نمازم را خوانده بودم و هنوز روی سجاده نشسته بودم. امیدواری و آرامش هم کنارم بودند. داشتم با خودم حرف‌های امیدواری را مرور می‌کردم:

- اگر خدا را بزرگ نبینم، نمی‌توانم در مشکلات، دل‌خوش به کمکش باشم و به وعده‌هایش اعتماد کنم. پس امیدوار هم نخواهم بود. در نتیجه، روی آرامش را نخواهم دید.

در همین فکرها بودم که آرامش پرسید:
- اگر تنهایی با مشکلات مواجه‌شوی، چه احساسی پیدا می‌کنی؟
- گفتم: «معلوم است دیگر؛ احساس بی‌قراری، ترس و دلشوره.»
- اگر فردی قدرتمند و مورد اعتماد همراهت باشد چه؟
- در این صورت، بی‌قراری و ترس و دلشوره‌ام پا به فرار می‌گذارند.
- اگر فراموش کنی آن فرد قدرتمند همراهت است، آن‌وقت چه؟
 بر می‌گردم به‌همان بی‌قراری و ترس و دلشوره‌ام.

کمی سکوت کرد و بعد گفت: «پس برای اینکه همیشه آرام و امیدوار باشی، هم باید به‌قدرت خدا اعتقاد داشته باشی و هم اهل ذکر خدا باشی.»

أَلَا بِذِکرِ اللَّهِ تَطمَئِنُّ القُلُوبُ _{(رعد؛ آیهٔ 28)}
آگاه باشید که دل‌ها فقط با یاد خدا آرام می‌گیرد.

پرسیدم: «برای اینکه اهل ذکر خدا بشوم، باید همیشه زیر لب ذکر بگویم؟»

آرامش لبخندی زد و گفت: «ذکر خدا یعنی به‌یاد خدا بودن یعنی این‌که در قلبت باور داشته باشی خدا هست، تو را می‌بیند، صدایت را می‌شنود، نیازهایت را می‌داند و کمکت می‌کند. به این می‌گویند ذکر قلبی. به‌اضافه، باید به‌ دستوراتش هم عمل کنی که به این‌ یکی می‌گویند ذکر عملی.»

پرسیدم: «یعنی عمل‌کردن به‌ دستورات خدا، ذکر به‌حساب می‌آید؟»

آرامش گفت: «اصلاً ذکر حقیقی، همین گوش‌دادن به‌حرف خداست. البته گفتن نام‌های خدا به زبان نیز ذکر خدا به‌حساب می‌آید که به آن ذکر زبانی گفته می‌شود.»

رسول خدا (ص) فرمود:
«هرکس از خدا اطاعت کند، حتماً به‌ یاد خدا بوده؛ هرچند نماز و روزه و تلاوت قرآنش کم باشد [تنها به واجبات بسنده کند] و هرکس معصیت خدا (گناه) را انجام دهد، حتماً خدا را فراموش کرده؛ حتی اگر نماز و روزه و تلاوت قرآنش زیاد باشد.»

سراپا گوش بودم و به حرف‌های آرامش دقت می‌کردم. حرف‌هایش حسابی آرامم می‌کرد. آرامش ادامه داد:

- وقتی کسی به یاد خدا باشد، خدا هم به یاد اوست. وقتی خیالمان راحت باشد که خدای دانا و توانا به یاد ماست، دنیایی از آرامش به سراغمان خواهد آمد.

فَاذکُرُونِی أَذکُرکُم _{(بقرهٔ؛ آیهٔ 152)}
پس مرا یاد کنید تا شما را یاد کنم.

امیدواری که تا حالا داشت به حرف‌های آرامش گوش می‌داد، به من گفت: «تازه، اگر به‌یاد خدای بزرگ باشی، راه ورود دوستان دیگر ما را هم به زندگی‌ات باز می‌کنی؛ مثل دوست خوبمان صبر.»

همین‌ که حرف از صبر شد، یک‌نفر دیگر هم به جمع ما پیوست. آرام و باوقار راه می‌رفت. حرکاتش حساب‌شده بود و هیچ اضطرابی نداشت.

امیدواری و آرامش، با چهره‌ای خندان به‌طرفش رفتند و گفتند:

إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرِینَ _{(بقرهٔ؛ آیهٔ 153)}
همانا خدا با صابران است.

بعد هم به من معرفی‌اش کردند. امیدواری گفت: «این دوست ما صبر است. هرجا برویم، او خودش را می‌رساند. چون نمی‌شود بدون صبر به‌جایی رسید.»

امیرمؤمنان علی فرمود:
صبر در کارها، مانند سر در پیکر است. اگر سر از بدن جدا شود، بدن فاسد می‌شود. صبر هم اگر از امور زندگی جدا شود کارها فاسد می‌شود.

مشتاق بودم حرف‌های صبر را هم بشنوم. او هم منتظرم نگذاشت و گفت:
- در هنگام روبه‌رو شدن با مشکلات اگر اعتقاد داشته باشیم پشتیبانمان خدای باعظمت و بزرگی است که قدرتمندتر و مهربان‌تر از او وجود ندارد، خیالمان آسوده می‌شود که او کمکمان خواهد کرد. پس صبرمان در دل مشکلات و مصیبت‌ها زیاد می‌شود. از طرفی وقتی چیزی را از دست می‌دهیم، به‌‌اندازهٔ اهمیتی که برایمان داشته، دچار سختی خواهیم شد. اما اگر در عوض، به‌چیز بهتر و بزرگ‌تری دست یابیم، تحمل آن سختی، برایمان آسان‌تر خواهد شد. صبوری در مشکلات، باعث می‌شود به‌خدا نزدیک شویم. این نزدیک شدن همان چیز بهتر و بزرگ‌تری است که گفتم. مگر ثروتی بزرگ‌تر از خدا هم‌ وجود دارد؟

امام سجاد (ع) فرمود:
«از بهترین راه‌های رسیدن به‌خدا نوشیدن دوجرعه است؛ جرعهٔ خشمی که با بردباری و جرعهٔ مصیبتی که با صبوری فروخوری.»

قصه: نامهٔ سرنوشت‌ساز

محمدتقی هنوز دو سالش نشده بود که مادرش از دنیا رفت. پدرش کربلایی محمود، نانوا بود و از راه پختن‌نان و کلوچه، خرج خانواده‌اش را تأمین می‌کرد. در محلهٔ وقتی اختلافی رخ می‌داد یا مشکلی پیش می‌آمد، همه چشمشان به کربلایی محمود بود.

کربلایی محمود ذوق شاعرانه‌ای هم داشت و برای اهل‌بیت شعر می‌گفت. از معروف‌ترین شعرهایش که هنوز هم شب عاشورا در هیئت‌ها خوانده می‌شود، این شعر است:

محمدتقی کنار پدرش عاشق اهل‌بیت شده بود و در کودکی، مداحی هم می‌کرد. چندسال بعد، محمدتقی طلبهٔ حوزهٔ‌ علمیهٔ فومن شد. هنوز چهارده‌سالش نشده بود که به کربلا رفت و چهارسال بعدهم وارد حوزهٔ علمیهٔ نجف شد.

هدف او نزدیک شدن به خدا بود. خدا هم استاد خوبی سر راهش قرار داده بود؛ آیت‌الله سید علی قاضی که آن زمان شهرت زیادی در اخلاق و معنویت داشت.

محمدتقی پیشرفت چشمگیری در اخلاق و عرفان داشت و برای همین عده‌ای به او حسادت می‌کردند. آن‌ها از روی دشمنی، در نامه‌ای برای کربلایی محمود نوشتند پسرت به بیراهه رفته و از درس بازمانده است.

پدر هم در نامه‌ای به پسرش نوشته بود:
- از وقتی نامه‌ام به‌دستت می‌رسد، جز انجام واجبات حق‌نداری کار دیگری انجام دهی.

محمدتقی به خواندن نماز شب خیلی علاقه داشت، اما پدر برایش نوشته بود:
- حتی راضی نیستم نماز شب بخوانی.

او نامه را برداشت و رفت پیش استادش. آن را به آیت‌الله قاضی نشان داد و گفت: «حالا باید چه‌کار کنم؟»

استادش پرسید: «مرجع تقلیدت کیست؟»

محمدتقی گفت: «آیت‌الله سیدابوالحسن اصفهانی.»

استادش گفت: «باید بروی از او بپرسی.»

محمدتقی همین‌کار را انجام داد. رفت و برای مرجع تقلیدش ماجرای نامه را تعریف کرد. آقای سیدابوالحسن اصفهانی به او گفت: «باید از پدرت اطاعت کنی.»

با اینکه سخت بود، اما محمدتقی پا روی دلش گذاشت و از پدرش اطاعت کرد. همین‌هم باعث شد به مقامات بالای معنوی دست پیدا کند. او خودش بعدها مرجع تقلید شیعیان شد.

آیت‌الله محمدتقی بهجت به‌قدری از نظر معنوی رشد کرده بود که امام خمینی هنگام بروز مشکلات می‌گفت: «به آیت‌الله بهجت بگویید دعا کند.»

آیت الله بهجت می‌گفت: «بالاترین ذکر این است که انسان نیت کند اگر خدا به او صدسال هم عمر داد، حتی یک‌بار هم از روی آگاهی و عمد و اختیار گناه نکند. به این می‌گویند ذکر عملی، که بالاترین ذکر است.»

احکام: پارک کردن و حق‌الناس

حاج آقای محمدی شب‌های دوشنبه، بعد از نماز عشا سخنرانی داشت.

آن شب هم می‌خواست سخنرانی‌اش را شروع کند که صدای بلندی از انتهای مسجد توجه همه را به‌خود جلب کرد.

صدای آقا سیروس بود که در همسایگی مسجد زندگی می‌کرد. او با عصبانیت می‌گفت: «چند بار باید بگویم چرا ماشینتان را جلوی در خانه ما پارک می‌کنید؟ مردم آزاری هم حدی دارد.»

از صورت حاج آقا معلوم بود از این اتفاق، ناراحت شده است. پشت بلندگو اعلام کرد هرکسی ماشینش را جلوی در خانه آقا سیروس پارک کرده، زودتر برود آن را جابه‌جا کند.

آقا سیروس همچنان عصبانی بود و نمی‌شد به او نزدیک شد. مردم هم کنجکاو بودند بدانند صاحب ماشین کیست راستش اگر آن ماشین برای من بود، سر دوراهی بدی گیر می‌کردم. خودم را معرفی کنم و جلوی همه خجالت‌زده شوم یا سکوت کنم و صدایش را در نیاورم؟

لحظاتی گذشت و کسی بلند نشد. حاج آقا حرفش را تکرار کرد. اما انگار صاحب ماشین در مسجد حضور نداشت.

آقا سیروس صدایش را بالاتر برد و گفت: «دینداری که فقط به نماز خواندن و مسجد آمدن نیست. من راضی نیستم، خدا هم از شما راضی نباشد.»

حاج آقا از سخنرانی چشم‌پوشی کرد و رفت پیش آقا سیروس. به او گفت: «آرام باش. بیا برویم ماشین را ببینیم؛ شاید من صاحبش را شناختم.»

من هم آن‌قدر کنجکاو بودم که به‌سرعت دنبالشان رفتم. همین‌که پایشان را از مسجد بیرون گذاشتند، مردی از مغازه‌ای بیرون آمد و سوار همان ماشین شد. آقا سیروس سریع فریاد کشید تا راننده بشنود و بایستد، اما او نشنید و با سرعت دور شد.

آقا سیروس هم از عصبانیتش شرمنده شده بود و هم ناراحت بود از این‌که چرا نتوانسته راننده را گیر بیندازد. اما حاج آقا لبخندی زد و آن‌ها با خوش‌رویی از همدیگر خداحافظی کردند. من هم به‌سرعت و قبل از حاج آقا برگشتم داخل مسجد.

حاج آقا وقتی آمد سر جایش، سخنرانی‌اش را شروع کرد:
- شکر خدا صاحب ماشین از اهالی مسجد نبود. ولی خوب است به همین بهانه نکته‌ای را بگویم.

مردم وقتی فهمیدند ماشین برای اهالی مسجد نبوده، خوشحال شدند. زیرا بارها حاج آقا به آن‌ها گفته بود اگر رفتار ما باعث شود مردم به دین‌داران بدبین شوند، در قیامت باید جواب بدهیم. 

حاج آقا حرفش را ادامه داد:
- چقدر اشتباه است اگر خیال کنیم حق‌النّاس فقط دزدیدن مال مردم است. خیلی از کارهای ما حق‌الناس است اما از آن خبر نداریم و بارها انجامش می‌دهیم.

مردم از تذکرات به‌جا و ریز بینانهٔ حاج آقا خوششان می‌آمد. من هم خوشم می‌آمد.

حاج آقا: «گفت مثلاً ماشینمان را جلوی خانه‌ای پارک می‌کنیم. خب وقتی صاحب‌خانه می‌خواهد ماشینش را بیرون بیاورد، معطل می‌شود. در این‌صورت، ما به اندازهٔ معطلی او، گناه کرده‌ایم. این حق‌الناس است. یا اینکه عجله داریم و محل مناسبی برای پارک پیدا نمی‌کنیم، پس جایی پارک دوبل می‌کنیم و سریع می‌رویم. نتیجه اینکه خیابان تنگ می‌شود و راه بندان اتفاق می‌افتد در این‌صورت، ما به تعداد کسانی که در این راه‌بندان، اعصابشان خرد می‌شود یا وقتشان هدر می‌رود، گناه کرده‌ایم. گاهی این حق‌الناس‌ها در حد مشارکت در مرگ یک نفر است.»

یعنی چه؟ گوش‌هایم را تیز کردم ببینم حاج آقا چه توضیحی می‌دهد. او گفت: «هر وقت در خیابان، آژیر آمبولانس را می‌شنویم وظیفه داریم راه را برایش باز کنیم. کسی که به وظیفه‌اش عمل نمی‌کند، به اندازهٔ مشکلی که برای بیمار داخل آمبولانس پیش می‌آید، حق‌الناس به گردنش می‌آید. حالا اگر خدایی نکرده آن بیمار در آمبولانس از دنیا برود، کسانی که راه را برایش باز نکرده‌اند، در مرگ او سهیم خواهند بود.»

حاج آقا در میان حیرت مردم نکته دیگری هم گفت و حرفش را تمام کرد:
- پایمال کردن حقوق مردم، گناه است. از آن طرف، کسی که به‌خاطر خدا، به‌حق مردم احترام می‌گذارد، در اصل مشغول ذکر خداست.