نکته مهم امتحان نهایی فارسی

قالب های شعری: منظور از قالب یک شعر، شکل آرایش مصرع ها و نظام قافیه آرایی آن است. بیت: کمترین مقدار شعر، یک بیت است. مصراع: هر بیت شامل دو قسمت است هریک از این بخش ها یک مصراع نام دارد کمترین مقدار سخن موزون یک مصراع است. وزن شعر: آهنگ خاصی که در تمام مصراعهای یک شعر یکسان است همان وزن شعر نامیده می شود. ردیف: کلمات هم معنی و مستقلی که در پایان مصراعها عیناً تکرار می شود ردیف نام دارد. شعری که ردیف دارد(مردّف) خوانده می شود. قافیه: کلمات هم آهنگ و هم وزن مصراعهای شعر را قافیه گویند. *قافیه اجباری و ردیف اختیاری است *ردیف همواره تابع قافیه است و بعد از آن می آید. مُصَرَّع: بیتی که هر دو مصراع آن قافیه داشته باشد مصرّع نام دارد. قالب: شکلی که قافیه به شعر می بخشد قالب نام دارد.(شعر سنتی قالب های متفاوتی دارد و شعر نیمایی (نو) قالب مشخصی ندارد. قالب های شعری سنتی: مثنوی: شعری است بر یک وزن با بیت های مصرع، که هر بیت قافیه ای جداگانه دارد. و چون هر بیت دارای دو قافیه است آن را مثنوی (مزدوج یا دوتایی یا دوگانی) نامیده اند. *مثنوی به سبب امکان نوکردن قافیه در هر بیت برای سرودن منظومه های بلند مناسب تراست. مثنوی از قدیمترین قالبهای شعر فارسی و مخصوص زبان فارسی است و در همه ادوار از آن استفاده می شده است. موضوع مثنوی: حماسی و تاریخی: شاهنامه فردوسی، اسکندر نامه نظامی اخلاقی و تعلیمی: بوستان سعدی عاشقانه و بزمی: خسرو شیرین نظامی، ویس و رامین فخرالدین اسعد گرگانی عارفانه: مثنوی معنوی مولانا، منطق الطیر، عطار نیشابوری شکل گرافیکی قالب مثنوی: *------------- *------------ +------------ +------------ #------------- #------------ @------------ @------------ سرودن مثنوی از قرن سوم و چهارم هجری آغاز شده است که از بهترین مثنوی ها می توان به شاهنامه فردوسی، حدیقه سنایی، خمسه نظامی و مثنوی مولوی اشاره کرد. مشخصات مثنوی: 1- تعداد ابیات مثنوی حداقل دو بیت است و حداکثر برای آن وجود ندارد. 2- مثنوی مناسب ترین قالب برای بیان داستان ها و مطالب طولانی از جمله تاریخ و داستان است. 3- موضوع و درون مایۀ مثنوی حماسی، تاریخی، اخلاقی، تعلیمی، عاشقانه، بزمی و عارفانه است. مشهورترین مثنوی سرایان عبارتنداز: فردوسی، نظامی، اسدی توسی، مولوی، عطّار، سعدی، سنایی، جامی، پروین اعتصامی و شهریار. غزل : "غزل" در لغت به معنی "حدیث عاشقی" است. ابیات غزل بین 5 تا 12 بیت دارد شعری است بر یک وزن و یک قافیه به طوری که مصراع اول بیت نخست، با همۀ مصراع های دوم ابیات دیگر هم قافیه باشد. تذکر: نحوۂ تکرار قافیه در غزل همانند قصیده است. موضوع غزل: درون مایه غزل عاشقانه، عارفانه یا آمیزه های از این دو است و یا مضمونی اجتماعی دارد. (بیان عواطف و احساسات وصف طبیعت یا گفت و گو از ایام جوانی) پیدایش غزل: غزل در قرن 6 هجری قمری رواج یافت. تَخَلُّص شاعری: شاعر در پایان غزل نام خود یا تخلص شاعری خویش را می آورد. غزل سرایان بزرگ شعر فارسی: شهریار، سلمان هراتی، رهی معیری، صائب تبریزی، حافظ، سعدی، مولوی و سنایی غزنوی شکل گرافیکی قالب غزل : *--------- *--------- *--------- --------- *---------- --------- *---------- --------- *---------- --------- مشخصات غزل: 1- تعداد ابیات غزل حداقل پنج بیت و حداکثر دوازده بیت است. (گاهی غزل ها بیش از پانزده بیت هم یافت می شود.) 2- درون مایه و محتوای غزل بیان عواطف و احساسات، عشق و عرفان و گاهی هم مضمون اجتماعی می باشد. 3- بیت اوّل غزل را مطلع بیت آخر آن را مقطع گویند. (که هر کدام اگر به خوبی مطرح شوند حسن مطلع و حسن مقطع نام می گیرند.) 4- در غزل تنوع مطالب ممکن است. (یعنی موضوع هر بیت می تواند با ابیات دیگر فرق داشته باشد.) 5- غزل از قرن ششم به وجود آمده است. ابتدا غزل عاشقانه و با ظهور سنایی عارفانه می شود. 6- با ظهور انقلاب مشروطه، غزل مضمون اجتماعی نیز به خود می گیرد. نکته: غزل عاشقانه را سعدی و غزل عارفانه را مولوی به اوج خود رساندند حافظ که سر آمد غزل سرایان شعرفارسی است، شیوۂ عاشقانه – عارفانه را به کمال رساند. مشهورترین غزل سرایان عبارتنداز: حافظ، سعدی، مولوی، صائب تبریزی، عراقی، فرخی یزدی ، رهی معیری، شهریار و ... فرق غزل و قصیده: 1- از نظر تعداد ابیات 2- درون مایه و محتوا 3- وحدت موضوع نکته: اگر شاعر بیت نخست مطلع غزل و قصیده خود را زیبا و دلپسند بیاورد، از آن به حسن مطلع تعبیر می شود به طوری که شنونده برای شنیدن باقی سخـن تشـویق گردد. نکته: اگر شاعر بیت آخر شعرش را (معمولاً قصیده یا غزل) به نحوی شیوا و دلنشین بیاورد از آن به حسن مَقْطَع یا حسن ختام تعبیر می شود. ?????