درسنامه آموزشی مطالعات اجتماعی کلاس نهم با پاسخ درس 3: چهره زمین
-
مطالعات اجتماعی
- فصل 1: سیارهٔ ما، زمین
- فصل 2: سنگ کره، آبکره، هواکره
- فصل 3: زیست کره، تنوع شگفتانگیز
- فصل 4: ساکنان سیارهٔ زمین
- فصل 5: عصر یکپارچگی و شکوفایی
- فصل 6: ایران از عهد نادرشاه تا ناصرالدین شاه
- فصل 7: ایران در عصر مشروطه
- فصل 8: سقوط حکومت شاهنشاهی و شکل گیری نظام جمهوری اسلامی
- فصل 9: فرهنگ و هویت
- فصل 10: خانواده و جامعه
- فصل 11: حکومت و مردم
- فصل 12: بهرهوری
سیارهای که روی آن زندگی میکنیم، از چهار محیط تشکیل شده است: بخش خارجی کرهٔ زمین یا پوستهٔ آن که حالت جامد دارد و از سنگ و خاک تشکیل شده است، سنگ کره (لیتوسفر) نامیده میشود. آب کره (هیدروسفر) شامل اقیانوسها و دریاها، دریاچهها، رودها و بقیهٔ آبهای سطحی، آبهای زیرزمینی، یخچالها و نزولات جوی است. هواکره یا جوّ (اتمسفر) نیز شامل گازهایی است که دور تا دور کره زمین را فرا گرفتهاند. این سه محیط با هم سیارهٔ زمین را برای زندگی انسان و دیگر موجودات زنده یعنی زیست کره (بیوسفر) مناسب میسازند.
فعالیت (صفحهٔ 16 کتاب درسی)
1- زیست کره برای حیات، به هر یک از سه بخش سنگ کره، آب کره و هوا کره (جوّ) چه نیازی دارد؟ توضیح دهید.
آب کره: رکن اساسی تشکیل زمین و ادامه حیات در زمین است.
هواکره: برای تنفس و ادامه زندگی گیاهان و جانوران
سنگ کره: محل رشد گیاهان و گونههای گیاهی است.
2- آیات قرآن کریم را بخوانید و ارتباط آنها را با این درس توضیح دهید. به دلیل اهمیت شناخت زمین و شناخت خالق هستی در قرآن بارها به نکات علمی زمین شناسی تاکید شده است، به طور مثال کلمه ارض 438 بار در قرآن آمده است.
خشکیها
وسعت خشکیهای زمین نسبت به آبها کم است. حدود 71 درصد سطح زمین را آب تشکیل میدهد. با توجه به شکل مقابل، بگویید دو نیمکرهٔ شمالی و جنوبی از نظر وسعت آبهایشان چه تفاوتی با هم دارند.
ناهمواریها
سال گذشته با پنج مجموعهٔ بزرگ خشکیها یعنی قارههای آسیا، اروپا، آفریقا، آمریکا، استرالیا و اقیانوسیه آشنا شدید. آنها را روی نقشه نام گذاری کنید. سطح خشکیها صاف نیست و فلاتها، کوهها، تپهها، دشتها و جلگهها پستیها و بلندیهای زیادی در آنها به وجود آوردهاند. به نقشهٔ ناهمواریهای جهان توجه کنید. روی نقشه سه رنگ مشاهده میکنید.
- رنگ سبز، جلگهها و دشتها یعنی سرزمینهای پست را نشان میدهد. جلگههای پهناور جهان در کنار دریاها یا امتداد رودهای بزرگ تشکیل شدهاند.
- رنگ زرد و قهوهای، فلاتها و کوههای بلند را نشان میدهد. فلاتها سرزمینهایی نسبتاً هموار اما مرتفعاند که از اطراف به سرزمینهای کم ارتفاع و پست منتهی میشوند. فلات تبّت بلندترین فلات جهان است.
|
|
این فلاتها، کوههای بسیار بلند با قلههای نوک تیز را در برگرفتهاند. کوههای بسیار مرتفع جزء ناهمواریهای جوان هستند. دامنهٔ این کوهها شیب تندی دارند و درههای بین آنها تنگ و به شکل V است. به عکس، در کوههای کم ارتفاع با گذشت زمان و فرسایش، قلهها به شکل گنبدی در آمدهاند و شیب دامنهها ملایم است.این کوهها درههای باز به شکل U دارند.
|
|
فعالیت (صفحهٔ 18 کتاب درسی)
کوهستانها و دامنهٔ آنها | جلگهها و دشتها |
تأمین آب شیرین از کوه | کشاورزی در جلگهها و دشتها |
ایجاد سدها | دامداری در دشتها |
نصب تجهیزات فرستنده رادیویی در کوه | ساخت شهرها در دشتهای وسیع |
استفاده به عنوان یک محیط تفریحی ورزشی | ساخت جادههای ارتباطی |
ساخت جادههای ارتباطی (تونل) | بهره برداری از معادن مانند (نمک) |
کشاورزی و دامپروری |
چهرهٔ زمین در میلیونها سال پیش مانند امروز نبوده است. ناهمواریهای جهان طی میلیونها سال پدید آمده و در طول زمان تغییرشکل دادهاند. به طور کلی، دو دسته از عوامل، موجب پیدایش و تغییر شکل ناهمواریها شدهاند: عوامل طبیعی و عوامل انسانی.
در سالهای قبل با برخی عوامل طبیعی مؤثر بر تغییر ناهمواریهای زمین آشنا شدید و امسال نیز با برخی از آنها در کتاب علوم تجربی، آشنا خواهید شد.
تأثیر فعّالیتهای انسان بر ناهمواریها
علاوه بر عوامل طبیعی، فعّالیتهای انسان نیز نقش مهمی در تغییر شکل ناهمواریها دارد. انسان همواره برای رفع نیازهای خود و بهرهبرداری از محیط طبیعی، چهرهٔ ناهمواریها را تغییر داده است.
|
|
|
|
|
|
فعالیت (صفحهٔ 20 کتاب درسی)
4- به تصاویر بالا دقت کنید و توضیح دهید که در هر یک، تأثیر فعّالیت انسان بر ناهمواریها و محیط طبیعی چگونه است.
دخالت انسان مانند برداشت بیرویه از منابع آبی باعث خشک شدن دریاچه شده است.
با استخراج منابع موجود در طبیعت شکل ظاهری آن را بر هم زده است.
برای استفاده از آب، در دل کوهها سد درست کرده است.
کوهها را برای استفاده از زمین کشاورزی تراشیده است.
برای سهولت در عبور و مرور، در دل کوهها تونل و جاده احداث کرده است.
جنگلها را برای سکونت خود به روستا تبدیل کرده است.
5- گفتوگو کنید و دلیل و مثال بیاورید: به نظر شما، امروزه انسان بیشتر زندگی خود را با ناهمواریهای زمین انطباق میدهد یا برعکس، ناهمواریها را برای مقاصد خود تغییر میدهد یا هر دو؟ هر دو
میزان دست کاری و دخالت انسان در محیطهای طبیعی نسبت به گذشته بیشتر شده است یا کمتر؟ چرا؟
بیشتر، انسان به منظور بهرهبرداری از منابع موجود در یک محیط تغییراتی در آن ایجاد میکند. انسان تنها موجودی است که به سبب تفکر و خلاقیت توانسته است ابزارهای مختلفی بسازد و به کمک آنها شکل رابطه خود با محیط را تغییر دهد. مثلاً خانههای مسکونی انسانهای اولیه را با خانههای امروزی مقایسه کنید. انسان به مرور زمان، میزان دخالت و بهره برداری خود از محیط، بسیار گسترده و کاملتر کرده است.