جنگل، پناهگاه انواع جانوران و زیستگاه گونه‌های مختلف گیاهی است، همچنین، نقش مهمّی در جلوگیری از فرسایش خاک و آلودگی آب دارد. داده‌ها نشان می‌دهند که پوشش جنگلی در کشور ما در حال کم شدن است. خوب است فکر کنیم که چگونه می‌توانیم به حفظ جنگل‌ها کمک کنیم.

پویا از دوستانش پرسید که در طول یک روز تعطیل چند ساعت بازی می‌کنند. بعد هم جواب‌های آنها را در جدول زیر نوشت.

نام	مدّت بازی (ساعت)
پویا	6
مبین	4/5
مانی	5
آرمان	5
امیر	5/5

به این اطّلاعات، داده و به این جدول، جدول داده‌ها گفته می‌شود.
الف) چه کسی بیشتر از بقیه بازی می‌کند؟ پویا
ب) چه کسی کمتر؟ مبین
پ) در میان داده‌ها، کدام داده بیشتر از بقیه تکرار شده است؟ 5
ت) مانی و مبین نمودارهای ستونی مربوط به داده‌های جدول را رسم کرده‌اند. این نمودارها را به دقّت نگاه کنید.
عنوان هر نمودار و نام هرکدام از محورهای افقی و عمودی آن را بخوانید.

نمودار مانی (ستونی)

نمودار مبین (ستونی)

ث) نمودار مبین و مانی را مقایسه کنید. تفاوت‌ها و شباهت‌های آنها را بیان کنید.
تفاوت: در محور عمودی نمودار مبین، عددها از 4 شروع شده‌اند و 0/5 واحد زیاد می‌شوند ولی نمودار مانی از صفر شروع شده و یک واحد زیاد می‌شود.
شباهت: هر دو نمودار، از 5 ستون تشکیل شده‌اند و عنوان عمودی واقعی آن‌ها یکسان است.

امیر به کمک جدول زیر نمودار دیگری رسم کرده است.

مدّت بازی (ساعت)	تعداد افراد	درصد افراد
4/5	1	$20\%$ $\frac{1}{5}$
5	2	$40\%$ $\frac{2}{5}$
5/5	1	$20\%$ $\frac{1}{5}$
6	1	$20\%$ $\frac{1}{5}$
مجموع	5	$100\%$

$\frac{2}{5}=\frac{40}{100}=40\%$

نمودار امیر (دایره‌ای)

نمایشگاه بین المللی کتاب تهران هر سال در اردیبهشت ماه برگزار می‌شود. آقای بهاری سال گذشته در نمایشگاه کتاب یک غرفه‌ی بستنی فروشی داشت. او هر روز داده‌های مربوط به فروش خود را یادداشت می‌کرد. آقای بهاری نمودار زیر را برای فروش خود در یکی از آن روزها رسم کرده است.

نوع بستنی	تعداد تقریبی
لیوانی قیفی چوبی	100 200 300
مجموع	600

الف) با توجّه به جدول بالا، نمودار دایره‌ای زیر را کامل کنید.

ب) فکر می‌کنید یادداشت کردن این داده‌ها چه فایده‌ای برای آقای بهاری دارد؟ تشخیص می‌دهد کدام نوع بستنی فروشی بیشتری دارد.

2- دانش آموزان کلاس‌های پنجم و ششم محلّه‌ای برای دوره‌های آموزشی سفالگری و نجّاری در سرای محلّه ثبت نام کرده‌اند. داده‌های مربوط به هر رشته در نمودارهای زیر نمایش داده شده است.
در هر یک از رشته‌ها 40 نفر ثبت نام کرده‌اند. کلاس پنجمی‌ها در کدام رشته بیشتر ثبت نام کرده‌اند؟
نجاری زیرا 25 نفر کلاس پنجم در نجاری ثبت نام کرده‌اند و $25\%$ یا $\frac{1}{4}$ افراد رشته سفالگری کلاس پنجم هستند یعنی

نفر $\frac{1}{4}\times 40=10$

نجّاری

سفالگری

در نمودار دایره‌ای، هر قسمت نسبتِ یکی از داده‌ها را به کلّ داده‌ها نمایش می‌دهد.

سارا داده‌های جدول زیر را از سایت هواشناسی برداشته است. این داده‌ها مربوط به حدّاکثر دمای شهر کرمان در روزهای هفته‌ی گذشته است.

روز	حدّاکثر دما (درجه‌ی سانتی گراد)
شنبه	32
یکشنبه	32
دوشنبه	35
سه‌شنبه	34
چهارشنبه	37
پنجشنبه	37
جمعه	33

سارا می‌خواهد نمودار خطّ شکسته‌ی مربوط به این داده‌ها را رسم کند.
الف) محورهای افقی و عمودی نمودار او را کامل کنید.
ب) با توجّه به توضیحات زیر، رسم نمودار را ادامه دهید.
- نمودار افزایش دما را با رنگ قرمز رسم کنید.
- نمودار کاهش دما را با رنگ آبی رسم کنید.
- قسمت‌هایی از نمودار را که تغییر دما در آنها وجود ندارد، با رنگ مشکی رسم کنید.

پ) با استفاده از عبارت‌های افزایشی، کاهشی و بدون تغییر، نمودار را توصیف کنید.
از شنبه تا یکشنبه، بدون تغییر
از یکشنبه تا دوشنبه، افزایشی
از دوشنبه تا سه شنبه، کاهشی
از سه‌شنبه تا چهار شنبه، افزایشی
از چهارشنبه تا پنجشنبه، بدون تغییر
از پنجشنبه تا جمعه، کاهشی
نمودار حدّاکثر دمای هوای کرمان در روزهای یک هفته

نزدیک عید نوروز، زمانی که مادر سبزه‌ی عید را آماده می‌کرد، محیا هم یک دانه‌ی لوبیا در گلدان کوچکی کاشت و رشد آن را در روزهای دوم، چهارم و … مشاهده و ثبت (پایش) کرد.

14	12	10	8	6	4	2	0	روز
7/5	6/5	4/5	2	1	0	0	0	طول گیاه (سانتی‌متر)
1	2	2/5	1	1	0	0		تغییر طول (سانتی‌متر)

محیا هر دو روز یک بار، طول گیاهش را اندازه می‌گرفت و می‌نوشت. بعد هم این داده‌ها را در جدولی قرار داد و با استفاده از آن، نمودار خطّ شکسته‌ی زیر را رسم کرد.
الف) نمودار و محور افقی و عمودی را نام گذاری کنید.
ب) در فاصله‌ی کدام دو روز، طول گیاه بیشترین تغییر را داشته است؟ این قسمت از نمودار را پررنگ کنید. بین روز 8 تا 10

از نمودار خطّ شکسته معمولاً برای نمایش موضوعاتی استفاده می‌شود که در آنها تغییرات داده‌ها حدّاکثر دما (درجه‌ی سانتی گراد) اهمّیت دارد ؛ مثلا نمودار دمای هوا و نمودار قدّ یک فرد در طول چند سال.

2- برای جمع آوری داده‌ها، روش‌های مختلفی وجود دارد؛ مثلا مشاهده کردن، پرسیدن، استفاده از پرسش نامه، مراجعه به کتاب‌ها یا سایت‌ها و اندازه گیری.
برای جمع آوری داده‌ها در هریک از موضوعات زیر چه روشی را پیشنهاد می‌کنید؟
الف) تعداد خواهر و برادرهای هریک از بچّه‌های کلاس پرسیدن جدول داده‌ها
ب) فاصله‌ی هریک از سیّاره‌های منظومه‌ی شمسی از خورشید مراجعه به کتاب‌ها یا سایت‌ها نمودار ستونی
پ) تعداد دانش آموزانی که صبح با کلاه وارد مدرسه می‌شوند مشاهده نمودار تصویری
ت) میزان بارندگی یک شهر در هر یک از ماه‌های سال اندازه‌گیری نمودار خط شکسته
ث) فعّالیت‌های خارج از مدرسه‌ی هریک از دانش آموزان و زمانی که صرف هرکدام از این فعّالیت‌ها می‌شود پرسش‌نامه نمودار ستونی
ج) سهم هریک از گازهای تشکیل دهنده‌ی هوا مراجعه به کتاب‌ها یا سایت نمودار دایره‌ای

3- برای نمایش داده‌ها می‌توان از جدول داده‌ها، نمودار ستونی، نمودار تصویری، نمودار خطّ شکسته، نمودار دایره‌ای و … استفاده کرد.
برای نمایش داده‌ها در هریک از موضوعات سؤال قبل، چه نوع نمایشی را پیشنهاد می‌کنید؟

1- داده‌های مربوط به مصرف برق خانگی در ایران در طول ده سال، به طور تقریبی در جدول زیر آمده است.
با انتخاب مقیاس و نقطه‌ی شروع مناسب، این داده‌ها را به کمک نمودار خطّ شکسته نمایش دهید.

1376	1375	1374	1373	1372	1371	1370	1369	1368	1367	سال
27000	24000	23000	22000	22000	20000	19000	17000	16000	14000	مصرف برق خانگی (میلیون کیلووات ساعت)

2- فاطمه درباره‌ی میزان اطّلاع دانش آموزان از برخی شماره تلفن‌های ضروری تحقیق می کند. او به 20 نفر از دانش آموزان پرسش نامه‌ای داد و از آنها خواست که به آن پاسخ دهند. سپس با توجّه به پاسخ‌های داده شده جدول زیر را پر کرد.

عنوان	شماره تلفن	تعداد دانش آموزانی که می‌دانند
آتش نشانی	125	20
اورژانس اجتماعی	123	1
اورژانس تهران	115	5
داده‌های تلفنی	118	17
ساعت گویا	20119	14
فوریت‌های پلیسی	110	19

الف) یک نمودار ستونی رسم کنید که تعداد دانش آموزانی را که هریک از شماره‌های ضروری را می‌دانند، نمایش دهد.
(فراموش نکنید که باید محور افقی و عمودی را نام گذاری کنید.)
ب) آیا استفاده از نمودار خطّ شکسته را برای نمایش این داده‌ها مناسب می‌دانید؟ چرا؟
خیر چون نمودار خط شکسته برای نشان دادن تغییرات کاربرد دارد که در این‌جا تغییرات مهم نیست.