کشور ایران در عهد باستان مهد فرهنگ و تمدنی پویا و شکوفا بود که از نبوغ و خلاقیت و پشتکار و همکاری اقوام ایرانی سرچشمه می‌گرفت. با مطالعهٔ اجزای اصلی فرهنگ و تمدّن ایران باستان شامل دین و عقاید، آداب و رسوم، جشن‌ها، خط و زبان، دانش، هنر و معماری، می‌توان به سبک زندگی ایرانیان باستان پی برد.

مورّخان موفق شده‌اند با توجّه به شواهد و مدارکی که از آن دوران بر جای مانده تا اندازه‌ای به شیوهٔ زندگی مردم در ایران باستان پی ببرند. شاید برای شما جالب باشد که بدانید در گذشته‌های بسیار دور، مردم چه باورهایی داشتند، خوراک و پوشاک آنها چه بود، چه آیین‌ها و جشن‌هایی داشتند و چگونه زندگی می‌کردند.

دین

در ایران باستان، تعلیمات مذهبی نقش و تأثیر زیادی در زندگی فردی و اجتماعی داشت. اقوام آریایی برخی از عناصر خلقت مانند آب، آتش، خاک و باد را مقدس می‌شمردند و برای آنها ایزدانی قائل بودند.
زرتشت، پیامبر ایران باستان که قبل از سلسلهٔ مادها می‌زیست، در اندیشهٔ اصلاح عقاید ایرانیان برآمد. او مردم را به پرستش اهورامزدا، خدای بزرگ و یکتا دعوت کرد.
در آیین زرتشت، اهورا مزدا، منشأ خیر و خوبی‌ها بود و همواره با اهریمن که سرچشمهٔ شر و بدی‌ها به شمار می‌رفت، در حال مبارزه بود. زرتشت به پیروان خود سفارش می‌کرد که به منظور یاری اهورا مزدا، پندار نیک، گفتار نیک و کردار نیک را سرمشق زندگی خود قرار دهند. پس از مرگ زرتشت، پیروانش تعالیم او را در کتابی به نام اوستا گردآوری کردند. به تدریج آیین زرتشتی در میان اقوام ایرانی رواج یافت.
ایرانیان باستان، آتش را مقدس می‌شمردند. در دورهٔ ساسانیان آتشکده‌های زیادی در گوشه و کنار ایران ساخته شدند که آثار بعضی از آنها باقی مانده است.

در دورهٔ ساسانیان، اگرچه اغلب مردم دین زرتشتی داشتند و حکومت از آن دین پشتیبانی می‌کرد، اما پیروان دین‌های مسیحی، یهودی، بودایی و مانوی نیز در ایران زندگی می‌کردند. در این دوره، موبدان زرتشتی با رواج و گسترش دین‌های دیگر در ایران مخالف بودند و نسبت به پیروان سایر ادیان سخت‌گیری می‌کردند. در دورهٔ ساسانیان دین زرتشتی، دین رسمی کشور اعلام شد.

تغذیه و آداب غذا خوردن

در فصل قبل خواندید که اغلب ایرانیان باستان، کشاورز و دامدار بودند. درآن دوره، غذای اصلی مردم، غلات مخصوصاً گندم و جو بود که آنها را آرد می‌کردند و با آن، نان و انواع شیرینی‌ها را می‌پختند.
علاوه بر نان، از انواع گوشت حیوانات اهلی، گوشت پرندگان شکاری، تخم پرندگان، شیر بز و میوه‌ها و سبزیجات و شربت‌ها برای تغذیه استفاده می‌شد.

برخی از مورّخان معتقدند که در آن دوره، بعضی موادغذایی مانند روغن زیتون از یونان و ادویه از هندوستان به ایران وارد می‌شده است. مردم ایران باستان، با آداب خاصی بر سر سفره می‌نشستند. آنها سخن گفتن به هنگام غذا خوردن را گناه می‌دانستند. شستن دست‌ها قبل و بعد از غذا خوردن و خواندن دعای نان در ابتدا و پایان غذا از نکاتی بود که آنها بر سر سفره رعایت می‌کردند. ایرانیان باستان از ظروف سفالی، سنگی و فلزی استفاده می‌کردند.

پوشاک

بیشتر آنچه که ما از پوشاک مردم آن دوره می‌دانیم مربوط به مجسمه‌ها و نقاشی‌ها یا تصاویری به جا مانده از آن دوره است که بر روی سنگ‌ها، ظروف یا سکه‌ها نقش بسته‌اند.
البتّه باستان‌شناسان نمونه‌هایی از وسایل و ابزار تولید پوشاک مربوط به ایران باستان را نیز کشف کرده‌اند.
شواهد و مدارک به جا مانده نشان می‌دهد که مردان و زنان ایران باستان به پوشش بدن اهمیت می‌دادند و از برهنگی اجتناب می‌کردند.

ایرانیان، از نخستین کسانی بودند که شلوار را طراحی کردند و پوشیدند. شلوار و بالاپوش‌های آستین‌دار و کلاه نمدی پوشاک اصلی مردان بود. زنان نیز از شلوار، پیراهن‌های بلند و نوعی سربند استفاده می‌کردند. لباس‌های ایرانی مورد توجه بزرگان و درباریان روم و یونان بود و اغلب سعی می‌کردند از طرح لباس‌های ایرانی تقلید کنند.

ورزش

از دیرباز مردم ایران به ورزش‌های رزمی و پهلوانی چون کشتی علاقه‌مند بوده‌اند و پهلوان و پهلوانی در تاریخ کهن ما ریشه دارد.
فردوسی در کتاب شاهنامه از دلاوری اسطوره‌هایی چون رستم، سهراب، سیاوش، گُردآفرید و … در ایران باستان سخن گفته است.
هِرودوت نوشته است: ایرانیان به فرزندان خود سه چیز را می‌آموختند: 1- سوارکاری  2- تیراندازی  3- راستگویی.
سوارکاری و تیراندازی و شکار از ورزش‌های مورد علاقه مردم آن دوره بوده و پرتاب سنگ یا فَلاخَن و نیزه و زوبین نیز رواج داشته است.

بسیاری از پژوهشگران معتقدند چوگان‌بازی ورزشی است که ایرانیان باستان آن را ابداع کرده‌اند و سپس از ایران به سایر کشورها راه یافته است. در شاهنامهٔ فردوسی به چوگان بازی اشاره شده است. در زمان هخامنشیان و ساسانیان این ورزش انجام می‌شده است. امروزه، چوگان بازی یکی از ورزش‌های جهانی محسوب می‌شود. در این ورزش، اسب سواران از یک چوب دستی به نام چوگان و یک گوی استفاده می‌کنند.

جشن‌ها

در عهد باستان مردم ایران در طی سال، چندین جشن برپا می‌کردند و شاد زیستن را یک موهبت الهی می‌دانستند. واژهٔ جشن از یَشْت و یسَْنه اوستایی گرفته شده که به معنای پرستیدن و نیایش است. از اینجا می‌توان پی برد که بیشتر جشن‌های آن دوره اهمیت دینی داشته و با نیایش به درگاه خداوند همراه بوده است.
جشن‌ها همچنین ارتباط زیادی با تغییر فصل‌ها و شروع و پایان کار کشاورزی داشتند. جشن نوروز، جشن سده و جشن مهرگان از مهم‌ترین جشن‌های آن دوره بوده است.

جشن نوروز: نوروز یکی از بزرگ‌ترین و باشکوه‌ترین جشن‌های ایران باستان بوده که در آغاز فصل بهار برگزار می‌شده است. نوروز در نزد مردم آن زمان پیام‌آور نو شدن سال و رویش طبیعت و شروع فعّالیت‌های کشاورزی بود. زمان پیدایش نوروز به درستی معلوم نیست، اما دربرخی از کتاب‌های کهن مانند شاهنامهٔ فردوسی، این جشن را به زمانِ تاج گذاری جمشید پادشاه اسطوره‌ای ایران نسبت می‌دهند. در عهد باستان، خانواده‌های ایرانی بر سر سفرهٔ نوروزی به درگاه آفرینندهٔ هستی دعا می‌کردند، به یکدیگر هدیه می‌دادند و شادباش می‌گفتند. شواهد و مدارک نشان می‌دهد که این جشن در زمان هخامنشیان در تخت جمشید برگزار می‌شد و پس از آن، سلسله‌های دیگر نیز نوروز را گرامی داشته‌اند. در هر یک از روزهای عید نوروز، طبق‌های از مردم به دیدار شاه می‌آمدند.

جشن نوروز در زمان ما

آغاز فصل بهار و نو شدن طبیعت یکی از نشانه‌های عظمت و رحمت خداوند است.

پس از اسلام، ایرانیان، ظاهر و شکل نوروز را نگه داشتند، اما محتوا و سنت‌های آن را عوض کردند. نوروز باستانی فرصتی بود تا پادشاهان از مردم هدیه بگیرند. اما امروزه، نوروز ایرانی، سنتی مردمی و وسیله‌ای برای ارتباط قلبی میان مردم و خداوند است. مردم به مناسبت نوروز، جشن گرفته و قرآن بر سر سفره هفت سین می‌گذارند. آنها به دیدار بزرگ‌ترهای فامیل رفته و به یکدیگر هدیه می‌دهند.
در ایام نوروز، زیارتگاه‌های مختلفی همچون حرم امام رضا (ع) از شلوغ‌ترین مکان‌ها در ایران است و همه در هنگام تحویل سال، مشغول دعا و سخن گفتن با خدا هستند.