دانش آموزان کلاس هفتم به همراه معلمشان از موزهٔ ایران باستان در تهران دیدن کردند.
در این موزه مجسمه‌ها، ظروف و ابزار و وسایلی از گذشته‌های بسیار دور ایران نگهداری می‌شود.
راهنمای موزه، در این باره توضیح داد: در این موزه، شما آثار تاریخی به جای مانده از دورهٔ قبل از اسلام را مشاهده می‌کنید. به همین جهت به این موزه، موزهٔ ایران باستان می‌گویند. علم تاریخ، یعنی مطالعهٔ دقیق زندگی انسان‌ها در گذشته. کسانی که تاریخ را مطالعه می‌کنند، زمان گذشته را بر اساس حوادث و تغییرات مهم به بخش‌هایی تقسیم می‌کنند.

از آنجا که ورود اسلام به ایران، مهم‌ترین رویداد تاریخی کشور ما است، به همین جهت مورّخان تاریخ ایران را به دو دوره تقسیم کرده‌اند:

1- تاریخ ایران قبل از اسلام که به آن دورهٔ ایران باستان می‌گویند.
2- تاریخ ایران دورهٔ اسلامی که با سقوط حکومت ساسانیان و ورود اسلام به ایران آغاز شد و تاکنون ادامه دارد.

به این نمودار خط زمان می‌گویند. تاریخ ایران به دو دورهٔ مهم تقسیم شده است.

آیا ایران جایگاه تمدّن‌های کهن بوده است؟

باستان‌شناسان می‌گویند هزاران سال پیش، انسان‌ها از وسایل بسیار ساده و ابتدایی استفاده می‌کردند. آنها از طریق گردآوری خوراک و شکار حیوانات زندگی می‌کردند، در جست‌وجوی شکار و خوراک از جایی به جای دیگر می‌رفتند و برای محافظت از خود درون غارها به سر می‌بردند. ابزارهای انسان‌های غارنشین در این دوره از سنگ بود و آنها به یادبود شکارهایشان، نقش‌هایی روی دیوار غارها کشیده و یا بر روی کوه‌های اطراف خود کنده بودند. امروزه هنوز آثار برخی از این سنگ‌نگاره‌ها باقی مانده است.

به تصاویر زیر توجه کنید. باستان‌شناسان شواهدی از این نوع زندگی را در ایران پیدا کرده‌اند.

سپس انسان‌ها کشاورزی را یاد گرفتند و حیوانات را اهلی کردند. آنها در کنار رودخانه‌ها برای خود خانه‌های دائمی ساختند. کشاورزی موجب شد که انسان‌ها یک‌جانشین شدند و بدین ترتیب اولین روستاها در کنار رودهای پرآب و چشمه‌ها پدید آمدند.

مردم این روستاها به تدریج در ساختن ابزار و وسایل گوناگون و مورد نیاز خود پیشرفت کردند. با رونق کشاورزی، غذا به اندازهٔ کافی تولید و ذخیره می‌شد و دیگر همهٔ افراد مجبور به کار کشاورزی نبودند. بنابراین، عده‌ای در کارهای دیگر مهارت پیدا کردند.

برای مثال، آنها با استفاده از گِل، ظروف سفالی ساختند. این ظرف‌ها ابتدا شکل ساده‌ای داشتند ولی به‌تدریج شکل بهتری یافتند و دارای نقش و نگار شدند.
کم‌کم، داد و ستد و تجارت ابزار و وسایل رونق گرفت. انسان‌ها برای رسیدگی به کارها و نوشتن و محاسبه داد و ستدهایشان خط را اختراع کردند.

با گذشت زمان، جمعیت برخی سکونتگاه‌ها رو به افزایش گذاشت و شهرهایی پدید آمدند که به وسیلهٔ حکومتی اداره می‌شدند. آنها قوانین و مقرراتی برای خود وضع کردند.
مردم این شهرها در هنر و معماری و ساختن بناها، پیشرفت زیادی کردند. بدین ترتیب نخستین «تمدن»های بشری به‌وجود آمدند.

شواهد و مدارکی که از گذشته به دست آمده، نشان می‌دهد که در سرزمین ایران، در گذشته‌های دور، تمدن‌های بزرگی وجود داشته‌اند.

- شهر سوخته: درگذشته‌ای نه چندان دور، باستان‌شناسان در نزدیکی شهر زابل در استان سیستان و بلوچستان، اشیایی پیدا کردند و با مطالعه بر روی آنها حدس زدند که حدود پنج هزار سال پیش تمدّن بزرگی در این منطقه وجود داشته است. آنها با مطالعه و کاوش بیشتر دریافتند که این تمدّن بعدها به طرز نامعلوم و عجیبی (ظاهراً در اثر آتش سوزی) از بین رفته است و به همین علت این شهر را «شهر سوخته» نام گذاشتند.

البته حفاری و پژوهش در این منطقه همچنان ادامه دارد و باستان‌شناسان اینجا هنوز مشغول کار و مطالعه هستند. در موزه شهر زابل، برخی از اشیای به دست آمده، نگهداری می‌شوند.

تمدّن ایلام: حدود هشتاد سال پیش، چند مهندس که با هواپیما به خوزستان می‌رفتند، متوجه تپه‌ای شدند و احتمال دادند که زیر آن آثار تاریخی وجود داشته باشد. آنها باستان‌شناسان را از وجود این تپه با خبر کردند. باستان‌شناسان پس از مدت‌ها تلاش با زحمت و مواظبت زیاد خاک‌ها را کنار زدند و به تدریج خرابه‌های «چُغازنبیل» مهم‌ترین اثر به جای مانده از تمدّن ایلام را کشف کردند.

ایلامی‌ها حدود 3 هزار سال در این منطقه زندگی کرده و تمدّن بزرگی را به وجود آورده بودند. آنها بر روی لوح‌های گلی، قانون‌هایی را که پادشاهان ایلامی وضع کرده بودند، می‌نوشتند. بعضی از این لوح‌ها تا به امروز باقی مانده است.
ایلامی‌ها با هنر سفال‌سازی آشنا بودند و ظروف سفالی و مجسمه‌ها و ابزارهای مختلف آنها در این منطقه یافت شده است.

- تمدّن جیرفت: حدود یک قرن پیش، باستان‌شناسان موفق شدند یکی از کهن‌ترین تمدّن‌های شرق را در نزدیکی جیرفت کرمان (در کنار هلیل رود) شناسایی و از دل خاک بیرون کشند. وسایل و ظروف سنگی و مفرغی با نقش جانوران، زیگورات و کتیبه‌های آجری از جمله این اکتشافات است. باستان‌شناسان که دربارهٔ این کتیبه‌ها تحقیق می‌کنند، هنوز موفق به خواندن آنها نشده‌اند و احتمال می‌دهند یکی از قدیمی‌ترین خط‌های دنیا باشد که تمدن جیرفت آن را اختراع کرده است.

ظهور پیامبران الهی

همزمان با تمدّن ایلام در ایران، درمنطقهٔ بین‌النّهرین (سرزمین بین دو رود دجله و فرات) و کنار رود نیل تمدّن‌های دیگری شکل گرفتند که نام و محل آنها را روی نقشه می‌بینید. این تمدّن‌ها را نام ببرید و مکان آنها را روی نقشه نشان دهید.
در آن زمان اگر چه مردم این نواحی در ساختن ابزار و وسایل زندگی پیشرفت کذه بودند و تمدن‌های بزرگی در کنار رودها پدید آمده بود، اما در زندگی و روابط اجتماعی آنها شرایط بدی حاکم بود.
فرمانروایان در کاخ‌های باشکوه به خوشگذرانی مشغول بودند و به مردم ظلم بسیار می‌کردند. انسان‌ها به جای پرستش خداوند یکتا، خورشید و ماه یا بت‌ها را عبادت می‌کردند و گمراه بودند. اخلاق و رفتار و قانون و مقرراتی که مردم از آن پیروی می‌کردند آکنده از جهل و گمراهی، خرافات و ظلم و ستم بود.

خداوند متعال در زمان‌های مختلف برای هدایت مردم و نجات آنها از گمراهی و ظلم، پیامبرانی را فرستاد. دوتن از پیامبران بزرگ الهی یعنی حضرت نوح (ع) و حضرت ابراهیم (ع) در بین‌النهرین می‌زیستند.
حضرت یوسف (ع) و حضرت موسی (ع) نیز مدت زیادی در مصر به‌سر بردند. بعدها حضرت عیسی (ع) در زمان حکمرانی امپراتوری روم در فلسطین متولد شدند.
همهٔ این پیامبران از جانب خداوند برای هدایت مردم برگزیده شدند. آنها با حاکمان ستمگر عصر خود مبارزه می‌کردند و به فرمان خداوند از آنها می‌خواستند دست از ستم بردارند و به آیات خداوند بیندیشند و عمل کنند. به آنها گوشزد می‌کردند که خداوند، بدکاران و ستمگران را نابود خواهد کرد و از مردم نیز می‌خواستند تا با دوری از گناهان، رفتار نیکو در پیش بگیرند و از ظالمان اطاعت نکنند. حضرت محمد (ص) که آخرین پیامبر الهی است، در نامه‌ای به پادشاه ساسانی، همین موارد را خواستار شده بود. امّا او، پیامبر رسول اکرم را نادیده گرفت و توجهی به آن نکرد.