درسنامه آموزشی مطالعات اجتماعی کلاس ششم با پاسخ درس 9: پیشرفتهای علمی مسلمانان
ظهور و گسترش اسلام
سال گذشته خواندید که دین اسلام از سرزمین عربستان طلوع کرد. پیامبر گرامی اسلام، حضرت محمّد (صلیالله علیه و آله) پس از هجرت از مکه به مدینه، حکومت اسلامی تشکیل دادند و از آن زمان به بعد دعوت به اسلام هر روز با استقبال بیشتری روبهرو شد و گسترش یافت.
پس از رحلت پیامبر (ص)، مسلمانان، اسلام را در خارج از شبه جزیرهی عربستان گسترش دادند و در هر دوره سرزمینهای زیادی از جمله ایران را به قلمرو اسلامی افزودند و بسیاری از کشورهای قدرتمند آن روز را به تصرف درآوردند.

فعالیت 1 (صفحه 45 کتاب درسی)
به نقشه توجه کنید. دین اسلام در کدام قارهها گسترش یافت؟ در هر قاره، یک یا دو کشور را که اسلام در آنها راه یافته است، نام ببرید.
با توجه به نقشه دین اسلام در قارّههای آسیا، اروپا، افریقا گسترش یافت.
در آسیا اسلام به کشورهای مختلفی از جمله ایران، افغانستان، پاکستان، اندونزی، مالزی و قزاقستان راه یافت.
در اروپا اسلام به کشورهایی مانند ترکیه و اسپانیا راه یافت.
در آفریقا اسلام به کشورهای مختلفی از جمله مصر و لیبی و الجزایر راه یافت.
شکوفایی علوم و فنون
دین اسلام بین ملّتهای مختلف با فرهنگها و آداب و رسوم متفاوت گسترش یافت. مسلمانان تحت تأثیر قرآن و آموزههای دینی اسلام که به تفکرّ و آموختن علم اهمّیت زیادی میداد در زمینههای مختلف پیشرفت کردند. آنها از بخشهایی از دانش و فنونی که از گذشته در کشورشان بر جای مانده بود نیز استفاده کردند و در پرتو دین اسلام آنها را گسترش دادند. به تدریج سرزمینهای اسلامی به کانون علمی جهان تبدیل شدند.
در این دوره هنرمندان، صنعتگران، دانشمندان، فیلسوفان و مهندسان زیادی ظهور کردند و ابداعات و اختراعات مهمّی پدید آوردند. در این میان، ایرانیان سهم بسیار بزرگی در گسترش اسلام و پیشرفتهای علمی داشتند.
فعالیت 2 (صفحه 48 کتاب درسی)
الف) در دورهی اسلامی به دانشمندان، حکیم میگفتند. چون آنها علوم مختلف را میدانستند و در چند علم، استاد بودند. آیا میتوانید با توجه به مطالب این درس چند مثال بزنید؟ ابوریحان بیرونی، ابوعلی سینا، زکریّای رازی
ب) در دورهی اسلامی، اغلب دانشمندان کتابهای خود را به زبان عربی مینوشتند. به نظر شما چرا چنین کاری میکردند؟ زیرا مسلمانان در دورهٔ اسلامی در علوم مختلف پیشرفتهای بسیاری کرده بودند و زبان علمی آن روز دنیا زبان رسمی جهان اسلام یعنی عربی بود.
فعالیت 3 (صفحه 48 کتاب درسی)
به چند گروه تقسیم شوید و هر گروه دربارهی یکی از حکیمان مسلمان و آثار او اطّلاعاتی جمعآوری کنید و روی یک یا دو برگ بنویسید. شما میتوانید با راهنمایی معلّم از دانشنامهی رشد یا کتابهای مناسبی استفاده کنید که در این باره برای کودکان و نوجوانان نوشته شده است.
نام حکیم یا دانشمند: ابوعلی سینا
محلّ تولّد یا زندگی: محل تولّد: بخارا / مکان آرامگاه: همدان
در چه قرنی میزیسته است: نیمهٔ دوم قرن سوم به دنیا آمده و در نیمهٔ اوّل قرن چهارم از دنیا رفته است.
آثار: کتابهای پزشکی از جمله کتاب قانون
در چه علوم و فنونی مهارت داشته است: در علم پزشکی و فلسفه مهارت فراوان داشته است، به طوری که سالهای زیادی کتابهای او را در دانشگاههای بزرگ اروپایی تدریس میکردند. و...
خط زمان
خطّ زمان نشان میدهد که هر واقعه در چه زمانی اتفّاق افتاده است. این خطّ زمان بر اساس قرن (صد سال) تنظیم شده است:
در سال گذشته خواندید که مبدأ تاریخ ما مسلمانان، هجرت پیامبر اکرم (ص) از مکّه به مدینه است. به هر صد سال یک قرن یا یک سده میگویند.
- از سال یکم تا صدم را قرن اوّل هجری میگویند و از 101 تا 200 قرن دوم، از 201 تا 300 قرن سوم و ...
- از سال یکم تا پنجاه، نیمهی اوّل قرن است و از پنجاه و یکم تا صدم نیمهی دوم قرن.
- ابن سینا در 370 هجری به دنیا آمده است؛ یعنی در نیمهی دوم قرن چهارم.
- ابنسینا در 428 هجری از دنیا رفته است؛ یعنی نیمهی اوّل قرن پنجم.
فعالیت 4 (صفحه 49 کتاب درسی)
با راهنمایی معلّم، موارد زیر را روی خطّ زمان نشان دهید و بگویید هر یک از این افراد در چه زمانی زندگی میکردهاند؟
ابوریحان بیرونی 440 - 362 هجری ← نیمهٔ دوم قرن چهارم - نیمهٔ اوّل قرن پنجم
زکریای رازی 313 - 251 هجری \leftarrow نیمهٔ دوم قرن سوم - نیمهٔ اوّل قرن چهارم
خیّام 517 - 429 هجری \leftarrow نیمهٔ اوّل قرن پنجم - نیمهٔ اوّل قرن ششم