درسنامه آموزشی آزمایشگاه علوم تجربی (1) کلاس دهم تجربی و ریاضی با پاسخ فصل 4: آزمایشهای کاوشگری
1- دو دماسنج الکلی مشابه را کنار هم قرار دهید. مخزن یکی از دو دماسنج را در پارچه خیس بپیچید و دماسنج را مرطوب بسازید. پیشبینی کنید که کدام دماسنج، دمای کمتری را نشان میدهد؟
روش تعیین رطوبت نسبی | دمای دماسنج خشک | |||||||||
دمای دماسنج خشک، منهای دمای دماسنج مرطوب | ||||||||||
10 | 9 | 8 | 7 | 6 | 5 | 4 | 3 | 2 | 1 | |
- | 6 | 15 | 24 | 34 | 44 | 55 | 66 | 77 | 88 | 10∘C |
- | 9 | 18 | 27 | 36 | 46 | 56 | 67 | 78 | 89 | 11∘C |
- | 12 | 21 | 29 | 39 | 48 | 58 | 68 | 78 | 89 | 12∘C |
7 | 15 | 22 | 32 | 41 | 50 | 59 | 69 | 79 | 89 | 13∘C |
10 | 18 | 26 | 34 | 42 | 51 | 60 | 70 | 79 | 90 | 14∘C |
13 | 20 | 27 | 36 | 44 | 53 | 61 | 71 | 80 | 90 | 15∘C |
15 | 23 | 30 | 38 | 46 | 54 | 63 | 71 | 81 | 90 | 16∘C |
18 | 25 | 32 | 40 | 47 | 55 | 64 | 72 | 81 | 90 | 17∘C |
20 | 27 | 34 | 41 | 49 | 57 | 65 | 73 | 82 | 91 | 18∘C |
22 | 29 | 36 | 43 | 50 | 58 | 65 | 74 | 82 | 91 | 19∘C |
26 | 32 | 39 | 46 | 53 | 59 | 68 | 74 | 83 | 91 | 20∘C |
26 | 32 | 39 | 46 | 53 | 60 | 67 | 76 | 83 | 91 | 21∘C |
28 | 34 | 40 | 47 | 54 | 61 | 68 | 76 | 83 | 92 | 22∘C |
30 | 36 | 42 | 48 | 55 | 62 | 69 | 76 | 84 | 92 | 23∘C |
31 | 37 | 43 | 49 | 56 | 62 | 69 | 77 | 84 | 92 | 24∘C |
33 | 39 | 44 | 50 | 57 | 63 | 70 | 77 | 84 | 92 | 25∘C |
- آیا پیشبینی شما در مرحله اول درست بود؟
2- دمای دو دماسنج را بخوانید.
- اختلاف دمای دو دماسنج، چند درجه است؟
- علت اختلاف دمای آنها چیست؟
3- با استفاده از جدول صفحه قبل و اختلاف دمای دو دماسنج، مقدار رطوبت نسبی را در مکانهای مختلف بهدست آورید.
پرسش (صفحهی 119 کتاب درسی)
1- اگر دماسنج خشک عدد 23 و دماسنج مرطوب دمای 18 درجه سلسیوس را نشان دهد، رطوبت نسبی چند درصد است؟
2- آیا دمای دماسنج خشک، میتواند از دمای دماسنج مرطوب کمتر باشد؟
3- در چه صورتی هر دو دماسنج، یک دما را نشان میدهد؟
4- اگر اختلاف دمای دو دماسنج خیلی زیاد شود، نشان دهندهی هوای .............. و ............... است.
توسعه و کاربرد (صفحهی 119 کتاب درسی)
1- مقدار رطوبت نسبی آشپزخانه منزل را اندازهگیری کنید.
2- ......................................................................................................................... .
1- یک سیبزمینی نامتقارن شیاردار را از وسط نصف کنید. سپس با فاصلههای یکسان بهصورت موازی برش بزنید و یک خلال چوبی از وسط آنها عبور دهید.
2- یک سمت سیبزمینی را که شیاردار است نشانهگذاری کنید تا موقعیت آن، هنگام رسم ثابت بماند (مانند شکل 1).
3- با مداد، خطی به دور بزرگترین برش سیبزمینی؛ رسم و سپس آن را از خلال خارج کنید.
4- دور سایر برشها را بهترتیب از بزرگترین به کوچکترین برش، منحنی رسم کنید.
5- در نقشههای عارضهنگاری هر یک از منحنیهای بسته، یک منحنی میزان خوانده میشود که نقاط هم ارتفاع را به هم وصل نموده است.
6- یک سیبزمینی گرد و متقارن را از وسط نصف کنید و مراحل بالا را روی مقوای دیگری تکرار کنید.
7- منحنیهای میزان دو سیبزمینی را با یکدیگر مقایسه کنید و به پرسشها پاسخ دهید.
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
- هرچه شیب سطح سیبزمینی بیشتر باشد، منحنیها به هم نزدیکتر است یا از هم دورتر؟
- منحنیهای بخش های فرورفته چه شکلی دارند؟ (7 مانند است یا 8 مانند)؟
- این منحنیهای میزان را با منحنیهای میزان نقشه عارضهنگاری زیر مقایسه کنید.
بر روی نقشه عارضهنگاری زیر:
- پستترین نقطه را با علامت X مشخص کنید.
- در کدام قسمت نقشه بیشترین شیب دیده میشود؟ نشان دهید.
- درههای قابل رفتوآمد و صخرههای صعبالعبور را مشخص کنید.
- از نقطه A تا B را چگونه میتوان به هم وصل کرد (پل یا تونل)؟
- برای حرکت از نقطه C به سمت قله D بهترین مسیر را رسم کنید.
- اختلاف ارتفاع منحنیهای میزان چند متر است؟
توسعه و کاربرد (صفحهی 121 کتاب درسی)
1- در جاده کوهستانی برای اتصال نقطه M به N باید تونل احداث شود یا پل؟
2- ............................................................................................................................................
1- سه لولهی U شکل پایهدار بردارید.
2- در هر کدام از لولهها، حجم یکسانی از سه نوع نمونه خاک برداشت شده از زمینهای (رسی - ماسهای - گچ و آهکی) بریزید (مانند شکل زیر).
- به نظر شما نفوذپذیری کدام نمونه بیشتر است؟
3- به هر کدام از لولهها، حجم یکسانی آب اضافه کنید (آب، باید 2 برابر مقدار خاک باشد) و زمان عبور آب از نمونه را اندازهگیری کنید و در جدول صفحه بعد بنویسید.
|
|
|
- مشاهدات خود را یادداشت کنید. آیا نظر شما در مورد نفوذپذیری درست بوده است؟
4- پیشبینی کنید سختی آب عبور کرده از کدام رسوب، بیشتر است؟
5- آب عبور کرده از رسوبها را جمعآوری کنید و از صافی عبور دهید.
6- کدام آب، مواد معلق کمتری دارد؟
نوع زمین | رسی | ماسهای | گچ و آهک |
زمان عبور آب |
7- با دستگاه سختیسنج، میزان سختی آب عبور کرده از رسوبها را اندازهگیری و جدول زیر را کامل کنید.
نوع زمین | رسی | ماسهای | گچ و آهک |
میزان سختی |
8- آیا پیشبینی شما در مورد سختی آب، درست بوده است؟
9- کدام زمین، بهترین گزینه برای برداشت آب زیرزمینی است؟ دلایل خود را توضیح دهید.
توسعه و کاربرد (صفحهی 123 کتاب درسی)
1- کیفیت آب محل سکونت خود را بررسی کنید.
2- ................................................................................................ .
1- دو گیاه مشابه و تقریباً هماندازه را، که در گلدانهای پلاستیکی و خاک مشابهی کاشته شده است را، انتخاب و با حروف الف و ب مشخص کنید.
2- به خاک هر گلدان یک لیوان آب دهید و صبر کنید تا آب اضافی از زیر گلدان خارج شود.
3- دو بطری پلاستیکی بزرگ را از وسط ببرید.
4- گیاه و خاک گلدان الف را با نیمه بطری دربسته، و گیاه و خاک گلدان ب را با نیمه بطری درباز بپوشانید.
5- گلدانها را در محیط مشابهی از نظر نور و دما قرار دهید. به نظر شما علت مشابهسازی شرایط محیطی چیست؟
6- جرم گلدانها را به مدت سه روز و هر 12 ساعت یک بار اندازهگیری و نتایج حاصل را در جدولی مشابه جدول زیر یادداشت کنید.
7- پس از پایان آزمایش، نتایج بهدست آمده را بررسی و مشخص کنید که جرم کدام گلدان، کاهش بیشتری را نشان میدهد؟ علت را تفسیر کنید.
|
|
روز | جرم گیاه الف (گرم) | جرم گیاه ب (گرم) |
1 | ||
2 | ||
3 |
8- در چه روزهایی گیاه (الف) و (ب)، کمترین و بیشترین جرم را از دست دادهاند؟
توسعه و کاربرد (صفحهی 124 کتاب درسی)
1- آیا این شیوه، میتواند در حفظ گیاهان شما هنگام مسافرت یا زمانی که در منزل نیستید، به شما کمک کند؟
2- ......................................................................................... .
1- قطعهای از جگر خام گوسفند را درون یک سینی قرار دهید و به کمک اسکالپل (تیغ جراحی) چهار تکه به حجم حدود نیم سانتیمتر مکعب از آن برش دهید.
2- دو قطعه از چهار قطعه را درون یک بشر محتوی آب حرارت دهید تا بپزد؛ سپس از آب خارج و صبر کنید تا سرد شود.
3- یکی از قطعات پخته شده و یکی از قطعات جگرخام را در هاونهای چینی جداگانهای له کنید.
(اکنون چهار قطعهی جگر بهصورت: قطعه جگر خام له شده، قطعه جگر پختهی له شده، قطعه جگر خام له نشده و قطعه جگر پختهی له نشده در اختیار دارید)
4- چهار استوانهی مدرج به حجم 50mL انتخاب کنید و به هر کدام 20mL هیدروژن پراکسید اضافه کنید.
5- زمانسنج را روشن کنید و چهار قطعه جگر را همزمان به چهار استوانه مدرج ،که آماده کردهاید، منتقل کنید.
6- دو دقیقه بعد، ارتفاع مواد موجود در چهار لوله آزمایش را اندازه بگیرید و یادداشت کنید. فکر میکنید علت بالا آمدن محتویات در استوانههای مدرج چیست؟
7- در کدام لوله آزمایش، واکنش با سرعت بیشتری انجام میشود؟
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
توسعه و کاربرد (صفحهی 125 کتاب درسی)
1- بررسی کنید در انسان، آسیب به کبد چه عوارضی را در پی خواهد داشت؟
2- ............................................................................................. .
1- مقدار 50 گرم برگ اکالیپتوس خشک شده را آسیاب کنید و پودر برگها را یک شبانهروز در 250mL آب مقطر خیس کنید؛ سپس مخلوط را با کمک کاغذ صافی صاف کنید.
2- تعداد 50 عدد دانهی گندم و لوبیا را بردارید. دانهها را با محلول سدیم هیپوکلریت %1 ضدعفونی کنید و سپس با آب مقطر شستشو دهید. فکر میکنید چرا این کار لازم است؟
3- هر کدام از دانههای گندم و لوبیا را به دو دستهی مساوی تقسیم کنید. یک دسته از هر نوع را حدود 3 تا 4 ساعت در ظرف دارای آب مقطر و دستهی دیگر را به همان مدت در عصاره آبی برگ اکالیپتوس غوطهور کنید.
دلیل تقسیم کردن دانهها به دو گروه و قرار دادن آنها در این محلولها چیست؟
4- دانههای هر دسته را روی کاغذ صافی مرطوب در ظرفهای پتری جداگانه که با برچسب مشخص کردهاید، قرار دهید و ظرفهای پتری را در مکان مناسب برای جوانه زدن دانهها قرار دهید.
5- کاغذ صافی را همواره مرطوب نگه دارید و هر 12 ساعت تعداد دانههای جوانه زده را در ظرفهای پتری شمارش و یادداشت کنید و از مراحل کار خود، عکس بگیرید.
6- این کار را هفت روز تکرار کنید و برای محاسبهی درصد جوانهزنی دانهها از فرمول زیر استفاده کنید.
7- نتایج آزمایش را تفسیر کنید و گزارش دهید.
توسعه و کاربرد (صفحهی 126 کتاب درسی)
1- با توجه به اهمیت کنترل علفهای هرز در مزارع، چه کاربرد عملی برای نتایج این آزمایش پیشنهاد میکنید؟
2- ......................................................................................... .
1- در لوله آزمایش شماره 1، حدود 10g آهک و 10mL آب جوشیدهی سرد اضافه کنید.
2- محتویات لوله آزمایش را برای چند دقیقه هم بزنید، سپس آن را در جا لولهای قرار دهید.
3- محلول شفاف رویی را در لوله آزمایش شمارهی 2 بریزید.
4- توسط یک نی، در محلول به شدت بدمید؛ محلول کدر میشود. چرا؟ واکنش را بنویسید.
5- اگر به دمیدن ادامه دهید، محلول دوباره شفاف میشود. در این مرحله، آب با چه سختی تهیه کردهاید؟ واکنش را بنویسید.
6- در لوله آزمایش شماره 3، حدود 0/1 گرم نمک کلسیم کلرید یا منیزیم کلرید و آب مقطر اضافه کنید. در این مرحله آب با چه سختی تهیه شده است؟ چرا؟ (مراقب باشید محتویات لوله وارد دهانتان نشود).
7- در لوله آزمایش شماره 4 مقداری از محلول لوله آزمایش شماره 2 و مقداری از محلول لوله آزمایش شماره 3 بریزید. هدف از مخلوط کردن این دو محلول چیست؟
8- در لوله آزمایش شماره 5 مقداری آب مقطر اضافه کنید.
9- حجم یکسانی از محلولهای شماره 2 تا 5 را به لوله آزمایشهای جدید منتقل کنید.
10- آزمایشی طراحی کنید که بتوان نوع سختی آب را در هر لوله مشخص کرد.
11- آزمایشی طراحی کنید که هر یک از سختیهای مشخص شده در لوله آزمایش 1 و 3 را از بین ببرد.
12- با استفاده از آزمایش مرحله 11، ثابت کنید که سختی نمونههای آب از بین رفته است.
توسعه و کاربرد (صفحهی 127 کتاب درسی)
1- آزمایش بالا را به منظور تعیین سختی آب شهر خود انجام دهید و نوع سختی آب آشامیدنی را تعیین کنید.
2- ...................................................................................... .
1- مقدار 200mL آب داخل بشر بزرگ بریزید و روی شعله قرار دهید تا جوش آید.
2- مقدار 200mL آب، یخ و نمک را داخل بشر بزرگ دیگری بریزید.
3- قوطی کوچک پلاستیکی یا شیشهای را انتخاب و با احتیاط یک سوراخ بر روی درپوش آن ایجاد کنید.
4- در قوطی را محکم ببندید و با استفاده از گیره عمودی وارد آب جوش کنید.
5- صبر کنید قوطی داخل آب در حال جوش چند دقیقه بماند. مشاهدات خود را یادداشت و تفسیر کنید.
- گاز داخل شیشه، که در آب جوش قرار گرفته است، چه حجمی دارد؟ (V1)
6- زمانیکه خارج شدن حباب از قوطی متوقف شد، دمای آب در حال جوش را یادداشت کنید (T1)
7- همانطور که قوطی را با گیره گرفتهاید از آب گرم، سریع خارج، و بهطور عمودی وارد بشر آب نمک و یخ کنید. اگر سریع این عمل را انجام دهید، مقدار گاز، همان گاز داخل شیشه در آب جوش است.
8- صبر کنید دمای قوطی با دمای آب نمک و یخ یکسان شود. دما را یادداشت کنید (T1)
9- دست خود را زیر آب برده و سوراخ قوطی را با انگشت ببندید و قوطی را از آب سرد خارج کنید. مشاهدات خود را تفسیر کنید.
10- با استفاده از یک استوانه مدرج و یا سرنگ، حجم آبی که به داخل قوطی کشیده شده است، اندازهگیری کنید (V′).
11 قوطی را کاملاً از آب پر کنید و حجم این آب را با استفاده از استوانه مدرج اندازه گیری کنید. (=V1 حجم هوای گرم ).
12- حجم هوای قوطی را در دمای آب و یخ محاسبه کنید V2=(V1−V′).
نمودار حجم گاز برحسب دمای آن را رسم کنید. این نمودار بیانگر کدام قانون است؟
توسعه و کاربرد (صفحهی 129 کتاب درسی)
1- آیا تا به حال دقت کردهاید هنگام کوهنوردی، اگر بستهی چیپس با خود داشته باشید، بالای کوه حجم بیشتری دارد و بهراحتی میترکد. این مثالها نشان میدهد، فشار نیز بر حجم گاز مؤثر است.
2- ........................................................................................... .
الف)
1- مقدار کمی مس (II) سولفات آب دار را در بوتهچینی بریزید و به آرامی آن را حرارت دهید.
2- حرارت دادن بوتهچینی را ادامه دهید تا رنگ نمک از آبی به سفید تغییر کند.
3- بوتهچینی را با احتیاط از روی شعله بردارید و صبر کنید تا سرد شود.
4- مقدار 1mL آب مقطر به محلول درون بوته اضافه کنید. چه مشاهده میکنید؟
5- مراحل 1 تا 4 را دوباره تکرار کنید. چه نتیجهای میگیرید؟
CuSO4.5H2O↔CuSO4+5H2O
سفید آبی
ب)
1- در سه لوله آزمایش به مقدار یکسان محلول چای بریزید.
2- به لوله آزمایش اول، 20 قطره محلول 0/2 مول بر لیتر هیدروکلریک اسید اضافه کنید.
3- به لوله آزمایش دوم 20 قطره محلول 0/2 مول بر لیتر سود اضافه کنید. چه نتیجهای میگیرید؟
OH−+tea↔H++tea
رنگ روشن رنگ تیره
پ)
1- در دو لوله آزمایش چسب نشاسته بریزید. یک قطره محلول بتادین به هر لوله اضافه کنید و در آنها را ببندید.
2- لوله اول را در آب با دمای 80∘C قرار دهید.
3- لوله دوم را در آب، نمک و یخ قرار دهید.
4- رنگ لولهها را مقایسه کنید. چه نتیجهای میگیرید؟
آب گرم + ید و نشاسته ↔ چسب نشاسته و ید + آب یخ
آبیرنگ آبی تیره
توسعه و کاربرد (صفحهی 131 کتاب درسی)
1- با استفاده از کاغذ آغشته به کبالت (II) کلرید، آزمایشی طراحی کنید که بتواند اثر تغییر رطوبت را بر واکنش زیر نشان دهد:
CoCl2.6H2O↔CoCl2+H2O
2- ....................................................................................................... .
|
|
1- داخل یک شیشه ساعت، پودر سدیم هیدروژن کربنات و سیتریک اسید را اضافه کرده و مخلوط کنید؛ چه مشاهده میکنید؟
2- مقدار 50mL آب را داخل بشر اول بریزید و دمای آن را اندازهگیری و یادداشت کنید.
3- محتوای شیشه ساعت را به داخل بشر اول اضافه کنید. چه تغییری مشاهده می کنید؟ علت تفاوت تغییرات در مرحله 1 و 3 را تفسیر کنید.
4- حدود 3 دقیقه صبر کنید و دمای محلول داخل بشر را اندازهگیری و یادداشت کنید.
5- دماسنج را تمیز کنید و داخل بشر دوم قرار دهید.
6- داخل یک شیشه ساعت، پتاسیم هیدروکسید و سیتریک اسید را اضافه و مخلوط کنید؛ چه مشاهده میکنید؟
7- مقدار 50mL آب را داخل بشر دوم بریزید و دمای آن را اندازهگیری و یادداشت کنید.
8- محتوای شیشه ساعت را به داخل بشر دوم اضافه کنید. چه تغییری مشاهده میکنید؟
9- حدود 3 دقیقه صبر کنید و دمای محلول داخل بشر را اندازهگیری و یادداشت کنید.
در چه واکنشی گرما، آزاد شده است؟ چرا؟
توسعه و کاربرد (صفحهی 132 کتاب درسی)
1- در سال 1985 محققان روش گرم کردن بدون شعله را طراحی کردند. این مجموعه گرمکن غذا، شامل 20 گرم پودر (منیزیم، آهن و نمک خوراکی) است که در اثر واکنش با آب، دمای آن بالا میرود تا بهراحتی غذای سربازان در جنگ گرم شود. در مورد بستههای تولیدکننده سرما و گرما، که در بازار به فروش میرسد، اطلاعات جمعآوری و در کلاس ارائه کنید.
2- ................................................................ .
1- در یک لوله آزمایش 2−3mL محلول کلسیم کلرید بریزید.
2- قطره قطره محلول سدیم اگزالات را به آن اضافه کنید. چه مشاهده می کنید؟ با کمک مربی آزمایشگاه، معادله واکنش را بنویسید و موازنه کنید.
3- در لوله آزمایش دیگر، 2−3mL محلول آهن (III) کلرید بریزید.
4- قطرهقطره محلول سدیم هیدروکسید را به آن اضافه کنید. چه مشاهده میکنید؟ با کمک مربی، معادله واکنش را بنویسید و موازنه کنید.
5- مطابق روش بالا، محلول سدیم هیدروکسید را یکبار به محلول آهن (II) کلرید، و بار دیگر به محلول مس (II) سولفات اضافه کنید. چه مشاهده میکنید؟ معادله واکنشها در هر مرحله را با کمک مربی بنویسید.
6- روی یک ورقه، جدول را رسم کنید و آنرا داخل پوشش پلاستیکی قرار دهید.
7- در محل خانه 1 (روی پلاستیک)، یک قطره محلول سرب (II) نیترات بچکانید.
8- با استفاده از قطرهچکان دیگر، یک قطره محلول پتاسیم یدید به همان خانه 1 اضافه کنید. چه مشاهده میکنید؟ (کشش سطحی آب، اجازه جاری شدن محلول را نمیدهد؛ بنابراین با استفاده از بالا و پایین بردن محلول داخل قطرهچکان بهراحتی میتوانید مخلوط را هم بزنید).
|
|
9- یک قطره محلول سرب (II) نیترات در محل خانه 2 بچکانید.
10- با استفاده از قطرهچکان دیگر، یک قطره محلول پتاسیم کرومات، به همان خانه 2 اضافه کنید. چه مشاهده میکنید؟
11- مطابق روش بالا، محلول پتاسیم کرومات را به خانه 3 بچکانید و سپس محلول نقره نیترات به آن اضافه کنید.
12- همین روش را در خانه 4 با محلول کبالت (II) کلرید و سدیم هیدروکسید تکرار کنید. معادله واکنشها را با کمک مربی بنویسید و موازنه کنید.
پتاسیم یدید | پتاسیم کرومات | سدیم هیدروکسید | |
سرب (II) نیترات | 1 | 2 | |
نقره نیترات | 3 | ||
کبالت (II) کلرید | 4 |
توسعه و کاربرد (صفحهی 134 کتاب درسی)
1- چگونه میتوان وجود یون Fe2+ در آب را ثابت کرد؟
2- ........................................................................................ .
(برای صرفهجویی در زمان و مصرف مواد، هر گروه از دانشآموزان با جرمهای متفاوت آمونیوم کلرید، که در جدول داده شده است، آزمایش را انجام دهند و نتیجه در کلاس بحث شود.)
1- مقدار 0/9g آمونیوم کلرید را به لوله آزمایش خشک منتقل و 2mL آب به آن اضافه کنید.
2- در بشر تا نیمه آب بریزید و با استفاده از چراغ بونزن دمای آب آن را افزایش دهید (حمام آب گرم).
3- لوله آزمایش حاوی محلول آمونیوم کلرید را داخل حمام آب گرم قرار دهید. صبرکنید بلورها بهطور کامل حل شود. لوله را به آرامی تکان دهید تا نمک به بدنه لوله آزمایش نچسبد.
4- بعد از حل شدن کامل بلورها، لوله را با دستمال خشک بگیرید و با احتیاط از آب بیرون آورید.
5- دماسنج را داخل لوله آزمایش بگذارید. صبر کنید تا محلول سرد شود. به محض مشاهده اولین بلور، دما را یادداشت کنید.
6- دوباره لوله آزمایش را در حمام آب گرم قرار دهید تا بلورها حل شود و مراحل 5 و 6 را تکرار کنید (تبدیل به بلور و حل شدن دوباره بلور را سه بار تکرار کنید و میانگین دما را به دست آورید).
گروههای بعدی نیز با مقدارهای متفاوت، آزمایش را انجام دهند و جدول زیر را کامل کنند.
جدول نتایج دادههای کلاس | |||||
شماره گروه | جرم آمونیوم کلرید (g) | دمای شروع تشکیل بلور (1) | تکرار دوم دمای شروع تشکیل بلور (2) | تکرار سوم دمای شروع تشکیلی بلور (3) | میانگین دمای شروع تشکیل بلور |
1 و 2 | 0/9 | ||||
3 و 4 | 1/0 | ||||
5 و 6 | 1/1 | ||||
7 و 8 | 1/2 |
به بیشترین مقدار از هر ماده، که در دمای معین در 100 گرم آب حل میشود، انحلالپذیری آن ماده در آب گفته میشود. جدول زیر را کامل و نمودار انحلالپذیری آمونیوم کلرید را در آب رسم کنید.
محلول | جرم آمونیوم کلرید (g) | حجم آب (mL) | گرم آمونیوم کلرید در 100 میلیلیتر آب NH4Cl100mLH2O | میانگین دمای شروع تشکیل بلور (∘C) |
1 | 0/9 | 2 | 45 | |
2 | 1/0 | 2 | 50 | |
3 | 1/1 | 2 | 55 | |
4 | 1/2 | 2 | 60 |
بر اساس نمودار، انحلالپذیری آمونیوم کلرید، با افزایش دما چه تغییری میکند؟

توسعه و کاربرد (صفحهی 136 کتاب درسی)
1- بررسی کنید میزان انحلالپذیری کلسیم استات در آب با افزایش دما، چه تغییری میکند؟ آیا انحلالپذیری همه نمکها در آب با افزایش دما افزایش مییابد؟
2- .................................................................................................... .
الف)
1- در دو بشر 20mL هیدروژن پراکسید بریزید.
2- به یکی از بشرها چند تکه سیبزمینی خام پوست کنده اضافه کنید. چه مشاهده میکنید؟
علت تفاوت نتایج واکنش، در دو بشر را چگونه توجیه میکنید؟
3- آزمایش را با تکهای جگر گوسفندی تکرار کنید. چه نتیجهای میگیرید؟
ب)
1- سه بشر بردارید و در هر کدام 20mL هیدروژن پراکسید بریزید. بشر اول در حمام آب 90∘C، بشر دوم در حمام آب 45∘C و بشر سوم را در دمای محیط قرار دهید.
2- به هر سه بشر ، چند تکه سیبزمینی پوست کنده اضافه کنید. چه مشاهده میکنید؟ علت تفاوت نتایج واکنش در سه بشر را توضیح دهید.
3- به جای سیبزمینی، تکهای جگر گوسفندی انتخاب و مراحل 1 و 2 را تکرار کنید.
4- با توجه به نتایج، عملکرد آنزیمهای سیبزمینی و جگر را در دماهای مختلف تفسیر کنید.
پ)
1- چند روزنامه روی میز آزمایشگاه قرار دهید. یک بشر بزرگ روی آن قرار دهید و داخل بشر، حدود 5g خمیر مایه، 5mL گلیسیرین، 5mL مایع ظرفشویی و 5g مس (II) سولفات بریزید.
2- با احتیاط 5mL آب اکسیژنه تازه را به محلول فوق اضافه کنید؛ چه مشاهده میکنید؟ مس (II) سولفات در این واکنش چه نقشی دارد؟
توسعه و کاربرد (صفحهی 137 کتاب درسی)
1- در مورد عملکرد مبدلهای کاتالیزگری موجود در خودروها تحقیق کنید.
2- .................................................................................................. .
1- مقداری نخ قرقره یا سیم را به دور مدادی بپیچید. دقت کنید که نخها کنار هم باشند و بین آنها فاصله نیفتد.
2- خطکشی را کنار نخهای پیچیده شده، قرار دهید. تعداد دور نخهایی را که در یک یا چند سانتیمتر از طول خطکش وجود دارد، بشمارید.
3- با این روش، قطر نخ قرقره را به دست آورید.
4- در صورتیکه ریزسنج در دسترس بود، قطر نخ را با ریزسنج هم اندازهگیری کنید.
5- مقدارهای بهدست آمده برای قطر نخ، در دو روش را با هم مقایسه، و در گروه خود بحث کنید.
توسعه و کاربرد (صفحهی 138 کتاب درسی)
1- اگر ترازوی دقیق دهم یا صدم گرم نداشته باشیم, چگونه میتوان جرم یک دانه برنج، گندم، عدس یا اجسام ریز را اندازهگیری کنیم؟
2- .......................................................................................... .
1- یک قطعه نی به طول تقریبی 5 سانتیمتر را مانند شکل، از پایین یک بطری پلاستیکی طوری وارد بطری کنید که وقتی بطری را از آب پر میکنید از کنارههای نی، آب بیرون نریزد (میتوانید از چسب حرارتی برای آببندی آن استفاده کنید).
2- یک نی بلند به طول تقریبی 30 سانتیمتر را طوری وارد درپوش بطری کنید که هوا از کنارههای آن وارد بطری نشود.
3- بطری را که دهانه آن باز است روی یک سطح به ارتفاع تقریبی 10 سانتیمتر قرار دهید. مقابل آن یک ظرف قرار دهید تا آبی که از آن خارج میشود، وارد ظرف شود.
4- با انگشت مسیر خروج آب را ببندید و بطری را پر از آب کنید.
5- انگشت خود را بردارید تا آب از نی خارج شود.
6- با کم شدن مقدار آب (پایین آمدن سطح آب) چه تغییری در سرعت خروج آب پیش میآید؟ توضیح دهید.
7- دوباره با انگشت، مسیر خروج آب را ببندید و بطری را پر از آب کنید و این بار درپوشی را که نی داخل آن گذاشته شده است، روی بطری ببندید.
8- انگشت خود را بردارید و نی روی درپوش را در راستای عمودی جابهجا کنید.
9- فاصله انتهای نی عمودی (نقطه A در شکل) تا نی افقی (نقطه B در شکل) در سرعت خروج آب از بطری چه تأثیری دارد؟
هنگامیکه درپوش نی دار، روی بطری بسته شده است، سطح آزاد مایع درون نی، کجا قرار دارد؟
|
|
توسعه و کاربرد (صفحهی 139 کتاب درسی)
1- تحقیق کنید چرا بالا آمدن سریع غواصها از اعماق دریا به سطح آب، میتواند خطرناک باشد؟
2- ........................................................................................... .
1- یک نوار باریک از کاغذ یا مقوا را به کمک خطکش درجهبندی کنید.
2- نوار مدرج شده را عمودی درون یک لوله آزمایش بلند قرار دهید.
3- استوانه یا ظرف بلندی را پر از آب کنید و لوله آزمایش بالا را بهآرامی و بهطور عمودی درون آن قرار دهید.
4- سطح آب، مقابل چه درجهای از نوار کاغذی قرار میگیرد. این درجه را یادداشت کنید.
5- لوله آزمایش مدرج را داخل مایعهای دیگری مانند محلول آب نمک سیر شده، الکل و... قرار دهید و درجهای از نوار کاغذی را که مقابل سطح مایع قرار میگیرد، یادداشت کنید.
6- عددهای بهدست آمده را با یکدیگر مقایسه و مایعها را بهترتیب چگالی از کوچک به بزرگ مرتب کنید.
7- آیا با دانستن چگالی آب، که 1 گرم بر سانتیمتر مکعب است، میتوانیم به کمک آزمایش بالا، چگالی سایر مایعها را بهدست آوریم؟
توسعه و کاربرد (صفحهی 140 کتاب درسی)
1- شناور ماندن جسم روی یک شاره، بستگی به چگالی جسم و شاره دارد، این نکته برای حرکت کشتیها و میزان باری که با خود حمل میکنند با اهمیت است زیرا، در اقلیمهای متفاوت آب و هوایی، به دلیل تغییرات دما و شوری آب، چگالی نیز تغییر میکند. برای جلوگیری از غرق شدن کشتیها، آنها را با توجه به راهنمای خط شاهین ، بارگیری میکنند. در مورد خط شاهین، تحقیق کنید.
2- ................................................................................................................ .
1- قیفی را بر روی ارلن بگذارید و درون قیف، خردههای یخ بریزید.
2- مخزن دماسنج را درون خردههای یخ قرار دهید و دماسنج را با یک دست بهطور عمودی نگه دارید. صبر کنید تا دماسنج پایینترین دما را نشان دهد.
3- بهکمک دوست خود و یا با دست دیگر، روی خردههای یخ ، نمک بریزید و دمایی را که دماسنج نشان میدهد بخوانید. آیا تغییری در عددی که دماسنج نشان میدهد، مشاهده میکنید؟
4- پس از اضافه کردن نمک به یخ، آیا تغییری در ذوب یخ مشاهده میکنید؟
5- علت پاشیدن نمک روی سطح خیابانها و جادههای پوشیده از برف و یخ را توضیح دهید.
توسعه و کاربرد (صفحهی 141 کتاب درسی)
1- تحقیق کنید که دماهای زیر صفر درجه سلسیوس چه کاربردهایی در صنعت و پزشکی دارد و چگونه به این دماها میرسند؟
2- ....................................................................................... .
1- در داخل بشر تا نیمه آب بریزید و سپس به آن خردههای یخ اضافه کنید.
2- با یک دماسنج (اگر از دو دماسنج استفاده شود باید کاملاً یکسان باشند.) یک بار دمای آب و یخ کف بشر و بار دیگر، دمای آب سطحی درون بشر را اندازه بگیرید. در کدام قسمت دما بیشتر است؟ چرا؟
3- بشر را از آب و یخ خالی کنید و درون آن آب داغ بریزید.
4- با یک دماسنج دمای آب داغ کف بشر و دمای آب داغ سطحی درون بشر را اندازه بگیرید. کدام دما بیشتر است؟ چرا؟
5- چرا الگوی تغییر دما در نقاط مختلف بشر حاوی آب و یخ، با همین الگو در بشر حاوی آب داغ متفاوت است؟
آیا مایع دیگری با این ویژگی میشناسید؟
توسعه و کاربرد (صفحهی 142 کتاب درسی)
1- تحقیق کنید که تغییر حجم غیرعادی آب در دماهای بین صفر تا 4∘C چه مزایا و اثرهایی بر محیط زیست دارد؟
2- .............................................................................................. .
1- محافظ یک راهانداز مهتابی را مانند شکل 1 جدا کنید.
2- بهکمک 2 عدد باطری قلمی، یک لامپ 3 ولتی و راه انداز مهتابی مانند شکل 2، یک مدار ساده الکتریکی درست کنید.
3- در این حالت چرا لامپ روشن نمیشود؟ به درون حباب شیشهای به دقت نگاه کنید.
4- بهکمک یک چراغ الکلی یا فندک، حباب شیشهای راهانداز را گرم کنید (دقت کنید که حباب شیشهای سیاه نشود). چه اتفاقی میافتد؟ با نگاه کردن به داخل حباب شیشهای، علت را توضیح دهید.
5- سیمهای درون حباب شیشهای چه نقش و سازوکار فیزیکی دارند؟
6- در مدار لامپ مهتابی، راهانداز چه نقشی دارد؟
![]() |
![]() |
توسعه و کاربرد (صفحهی 143 کتاب درسی)
1- تحقیق کنید در چه وسیلههایی برای قطع و وصل جریان از دماپا (ترموستات) استفاده میشود؟
2- ..................................................................................................... .
1- در 2 بشر یا 2 لیوان شیشهای به اندازه مساوی مثلاً 100 گرم از یک ظرف آب بریزید.
2- دمای آب درون بشرها را اندازه بگیرید.
3- مقداری آب را داخل یک ظرف به جوش بیاورید و دمای آن را یادداشت کنید.
4- به یک وزنه فلزی 100 گرمی نخ ببندید و به کمک آن وزنه را درون آب جوش قرار دهید.
5- وزنه 100 گرمی را برای مدتی داخل آب در حال جوش قرار دهید تا با آن به تعادل گرمایی برسد.
6- وزنه را بهکمک نخ به سرعت درون آب یکی از بشرها قرار دهید و پس از مدت کوتاهی، دمای تعادل را یادداشت کنید.
7- بهکمک یک سرنگ 60mL بهسرعت، دوبار، هر بار مقدار 50mL آب جوش داخل بشر دوم بریزید (هنگام آزمایش با آب جوش مراقب خود و دیگران باشید.) پس از مدتی دمای تعادل را یادداشت کنید.
8- آب کدام یک از بشرها افزایش دمای بیشتری را نشان میدهد؟
9- تفاوت در افزایش دمای آب دو بشر به کدام ویژگی از جسم گرم اضافه شده به بشرها، (آب و وزنه فلزی) مربوط است؟
10- آیا با استفاده از عددهای یادداشت شده و گرمای ویژه آب، میتوان مقدار تقریبی این ویژگی را برای وزنه فلزی محاسبه کرد؟ روش کار را توضیح دهید.
11- چرا جابهجایی آب جوش و جسم فلزی به درون آب سرد به سرعت انجام میشود؟
12- به چه دلیل، برای اندازهگیری دما کمی صبر میکنیم و سپس دما را میخوانیم؟
توسعه و کاربرد (صفحهی 144 کتاب درسی)
1- تحقیق کنید که در چه دستگاههایی از آب برای خنک کردن استفاده میکنند.
2- ........................................................................................ .