در این پودمان، با نوآوری و فناوری یک شکل منظم را ترسیم می‌کنید و به نظم موجود در آفریده‌های خداوند فکر می‌کنید.

برخی از شایستگی‌هایی که در این پودمان به‌دست می‌آورید:
- کار گروهی، مسئولیت‌پذیری، مدیریت منابع، فناوری اطلاعات و ارتباطات و اخلاق حرفه‌ای؛
- انتخاب فناوری ترسیم با رایانه؛
- ترسیم شکل‌های ساده هندسی؛
- استفاده از ابزارهای ویرایش و اصلاح ترسیم؛
- به‌کارگیری ابزارهای دقیق و کمک رسم؛
- اندازه‌گذاری بر روی نقشه‌ها؛
- کسب اطلاعات در ترسیم با رایانه؛
- ترسیم نقشه‌های پروژهٔ طراحی و ساخت؛
- رعایت نکات ایمنی و ارگونومی هنگام انجام دادن کار.

کاربرد ترسیم با رایانه در برخی مشاغل

در سال‌های قبل نقشه‌های پروژهٔ طراحی و ساخت را در درس کار و فناوری و دیگر نقشه‌ها را در سایر دروس به‌صورت دست آزاد یا با استفاده از وسایل نقشه‌کشی همچون خط‌کش و گونیا ترسیم کردید. هر کدام از این فناوری‌ها کاربرد خاص خود را دارند. با پیشرفت فناوری ارتباطات و اطلاعات، فناوری ترسیم با رایانه در مشاغل و حرفه‌های گوناگون بسیار کاربرد پیدا کرده است. از جملهٔ این کاربردها می‌توان به ترسیم نقشه‌های صنعتی در تولید قطعات، ترسیم نقوش در هنر، ترسیم نقشه‌های ساختمانی و ترسیم الگوهای طراحی دوخت اشاره کرد. (شکل 1-2)

شکل 1-2- ترسیم نقشه و الگوها در مشاغل و حرفه‌های گوناگون
الف- نقشهٔ یک قطعه صنعتی	ب- یک نقش هنری
پ- الگوی لباس	ت- نقشه‌ٔ پلان ساختمان

پس از مشاهده فیلم مربوط به کاربرد ترسیم با رایانه، کار کلاسی زیر را انجام دهید.

در گروه خود بحث کنید که آیندهٔ فناوری ترسیم و طراحی با رایانه چگونه خواهد شد؟ و نتایج را در کلاس ارائه دهید.

در گروه خود با جست‌وجو در اینترنت، کتاب‌ها و منابع دیگر در مورد اینکه ترسیم با رایانه در چه مشاغل و حرفه‌های دیگری می‌تواند کاربرد داشته باشد، تحقیق کنید.

مزایای استفاده از فناوری ترسیم با رایانه

استفاده از رایانه در ترسیم نقشه‌ها چندین مزیّت دارد. ترسیم به وسیلهٔ دستِ آزاد یا به وسیلهٔ خط‌کش و پرگار فاقد این مزایا است. در شکل 2-2 برخی از این مزایا را مشاهده می‌کنید.

با هم‌اندیشی در گروه مزایای دیگری برای استفاده از فناوری ترسیم با رایانه را بررسی کنید و در جدول 1-2 بنویسید. همچنین برای ترسیم با رایانه بایستی چه چیزهایی فراهم باشد و چه نکاتی را رعایت نمایید؟ جدول 2-2 را تکمیل کنید.

جدول 1-2- مزایای دیگر استفاده از فناوری ترسیم با رایانه
ردیف	مزیت	توضیح
1
2
3

جدول 2-2- امکانات مورد نیاز ترسیم با رایانه و نکاتی که باید رعایت شود
ردیف	امکانات مورد نیاز	نکاتی که باید رعایت شود
1
2
3

محیط نرم‌افزارهای ترسیم با رایانه

نرم‌افزارهای گوناگونی برای ترسیم وجود دارد. از برخی از آن‌ها برای ترسیم دوبعدی استفاده می‌شود و در برخی از آن‌ها امکان ترسیم سه بعدی نیز وجود دارد. تعدادی از نرم‌افزارها امکانات ترسیم ساده دارند و تعدادی دیگر امکانات گسترده و پیچیده‌تری دارند. شکل محیط نرم‌افزارهای دوبعدی ترسیم معمولاً شبیه یکدیگرند. در شکل 3-2 محیط یک نرم‌افزار ترسیم دو بعدی و تعدادی از نوارهای ابزار را می‌بینید. شما می‌توانید از نرم‌افزار دلخواه خود برای ترسیم نقشه‌های پروژه‌تان استفاده کنید.

در محیط نرم‌افزار ترسیم، نوار ابزارهای مختلفی برای ترسیم نقشه‌ها وجود دارد. در این پودمان بیشتر از نوار ابزار ترسیم و از نوار اصلاحات یا ویرایش استفاده می‌شود.

شکل 3-2- محیط یک نرم‌افزار ترسیم با رایانه

در نرم‌افزار کار و فناوری پایه نهم، چندین نرم‌افزار ترسیم با رایانه معرفی شده است. روش کار با این نرم‌افزارها نیز آموزش داده شده است.

چگونگی ترسیم شکل‌های ساده

با استفاده از ابزار خط، دایره و کمان می‌توان شکل‌های ساده هندسی ترسیم کرد (جدول 3-2)

جدول 3-2- برخی ابزارهای ترسیم شکل‌های ساده
نام ابزار و کاربرد آن	برخی از نمادهای ابزار
- ابزار ترسیم خط (Line) ترسیم خط به روش‌های گوناگون
- ابزار ترسیم دایره (Circle) ترسیم دایره به روش‌های گوناگون
- ابزار ترسیم کمان (Arc) ترسیم کمان به روش‌های گوناگون

نکته: دانش‌آموزان می‌توانند از طریق کار گروهی، استفاده از منابع آموزشی، روش سعی و خطا یا استفاده از منوی کمک نرم‌افزار (HELP) در مورد دستورات ترسیم اطلاعات بیشتری کسب کنند و توانایی‌های خود را افزایش دهند.

پس از مشاهده فیلم مربوط به ترسیم شکل‌های ساده، کار کلاسی زیر را انجام دهید.

پرونده‌ای با نام ترسیم - 1 را باز کنید و همانند فیلم، شکل‌های زیر را بدون اندازه ترسیم و آن را ذخیره نمایید. (شکل 4-2)

راهنمایی: در قسمت الف برای ترسیم خط از نقطهٔ D به E در خط فرمان از دستور $@20 \lt 60$ و در قسمت ب برای ترسیم خط از نقطهٔ C به D از دستور $@50 , 50$ استفاده نمایید.

شکل 4-2- ترسیم شکل‌های ساده هندسی
الف	ب

چگونگی ترسیم طرح‌های زیبا با ابزارهای ویرایش (Modify)

با ابزار تقارن (Mirror) و ابزار آرایه (Array) در نرم‌افزار ترسیم، می‌توان از طریق تکرار کردن و قرینه‌سازی یک شکل، طرح‌های زیبایی بوجود آورد. دو نقش زیر را در کلاس تمرین کنید.

پس از مشاهده فیلم مربوط به ترسیم طرح‌های زیبا، کارهای کلاسی زیر را انجام دهید.

پرونده‌ای با نام نقش -1 را باز کنید و همانند فیلم، نقش آورده شده در شکل 5-2 را ترسیم و آن را ذخیره کنید.

شکل 5-2- ترسیم یک نقش زیبا با نرم‌افزار از طریق ابزار تقارن و تکرار دورانی

پرونده‌ای با نام نقش -2 را باز نمایید و همانند فیلم، نقش آورده شده در شکل 6-2 را ترسیم و سپس آن را ذخیره کنید.

شکل 6-2- ترسیم یک نقش زیبا با نرم‌افزار از طریق ابزار تقارن و تکرار انتقالی (چلیپا)

کاربرد ابزارهای دَوَران، برش، امتداد و مقیاس

در جدول 4-2 کاربردهای ابزارهای دَوَران، برش، امتداد و مقیاس آورده شده است. در شکل 7-2 نمونه‌هایی برای این ابزارها نشان داده شده است.

جدول 4-2- کاربرد ابزارهای دوران، برش، امتداد و مقیاس
نام ابزار	کاربرد ابزار
- ابزار دوران (Rotate)	دوران دادن یک شکل حول یک نقطه
- ابزار برش (Trim)	برش زدن قسمت‌های اضافی شکل
- ابزار امتداد (Extend)	امتداد دادن شکل‌ها تا یک شکل دیگر
- ابزار مقیاس (Scale)	بزرگ و کوچک کردن یک شکل

شکل 7-2 نمونه‌هایی از ابزارهای دَوَران، برش، امتداد و مقیاس
الف- ابزار دوران	ب- ابزار برش
پ- ابزار امتداد	ت- ابزار مقیاس

برای ترسیم یک شکل شما می‌توانید از روش‌های گوناگون استفاده کنید و یادآوری می‌شود برای ترسیم یک نقشه روش‌های فراوانی وجود دارد.

پس از مشاهده فیلم مربوط به کاربرد ابزارهای دوران، برش، امتداد و مقیاس، کار کلاسی زیر را انجام دهید.

پرونده‌ای با نام ترسیم -2 را باز کرده و همانند فیلم، شکل 8-2 را با چند روش ترسیم و آن را ذخیره کنید. شکل متقارن است و اندازه‌ها دلخواه می‌باشد.

شکل 8-2- نمونه‌ای از یک ترسیم هندسی متقارن

کاربرد ابزار‌های کمک رسم (Snap)

در دروس ریاضی، هنر و کار و فناوری سال‌های گذشته، ترسیم دقیق دو خط موازی، خط مماس بر دایره، خط عمود از یک نقطه بر یک خط به‌صورت دستی یا با استفاده از خط‌کش با سختی همراه بود. یکی از بهترین ابزارهای ترسیم با رایانه، ابزارهای کمک رسم است که به شما در انتخاب دقیق کمک می‌کند. زمانی‌ که این دستور فعال باشد شما در انتخاب دقیق نقاط، مشکلی نخواهید داشت. با تمرین بیشتر در استفاده از این ابزارها در ترسیم شکل‌ها سریع‌تر و ماهرتر خواهید شد. انواع مختلفی از ابزارهای کمک رسم وجود دارد که در جدول 5-2 به کاربرد برخی از آن‌ها اشاره شده است. نماد این ابزارها در شکل 9-2 آمده است.

جدول 5-2- کاربرد برخی از ابزارهای کمک رسم برای دقت بیشتر در ترسیم
نام ابزار	کاربرد
- نقطه انتهایی (Endpoint)	از آن برای انتخاب دقیق نقاط هر یک از دو انتهای خطوط و کمان‌ها استفاده می‌شود.
- نقطه میانی (Midpoint)	از آن برای انتخاب نقاط میانی (وسط) خطوط و کمان‌ها استفاده می‌شود.
- نقطه تقاطع (Intersection)	از آن برای انتخاب محل برخورد دو شکل متقاطع به‌طور دقیق و راحت استفاده می‌شود.
- نقطه مرکز (Center)	از آن برای انتخاب دقیق مرکز دایره، کمان یا بیضی استفاده می‌شود.
نقطه عمود (Perpendicular)	از آن برای انتخاب پای عمود بر یک منحنی باز یا بسته استفاده می‌شود (ترسیم عمود).
- نقطه مماس (Tangent)	از آن برای انتخاب محل تماس اشیا با دایره، کمان یا بیضی استفاده می‌شود.

شکل 9-2- برخی از ابزارهای کمک رسم در نرم‌افزارهای ترسیم

پس از مشاهده فیلم مربوط به کاربرد ابزارهای کمک رسم، کار کلاسی زیر را انجام دهید.

با استفاده از ابزارهای کمک رسم شکل 10-2 را بدون اندازه‌گذاری ترسیم و آن را ذخیره کنید.

شکل 10-2- نمونه‌ای از نقشۀ یک قطعۀ صنعتی

چگونه می‌توان بدون وارد کردن اندازه‌های نقشه در هنگام ترسیم با رایانه، شکل 10-2 را رسم کرد؟ آن‌را با این روش ترسیم نمایید.

نحوۀ اندازه‌گذاری نقشه‌ها و ترسیم‌ها

در کتاب کار و فناوری سال‌های گذشته، با روش اندازه‌گذاری دستی و با استفاده از خط‌کش و گونیا آشنا شدید. نمونهٔ نقشه‌ای که شما اندازه‌گذاری کردید در شکل 11-2 نشان داده شده است.

همان‌طور که مشاهده می‌کنید در این نقشه از انواع اندازه‌گذاری‌ها (طول، قطر، شعاع و زاویه) استفاده شده است. اندازه‌گذاری توسط نرم‌افزار ترسیم، علاوه بر مزایای ذکر شده، دو مزیت دیگر دارد:
1- خطوط اندازه را طبق استاندارد ترسیم می‌کند.
2- اندازه‌ها و زوایای نقشه را ابتدا محاسبه می‌کند و سپس نشان می‌دهد.

انواع ابزارهای اندازه‌گذاری در نرم‌افزارهای ترسیم وجود دارد که ممکن است با هم کمی متفاوت باشند (شکل 12-2)

پس از مشاهده فیلم مربوط به اندازه‌گذاری نقشه‌ها و ترسیم‌ها، کار کلاسی زیر را انجام دهید.

ضمن باز کردن پرونده‌ای با نام ترسیم-3 آن‌ را اندازه‌گذاری و سپس ذخیره نمایید (شکل 13-2)

در درس کار و فناوری سال گذشته، ماکت مسجد را ساختید. اکنون یکی از نماهای ماکت مسجد را مطابق شکل 14-2 با استفاده از نرم‌افزار ترسیم با رایانه رسم کنید.

مطابق شکل 15-2 شکل دانهٔ برفی را ترسیم و آن را اندازه‌گذاری کنید. ترسیم شما چند برابر دانهٔ برف واقعی است؟ توجه داشته باشید که دانه‌های برف معمولاً 6 پر هستند و زوایای بین آن‌ها 60 درجه می‌باشد. در دماها و رطوبت‌های مختلف شکلِ انجماِد دانهٔ برف متفاوت است.

در درس ریاضی سال هشتم نقش کاشی‌کاری شکل 16-2 را با استفاده از وسایل دستی ترسیم کردید. اینک، با استفاده از نرم‌افزار ترسیم با رایانه، آن را رسم کنید. (می‌توانید از پروندهٔ ترسیم-4 کمک بگیرید.)

شکل 17-2 را با رایانه ترسیم و آن را اندازه‌گذاری کنید.

شکل 17-2- نمونه‌ای از نقشۀ یک قطعه (قلاب)

پرونده‌ای با نام پرچم را باز نمایید و همانند فیلم، پرچم کشور عزیزمان ایران را با جزئیات ترسیم نمایید (شکل 18-2)

شکل 18-2- ترسیم پرچم کشور عزیزمان ایران اسلامی

پس از مشاهده مطالب مربوط به پروژه در نرم‌افزار کار و فناوری پایه نهم، کار کلاسی زیر را انجام دهید.

در پودمان قبل شما روندنمای پروژهٔ طراحی و ساخت یک‌ساز و کار حرکتی را ترسیم کردید. در این پودمان نیز باید نقشه‌های قطعات پروژه را بعد از تقسیم کار در گروه به وسیلهٔ نرم‌افزارهای ترسیم با رایانه، ترسیم و اندازه‌گذاری کنید.

در شکل 19-2 دو نمونه از پروژه‌های نیمه تجویزی ارائه شده در این کتاب آورده شده است. شما می‌توانید یکی از این پروژه‌ها را انتخاب کنید یا اینکه در گروه خود پروژهٔ دیگری انتخاب کنید و پس از تأیید دبیر خود به طراحی و ساخت آن بپردازید.

شکل 19-2 نمونه پروژه‌های پیشنهادی طراحی و ساخت یک سازوکار حرکتی
الف- سازوکار حرکتی جرثقیل اسباب‌بازی	ب- سازوکار حرکتی حلزون اسباب‌بازی

نکته: در طول ساخت پروژه، شما می‌توانید کار ترسیم نقشه‌های مختلف را بین اعضای گروه تقسیم و آن را از طریق پست الکترونیکی برای یکدیگر ارسال کنید. همچنین نقشه‌ها را در قالب تصویر می‌توانید در پرونده واژه‌پرداز (Word) یا پروندۀ ارائه (Power Point) درج کنید. پس از اصلاحات و ویرایش نهایی نیز در صورت نیاز، می‌توانید آن‌ها را نیز به چاپ برسانید.

پس از مشاهده مطالب مربوط به پروژه‌های نیمه تجویزی در نرم‌افزار کار و فناوری پایه نهم، کارهای کلاسی زیر را انجام دهید.

نقشهٔ پروژهٔ طراحی و ساخت پلاک مسی با ابعاد 12×12 سانتی‌متر را طبق شکل 20-2 ترسیم کنید.