قصیده چیست؟

قصیده چیست ؟
«قصیده» از ریشه «قصد» گرفته شده و معنی آن «مقصود» و «قصد شده» است. دلیل استفاده از این واژه نیز این است که شاعر قصد می‌کرده بزرگان را مدح و وعظ کند یا رخدادی را تهنیت و تسلیت بگوید.

در فرهنگ عمید معنی قصیده چنین بیان شده است: «شعری که حداقل دارای شانزده بیت است که مصراع اول بیت اول با مصراع‌های دوم همه بیت‌ها هم‌قافیه است و موضوع آن بیشتر در وعظ، حکمت، حماسه، یا در مدح یا ذم کسی یا چیزی است؛ چکامه.»

فرهنگ معین نیز چنین توصیفی را برای قصیده گفته است: «نوعی شعر بلند که دو مصرع بیت اول با مصرع‌های دوم دیگر ابیات هم‌قافیه است و بیشتر برای بیان مدح و یا ذم و وعظ و حکمت به کار گرفته می‌شود. جمع آن قصاید است.»

ابیات قصیده هم‌وزن هستند و قافیه و ردیف مصراع‌های زوج با قافیه و ردیف مصراع اولِ بیت اول همخوانی دارند.


دکتر منصور رستگار فسایی در کتاب «انواع شعر فارسی»، تعداد ابیات قصیده را بین سی تا پنجاه بیت بیان کرده است. البته، برخی قصیده‌سرایان از این تعداد فراتر رفته‌اند، تا جایی که فرخی در فتح سومنات یک قصیده 175 بیتی و عنصری در همین مورد، یک قصیده 157 بیتی گفته‌اند. قصیده قاآنی نیز که در نعت حضرت علی (ع) است 337 بیت دارد.

اجزای قصیده

اجزای قصیده عبارتند از مطلع، تغزل و نسیب و تشبیب، تخلص یا گریز، مدح و دعا و شریطه.

مطلع

مطلع در لغت به معنی جای برآمدن ستارگان است و اصطلاحاً بیت اول قصیده و غزل را مطلع می‌گویند که قافیه و ردیف دو مصراع آن تطابق دارند. مطلع باید زبانی مستحکم داشته باشد و علاوه بر رسایی، به دور از الفاظ ناخوشایند باشد. گاهی یک قصیده چولانی می‌شود و بیش از یک مطلع دارد.

نسیب (تغزل) یا تشبیب

در اغلب قصیده‌ها پیش از آنکه شاعر به بیان مقصود اصلی خود بپردازد، در حدود پنج تا پانزده بیت به موضوعات عاشقانه می‌پردازد (که به آن نسیب یا تغزل می‌گویند) یا باغ و بوستان و امثال این‌ها را توصیف می‌کند (که در این صورت تشبیب نام دارد). البته گاهی قصیده دارای تشب و تغزل یا نسیب نیست.