آیا تا به حال فکر کرده‌اید نیاکان ما و مردمان گذشته، آثار علمی، فرهنگی، هنری و اجتماعی خود را روی چه چیزی می‌نوشتند و نقّاشی می‌کردند؟ تصویرهای زیر برخی از روش‌های ثبت و نگهداری اطّلاعات مربوط به نیاکان ما را نشان می‌دهند.

شما چه روش‌های دیگری را می‌شناسید؟ درباره‌ی این روش‌ها با هم گفت‌وگو کنید. ایجاد نقش و نگار و پیام‌های تصویری و کلامی بر روی ظروف کتیبه‌ها و سایر مواد طبیعی مشابه.

با گذشت زمان، در اثر عوامل گوناگون از جمله افزایش جمعیت کره‌ی زمین، اطّلاعات علمی و آثار فرهنگی و اجتماعی زیادی تولید شد. در این وضعیت، روش‌های بالا برای ثبت و ذخیره‌ی اطّلاعات کافی نبود. برای حلّ این مشکل، انسان به فکر روش‌های جدید افتاد.

موادّ طبیعی و مصنوعی

سنگ، پشم، پوست و چوب، موادّی هستند که در طبیعت یافت می‌شوند. انسان‌ها در گذشته بدون اینکه تغییر زیادی در آنها ایجاد کنند از آنها برای نوشتن، نقّاشی کردن و... استفاده می‌کردند. این مواد، طبیعی هستند. شکل‌های زیر تعدادی از موادّ طبیعی دیگر را نشان می‌دهند.

بیشتر مواد و وسایلی که امروزه ما از آنها استفاده می‌کنیم به طور طبیعی یافت نمی‌شوند؛ بلکه آنها را از موادّ موجود در طبیعت می‌سازند. این مواد، موادّ مصنوعی نامیده می‌شوند.

کاغذ، طبیعی یا مصنوعی؟

کاغذ یکی از موادّ مصنوعی است که کاربرد بسیار گسترده‌ای در زندگی ما پیدا کرده است. در شکل زیر برخی از کاربردهای کاغذ نشان داده شده است.

چه کاربردهای دیگری از کاغذ در زندگی روزمره‌ی خود سراغ دارید؟ تهیه کتاب و جزوات، تهیه بروشور، نقشه، بلیط، اعلامیه، کاغذ کادو، کاغذهای تزئینی، روزنامه، کاغذ دیواری، کاغذ اشتنباخ جهت طراحی، تهیه‌ٔ مقوا، کاغذ عکاسی، چاپ، اسکناس و ...

نکته‌ی تاریخی: در حدود 700 سال پس از میلاد مسیح، مسلمانان در سرزمینی به نام سَمَرْقنَد (یکی از شهرهای ایران قدیم که امروزه یکی از شهرهای کشور ازبکستان است) به دانش ساخت کاغذ دست یافتند.

مادّه‌ی اصلی و خام موردنیاز ساخت کاغذ، چوب است؛ هر چند کاغذ را می‌توان از نیشکر، پنبه و... هم تهیه کرد. آیا می‌دانید چگونه می‌توان چوب را به کاغذ تبدیل کرد؟ بله، در این مورد تحقیق کردم و مراحل تبدیل چوب به کاغذ را پیدا کردم.

از درخت تا کاغذ

از میان اجزای تشکیل دهنده‌ی درخت، فقط ساقه و تنه‌ی محکم و شاخه‌های چوبی درختان تنومند برای تهیه‌ی کاغذ مناسب است. در شکل‌های زیر، مراحل مختلف تبدیل درخت به کاغذ نشان داده شده است. با توجّه به آنها و اطّلاعاتی که جمع‌آوری کرده‌اید درباره‌ی هر مرحله در کلاس گفت‌وگو کنید؛ سپس به پرسش‌ها پاسخ دهید.

1- تغییرهای انجام شده در هر یک از مرحله‌های (4) و (6) فیزیکی است یا شیمیایی؟ هر دو فیزیکی است چون در آنها ماده‌ٔ جدیدی تولید نشده.
2- خواصّ ظاهری چیپس چوب تولید شده در مرحله‌ی چهار را با خمیر تولید شده در مرحله‌ی پنج مقایسه کنید. در مرحله 4 چوب به‌وسیله دستگاه مخصوصی به قطعات خیلی کوچک به نام «چیپس» تبدیل می‌شود که جامد است و فقط ظاهر آن تغییر کرده و دچار تغییر فیزیکی شده است؛ ولی در مرحله 5، قطعات ریز شده‌ٔ چوب با آب و مواد رنگبر مخلوط شده و پس از حل شدن به صورت خمیر در می‌آید که حالت انعطاف‌پذیر داشته و شکل پذیر نیز می‌باشد و نوعی تغییر شیمیایی رخ داده است.

آب اکسیژنه نمی‌تواند رنگ همه‌ی مواد را از بین ببرد.

گاز کلر و آب ژاول (سفیدکننده) نیز مانند آب اکسیژنه، رنگ‌بَر و سفیدکننده هستند.

چه نوع کاغذی می‌خواهید؟

چند نوع کاغذ می‌شناسید؟ آنها را نام ببرید. کاغذ اشتنباخ، کاغذ روزنامه، کاغذ گلاسه‌ای مات و براق، کاغذ خودکپی، انجیلی، کاغذ فانتزی، کاغذ پلاستیکی، کاغذ پشت‌چسب‌دار، کاغذ کاهی و ...

با افزودن موادّ شیمیایی مختلف به خمیر کاغذ، می‌توان انواع مختلفی از کاغذها را تهیه کرد.

گفت‌وگو (صفحه 13 کتاب درسی)

 

جدول زیر موادّی را نشان می‌دهد که در تهیه ی کاغذ به کار می‌روند. با توجّه به تصویرها و مطالبی که آموختید درباره‌ی علّت استفاده از این مواد در تولید کاغذ بحث و گفت‌وگو کنید.

ماده‌ٔ به کار رفته در تهیه‌ٔ کاغذ	علت استفاده
پلاستیک	تهیه کاغذ شفاف و ضد آب
رنگ	رنگی بودن کاغذ
نشاسته	استحکام و مقاومت در برابر پارگی و ...
گاز کلر	از بین بردن رنگ خمیر کاغذ
گچ	مات و شفاف کردن کاغذ