن عسكری در این زمینه فرموده اند: تمام خباثت ها در خانه ای قرار دارد و كلید آن خانه، دروغ است. در موارد اضطرار به‌ جای دروغ از «توریه» استفاده شود حجت‌الاسلام احمد میرعمادی افزود: اسلام در مواردی که ضرورت ایجاب می‌کند که انسان دروغ بگوید، به‌جای دروغ دستور به «توریه» داده است، منظور از توریه این است که در موارد ضروری به‌جای دروغ گفتن، جمله‌ای ایهام‌دار گفته شود که شنونده مطلبی را برداشت کند درحالی‌که منظور گوینده چیز دیگری بوده است، مثلاً کسی که از دیگری سؤال می‌کند: آیا تو این کار خلاف را انجام داده‌ای؟ او واقعاً این کار را انجام داده ولی در جواب می‌گوید: استغفرالله به خدا پناه می‌برم(شنونده از این سخن نفی آن کار را می‌فهمد در حالی‌که گوینده منظورش استغفار از عمل خلافی بوده که انجام داده است). حجت‌الاسلام احمد میرعمادی اذعان کرد: در کلام پیشوایان دین به مقتضای ضرورت، حفظ جان و مال مردم و جلوگیری از اختلافات و فتنه‌ها توریه فراوان به چشم می‌خورد که دروغ محسوب نمی‌شود، این نکته هم ناگفته نماند، در مواردی که وظیفه انسان توریه یا دروغ مصلحت‌آمیز باشد، اگر راست بگوید گناه کرده و هر فسادی به‌وجود بیاید او مسئول است. دروغ و حیله زدن در جنگ بی‌اشکال است وی عنوان کرد: بی‌شک در دین اسلام، حتی در جنگ‌ها باید اصول انسانی را رعایت کرد، به‌طور مثال نباید به کودکان، کهنسالان و محیط‌زیست و درختان لطمه زد و هیچ‌گاه نباید آب را به‌ روی دشمن بست و یا آن را مسموم کرد اما در پاره‌ای اوقات می‌توان با راست نگفتن، نقشه‌های خود را پنهان کرد و باعث پیروزی دشمن نشد. حجت‌الاسلام میرعمادی اضافه کرد: انسان می‌تواند در جنگ برای تقویت روحیه نیروهای خودی و تضعیف روحیه نیروهای دشمن و به‌منظور عدم آگاهی او از امکانات و تاکتیک‌های جنگی و گمراه ساختن اذهان دشمن از تصمیمات، برنامه‌ها و غافل‌گیری، اطلاعات و آمار کذبی را انتشار دهد و حتی جایز است که در میان صفوف دشمن، مطالب دروغی را شایع نموده و با ایجاد جنگ روانی همه‌جانبه، زمینه شکست دشمن و پیروزی مسلمین را فراهم کند. نماینده ولی‌فقیه در لرستان عنوان کرد: زندگی مشترک با راستی و صداقت، قوام و استمرار می‌یابد و معنا و مفهوم زندگی با صداقت تفسیر می‌شود، همه تلاش رسول‌خدا(ص) و دیگر پیشوایان دین آن بوده که زن و مرد با حقیقت و راستی خو بگیرند و فرزندان خود را به همین شیوه تربیت کنند، اما این‌که رسول‌خدا(ص) فرموده‌اند می‌توان به همسر وعده دروغ داد، سخن بسیار حکیمانه و ظریفی است که باید در آن دقت و تأمل فراوانی کرد، برخی به همین بهانه همواره به زن و فرزند خود دروغ می‌گویند که این جفای بزرگی به پیامبر خداست. وعده‌های امیدوارکننده دادن به همسر برای تحکیم بنیان خانواده دروغ نیست حجت‌الاسلام احمد میرعمادی، ادامه داد: در دین مقدس اسلام، تأمین هزینه زندگی زن و فرزند به عهده مرد است، البته نفقه واجب به تناسب امکانات و مقدار توان است ولی چون در بسیاری از موارد بر اثر زیاده‌طلبی و چشم و هم‌چشمی تقاضای خانواده فراتر از امکانات مرد و حد توان اوست، در چنین وضعی مرد یا باید با برخورد منفی و رد صریح در برابر خواسته‌های آن‌ها موضع‌گیری کند و یا با برخورد امیدوار‌کننده وعده‌های مصلحتی و غیرجدی تا حدودی آن‌ها را راضی و قانع سازد. وی اضافه کرد: پاسخ منفی و تند، جز جریحه‌دار شدن عواطف و تزلزل ارکان خانواده و حتی طلاق همسر سرانجامی ندارد، لذا جایز است که از روش دوم استفاده کند وآن به ظاهر دروغ گفتن مصلحتی است، بنابراین مقصود از دروغ به همسر وعده‌های غیرجدی و یا ابراز محبت و مبالغه در این رابطه است. حجت‌الاسلام میرعمادی اذعان کرد: سید نعمت‌الله جزایری از یکی از استادان شوخ‌طبع خود نقل می‌کند که: آدم زن‌دار چشم و پایش سخت از او در رنج هستند، چون هرگاه بخواهد از خانه بیرون آید، همسرش به او می‌گوید: فلان چیز را بخر، او نیز به نشانه وعده دادن، دست بر چشم می‌گذارد، اما چون دست خالی بازگردد، زنش از وی می‌پرسد که آن‌‎چه خواستم چرا نیاوردی؟ او نیز دست بر پایش می‌کوبد و می‌گوید: یادم رفت و فراموش کردم بنابراین با یک دروغ مصلحتی از یک دعوای خانگی پیشگیری می‌کند. دروغ برای اصلاح بین مردم، اصلاً دروغ نیست نماینده ولی فقیه در لرستان عنوان کرد: سومین مورد استثنای دروغ در وصیت پیامبر(ص) اصلاح بین مردم است، هرگاه میان دو تن یا دو دسته اختلافی باشد، باید در رفع آن کوشید که آن را برطرف ساخت، اسلام دوست دارد که پیروانش در آسایش و یگانگی به‌سر برند و جنگ و ستیزی در میان آن‌ها نباشد، رفع اختلاف میان افراد به سود جامعه است و دروغ برای چنین مقصود مقدسی زیباست. حجت‌الاسلام احمد میرعمادی اذعان کرد: در کتاب وسائل‌الشیعه، جلد۱۲، صفحه ۲۵۴ از امام صادق(ع) نقل شده که فرمود: «سخن بر سه گونه است: راست، دروغ و اصلاح میان مردم»، لذا طبق بیانات امام جعفر صادق(ع)، دروغ برای اصلاح بین مردم، اصلاً دروغ محسوب نمی‌شود. وی ادامه داد: از وجود مقدس امام صادق(ع) توضیحی درباره اصلاح بین مردم خواسته شد، در جواب چنین فرمود: «درباره کسی سخنی می‌شنوی که اگر به او برسد، سخت ناراحت می‌شود، به او می‌گویی که از فلانی در باره تو تعریفی شنیدم که چنین و چنان گفت و سخنی می‌گویی که درست برخلاف آن‌چه شنیده‌ای می باشد». راست‌گویی فسادانگیز در نزد خدا مذموم و نکوهیده است حجت‌الاسلام میرعمادی اظهار کرد: در کتاب وافی، جلد۵، صفحه ۹۳۲ نیز از نبی مکرم اسلام(ص) نقل شده که فرمود: «کسی که می‌خواهد اصلاح دهد، دروغ ندارد»، حتی در حدیث دیگری از پیامبر(ص)، راست فسادانگیز را مورد بغض خدا دانسته و دروغ در اصلاح‌گری را امری دوست‌داشتنی در نزد خدا، معرفی فرموده است. تعارف به دروغ بدون داشتن دلیل شرعی از جمله دروغهایی که مردم آن را سهل می دانند و در واقع حرام است، آن است که: کسی وارد شود بر دیگری که مشغول اکل باشد و او را تکلیف کند به خوردن طعام و او گرسنه باشد و بگوید: اشتها ندارم - بدون غرض صحیح شرعی - . مثل آنکه: آن طعام را حرام داند.