سیاوش، فرزند کاووس، شاه خیره‌سر کیانی است که پس از تولّد رستم او را به زابل برده، رستم پهلوانی، فرهیختگی و رزم و بزم را به می‌آموزد. در بازگشت، سودابه، همسر کاووس شاه به سیاوش دل می‌بندد امّا او که آزرم و حیا و پاکدامنی و عفاف آموخته است، تن به گناه نمی‌سپارد و به همین دلیل از جانب سودابه متّهم می‌شود ... .

قلمرو زبانی: فرزند کاووس: در نقش مسند / خیره‌سر: گستاخ و بی‌شرم / فرهیختگی: ادب آموختگی / آزرم: شرم و حیا / عفاف: پاکدامنی
قلمرو ادبی: کنایه: دل بستن / جناس: رزم و بزم / تن به گناه نمی‌سپارد: کنایه از گناه نمی‌کند.

قلمرو زبانی: موبد: روحانی زرتشتی، مشاور / سپهبد: پادشاه، منظور کی کاووس است.
قلمرو ادبی: جناس ناهمسان اختلافی: جهان، نهان / تناسب: شاه، موبد، سپهبد / درد: مجازاً عامل رسوایی شاه، ذکر سبب و اراده مسبب / جهان: مجاز از ایران / اغراق / واج‌آرایی/ شیوه بلاغی / درد سپهبد: ترکیب اضافی / موبد: مجاز از وزیر یا مشاور حکومتی
قلمرو فکری: مشاور به کی کاووس گفت: «غم و غصّهٔ پادشاه پنهان نخواهد ماند» و این راز برملا خواهد شد.

قلمرو زبانی: پیدا کنی: آشکار سازی / گفت‌وگوی: حقیقت موضوع / سبو: کوزه، ظرف معمولاً دسته‌دار از سفال یا جنس دیگر برای حمل یا نگه داشتن مایعات / جمله چهار جزئی/ شیوه بلاغی / گفت‌و‌گوی: حرف و حدیث
قلمرو ادبی: کنایه: سنگ بر سبو زدن کنایه از آزمایش کردن / تضاد: سنگ، سبو
قلمرو فکری: اگر می‌خواهی حقیقت ماجرا آشکار شود باید آنها را مورد آزمایش قرار بدهی (تا حقیقت روشن بشود.)

قلمرو زبانی: شاه: کی کاووس / اندیشه: بد گمانی، اندوه، ترس، اضطراب، فکر / گزند: آزردگی و آزار
قلمرو ادبی: مجاز: دل مجاز از وجود
قلمرو فکری: هر چند فرزند (سیاوش ) عزیز است اما بدگمانی نسبت به او دل شاه را آزرده خواهد کرد.

قلمرو زبانی: هاماوران: هاماوران مخفف هامون‌وران یعنی صاحبان دشت و صحرا. بلاد یمن را گویند. «ان» پسوند مکان است / به دیگر کران: از طرف دیگر / مصرع اول: وابسته وابسته / دیگر کران: ترکیب وصفی / دختر شاه هاماوران منظور سودابه
قلمرو ادبی: واج آرایی /کنایه: پراندیشه گشتن: نگران و مضطرب شدن
قلمرو فکری: از سوی دیگر، نسبت به سودابه نیز بدگمان بود (کی کاووس پس از اینکه شاه هاماوران را شکست می‌دهد، علاوه بر گرفتن باج و خراج، دخترش سودابه را نیز به همسری می‌گیرد).

قلمرو زبانی: هر در، بدین گونه: ترکیب وصفی / ز هر در : به هر دلیل / زمینه ملی: راستی آزمایی
قلمرو ادبی: تلمیح: به اعتقاد قدما برای تشخیص گناه کار از بی‌گناه؛ یک راه، گذشتن از میان آتش بود / سخن: مجاز از جریان، ماجرا / از هر دری سخنی گفتن: کنایه از منتشر شدن سخن / کنایه: مصرع دوم را: فک اضافه گذشتنِ یکی
قلمرو فکری: اکنون که سخن (مجازاً ماجرا) به این‌جا رسید (برای تشخیص گناهکار از بی‌گناه) یکی از این دو باید از آتش عبور کند.

قلمرو زبانی: سوگند: قسم، واژهٔ تحول پیدا کرده؛ در قدیم به معنی گوگرد بود و امروزه به معنی قسم است / چرخ: آسمان / گزند: آسیب / سوگند چرخ بلند: وابسته وابسته / زمینه ملی
قلمرو ادبی: استعاره: چرخ بلند استعاره از آسمان / تشخیص: چرخ بلند سوگند بخورد / سوگند: مجاز از رسم گوگرد خوردن (رسم مجازات با گوگرد). / بیت دارای تمثیل است.
قلمرو فکری: آسمان چنین قسم یاد کرده است که هرگز بر بی‌گناهان آسیبی نمی‌رسد (اشاره به باور پیشینیان که آتش از آنجا که خود مقدّسّ و پاک است، پس بی‌گناهان را نمی‌سوزاند)

قلمرو زبانی: جهاندار: کی‌کاووس / به گفتن نشاند: روبه‌رو کرد / نشاند: گذرا به مفعول
قلمرو ادبی: به گفتن نشاند: کنایه از روبرو کرد
قلمرو فکری: کی کاووس سودابه و سیاوش را روبه‌رو کرد.

قلمرو زبانی: هر دوان: هر دو؛ «ان» نشانهٔ جمع است (سودابه و سیاوش) / مرا دل: دلِ من؛ «را» فک اضافه / ایمن: مسند
قلمرو ادبی: کنایه: «ایمن نگردیدن دل» و «روشن نگشتن روان» کنایه از آرامش نیافتن و بدگمانی است / حس آمیزی: روان روشن
قلمرو فکری: سرانجام کی کاووس گفت: دل و جانم از هر دو نفرتان آسوده نمی‌شود.

قلمرو زبانی: مگر: امید است که، شاید که، باشد که شک دارد آتش حتماً حقیقت را برملا کند / تیز: سوزان / پیدا کند: مشخص کند/ پیدا و رسوا: مسند / حذف مفعول (حقیقت) به قرینه معنوی / گنه کرده: انسان گناه کار / آتش تیز: ترکیب وصفی / رسوا کند: جمله 4 جزئی گذرا به مفعول و مسند، سرگروهش فعل «گرداند»
قلمرو ادبی: تلمیح: به اعتقاد قدما که آتش انسان گناه کار را تشخیص می‌دهد و نمی‌سوزاند. / تشخیص: آتش چیزی را مشخص کند / ایهام: مگر: 1- امید است که  2- شاید
قلمرو فکری: به جز این که آتش سوزان، انسان گناه کار را مشخص سازد و او را رسوا کند.

قلمرو زبانی: گفتار: گفت (بن ماضی + ار) / چنین، پیش، راست: سه تا قید / پیش آوردن پاسخ یا سخن: اظهار کردن یا ابراز کرده آن.
قلمرو ادبی: ایهام: راست گویم: 1- راست‌گو هستم 2- راست می‌گویم.
قلمرو فکری: سودابه چنین پاسخ داد که من راست‌گو هستم «راست می‌گویم» (باید سیاوش مورد آزمایش قرار گیرد) نه من.

قلمرو زبانی: پور: پسر / پور جوان: ترکیب وصفی / شاه زمین: کی کاووس (ترکیب اضافی) / رایت: نظر تو (ترکیب اضافی) / اندرین: در این باره 
قلمرو ادبی: مجاز: «شاه زمین» مجاز از شاه ایران / واج آرایی
قلمرو فکری: کی کاووس به سیاوش گفت: «نظرت در این باره چیست؟»

قلمرو زبانی: دوزخ: جهنم / خوار: حقیر و کوچک، آسان / را: حرف اضافه / زمینه قهرمانی / حذف به قرینه معنوی / خوار و خار: هم آوا
قلمرو ادبی: دوزخ: مجاز از «آتش دوزخ» / خوار گشتن: کنایه از بی‌ارزش شدن / شیوه بلاغی / واج آرایی / «را» در «مرا» نشانهٔ حرف اضافه است.
قلمرو فکری: سیاوش چنین جواب داد که ای پادشاه، آتش جهنم در برابر این تهمت برای من حقیر و ناچیز است.

قلمرو زبانی: سپردَن: طی کردن؛ پیمودن/ تنگ: تنگهٔ آتش، گذرگاه آتش / خوار: کوچک و حقیر
قلمرو ادبی: اغراق: کوه آتش / تشبیه: آتش مانند کوهی باشد.
قلمرو فکری: اگر قرار بر عبور از میان آتش باشد (در برابر این تهمت) عبور از آتش برای من آسان است.

قلمرو زبانی: اندیشه: ترس / پر اندیشه: غمگین و ناراحت / نیک پی: خوش قدم، نیک نژاد / شیوه بلاغی / بیت یک جمله چهار جزئی گذرا به مفعول و مسند / جان کاووس کی: ترکیب اضافی
قلمرو ادبی: نیک پی: طنز / جان: مجازاً وجود شاه / جناس ناهمسان اختلافی: کِی و پِی / پر اندیشه شدن: نگران شدن
قلمرو فکری: کی‌کاووس از فرزند خود (سیاوش) و از همسر نیک‌نژاد خود (سودابه) به شدت نگران شد.

قلمرو زبانی: کزین دو: از این دو نفر / نابه‌کار: گناهکار / شهریار: پادشاه / نابه‌کار: مسند / یکی: نهاد و... / مصراع دوم 4 جزیی با مفعول و مسند / 
قلمرو ادبی: مصراع دوم: استفهام انکاری
قلمرو فکری: اگر یکی از این دو گناهکار شناخته شود، دیگر پس از این چه کسی به من شهریار (پادشاه) می‌گوید. (از آن پس من دیگر لیاقت پادشاهی را نخواهم داشت.)

قلمرو زبانی: به: بهتر است / دل گسل: دور کننده دل از نگرانی، جدا کننده دل از نگرانی، صفت جانشین موصوف؛ نقش مضاف الیه / چاره دل گسل: ترکیب وصفی
قلمرو ادبی: کنایه: دل شستن کنایه از قطع امید کردن، خود را رها ساختن
قلمرو فکری: و اینکه بهتر است که از این کار زشت (آنها) خیالم را راحت کنم، چاره‌ای بجویم و غم اندوه دلم را از بین ببرم.

قلمرو زبانی: دستور: وزیر، مشاور تحول معنایی / ساروان: شتربان / هیون: شتر، به ویژه شتر قوی هیکل و درشت اندام / صد کاروان: زیاد، ترکیب وصفی، کاروان: ممیز.
قلمرو ادبی: جناس ناهمسان اختلافی: ساروان، کاروان / اغراق: صد کاروان / تناسب: ساروان، کاروان
قلمرو فکری: به مشاور دستور داد تا به ساربان بگویید شتران زیادی را از دشت بیاورند.

قلمرو زبانی: جهانی: مردم زیادی / نظاره شده: نگاه می‌کردند / هم گروه: جمع، با همدیگر / کوه: ممیّز است (دو کوه هیزم) / شیوه بلاغی
قلمرو ادبی: اغراق: هیزم دو کوه / تناسب: دشت، کوه (تضاد: دشت صاف است و کوه برآمدگی دارد) مجاز: «جهان» منظور مردم جهان است / جناس: شاه، راه / اغراق: دو کوه و مصرع دوم
قلمرو فکری: در دشت هیزم‌های زیادی گذاشتند مردم همه برای دیدن جمع شدند.

قلمرو زبانی: سوگند: معنای قدیم خود را از دست داد و معنای جدید گرفته / پر مایه: ارجمند، گرانمایه، پرشکوه / سوگند پرمایه شاه: وابسته وابسته، (پرمایه شاه: ترکیب وصفی مقلوب) / زمینه ملی
قلمرو ادبی: جناس ناقص اختلافی: شاه، راه و گاه / سوگند: مجاز از رسم و آیین
قلمرو فکری: در زمان کی کاووس راه و رسم شاهان در تشخیص خطاکار از درست کار این بود (زیرا اعتقاد داشتند که آتش پاک و مقدّس است و هرگز انسان‌های پاک را نمی‌سوزاند)

قلمرو زبانی: موبد: مشاور، وزیر / نفت سیاه: نفت پالایش نشده
قلمرو فکری: شاه بعد از آن به موبد دستور داد که بر روی چوب‌ها نفت سیاه بریزند. (چوب‌ها را آتش بزنند.)

قلمرو زبانی: آتش فروز: آتش افروزنده / دو صد: بسیار / دو صد مرد آتش فروز: (دو صد: صفت شمارشی، مرد: هسته، آتش فروز: صفت) / دمیدند: افروختند، دمیدن آتش: افروختن آن، گرفتن آن: پدید آمدن آن؛ با دهان دم دادن آتش را تا برافروزد. / گفتی: انگار، مثل این که / آمد: شد
قلمرو ادبی: اغراق: دو صد / تضاد: شب، روز / تشبیه: روز مثل شب شد (گفتی: گویا، مثل اینکه؛ ادات تشبیه) / شب آمد، به روز: کنایه از تاریک شدن هوا بر اثر دود آتش
قلمرو فکری: مردان زیادی آمدند و آتش برافروختند و از دودِ سیاهِ آتش، انگار روز روشن به شبی تیره و تار تبدیل شد.

قلمرو زبانی: نخستین: در لحظهٔ اول / زبانه: چیزی که مشابهت به زبان داشته باشد چون زبانهٔ آتش / نخستین دمیدن: ترکیب وصفی / شیوه بلاغی
قلمرو ادبی: جناس ناقص اختلافی: دود، زود / تناسب: دمیدن، دود، زبانه / تکرار: دود / واج آرایی «د» / دود و زود: تضمین‌المزدوج
قلمرو فکری: در همان لحظهٔ اول، از دمیدن، دودی سیاه برخاست و بعد از آن دود، زبانهٔ آتش سر کشید.

قلمرو زبانی : ـَ ش: مضاف الیه. مرجع، سیاوش است / همه دشت، آن چهر، چهر خندان: ترکیب وصفی / خندانش: ترکیب اضافی.
قلمرو ادبی: مجاز: دشت مجاز از مردم / تضاد: خندان، گریان / بریان شدند: کنایه از غمگین شدند / جناس ناهمسان اختلافی: بریان، گریان / تکرار: شدند / بریان شدند: کنایه از ناراحت شدند / واج‌آرایی «ن»، «و»، «د»
قلمرو فکری: همهٔ مردم غمگین شدند و بر چهرهٔ خندان سیاوش، گریه می‌کردند (سیاوش چهره‌ای خندان داشت و در حالیکه مردم گریه می‌کردند.

قلمرو زبانی: خود: کلاه جنگی / زرّین: طلایی، صفت بیانی نسبی / خود زرین: ترکیب وصفی
قلمرو ادبی: تناسب: خُود، سر
قلمرو فکری: سیاوش پیش پدر آمد در حالی‌که کلاه خُود طلایی بر سر داشت

قلمرو زبانی: هشیوار: هوشیار، هوشیارانه، آگاهانه / جامه: لباس / سپید: سفید؛ (پوشیدن جامهٔ سپید، به هنگام گذر از آتش هم می‌تواند نمادی از پاکی و بی‌گناهی سیاوش باشد، هم نشانی از آن که سیاوش آمادهٔ مرگ است و آن را به جان می‌خرد: جامه سوگ، در ایران کهن، سپید است. «نامهٔ باستان») کل بیت قید حالت برای فعل آمد؛ مصرع دوم دو قید، کلاً یک جمله است.
قلمرو ادبی: تناسب: لب، خنده - لب، دل
قلمرو فکری: سیاوش، خردمند و هوشیار، با لباس‌های سفید، در حالی که لبخند می‌زد و امیدوار بود [به نزد پدر آمد.]

قلمرو زبانی: تازی: اسبی از نژاد عربی با گردن کشیده و پاهای باریک، تازنده، اسب عربی / برنشسته: سوار شده / سیاه: سیاهی اسب سیاوش نشانهٔ نژادگی و باارزشی او است، در روزگاران گذشته، اسب سیاه ارج و ارزشی ویژه داشته است و آن را خجسته و مبارک می‌دانسته‌اند. نام این اسب «بهزاد» بود / نعل: قطعه آهنی که بر کف سم ستور و چهارپایان برای محافظت از آن می‌زنند / یکی تازی‌ای سیاه: گروه اسمی.
قلمرو ادبی: اغراق: خاک نعل به ماه برسد / مجاز: ماه (آسمان) / مصرع دوم: کنایه از سرعت اسب
قلمرو فکری: سیاوش بر اسبی تازنده [یا عربیِ] سیاه نشسته بود که از حرکت قدرتمندانه و با هیبتِ آن (اسب)، خاک به آسمان برمی‌خاست.

قلمرو زبانی: کافور: مادهٔ معطّر جامدی که از برخی گیاهان مخصوصاً نوعی درخت به دست می‌آید چون خاصیت ضدعفونی دارد، به هنگام کفن و دفن، بر اجساد مردگان می‌زنند / پراگندن کافور: نشانی از آمادگی سیاوش است برای مردن و بی‌بیمی او از مرگ / زمینه ملی حماسه
قلمرو ادبی: کافور پراگندن: کنایه از آماده مرگ شدن / تناسب بین کفن و کافور
قلمرو فکری: سیاوش، آن گونه راه رسم قدیم بود؛ خود را آمادهٔ مرگ کرده بود و از مرگ بیمی نداشت.

قلمرو زبانی: باز شد: باز آمد / باره: اسب / نماز بردن: تعظیم کردن، عمل سر فرودآوردن در مقابل کسی برای تعظیم.
قلمرو ادبی: نماز بردن: کنایه از احترام
قلمرو فکری: سیاوش، وقتی پیش کاووس شاه باز آمد، از اسب فرود آمد و او را تعظیم کرد.

قلمرو زبانی: رخ: چهره / پرشرم: قید / ش: مضاف الیه «سخن گفتن با پسرش را نرم دید» / نرم: قید / مصرع اول: جمله چهار جزئی گذرا به مسند و مفعول / رخ و سخن گفتن: مفعول
قلمرو ادبی: حسّ آمیزی: سخن نرم / جناس ناهمسان اختلافی: شرم، نرم / نرم سخن گفتن: کنایه از مهربانی کردن
قلمرو فکری: چهرهٔ کاووس را پر از شرم و حیا دید، در حالی‌که با پسرش، سیاوش، به نرمی سخن می‌گفت.

قلمرو زبانی: روزگار: دو تلفظی / این سان: ترکیب وصفی / کردش روزگار: ترکیب اضافی / شیوه بلاغی
قلمرو ادبی: انده مدار: کنایه از ناراحت مباش
قلمرو فکری: سیاوش به پدرش گفت که از این مسئله ناراحت و شرم زده مباش؛ زیرا که این کار سرنوشت است [و تو مقصّر نیستی.]

قلمرو زبانی: شرم: حیا / بهایی: ارزشمند، پربها / سر پر شرم: ترکیب وصفی / «و» همراهی (عطف): یعنی سری شرم زده اما والا و ارجمند / اگر: حتماً
قلمرو ادبی: مجاز: سر مجاز از وجود / جناس: بهایی، رهایی / واج آرایی «ر»
قلمرو فکری: وجودی شرم زده اما والا و ارجمند دارم (که آن را با گناه آلوده نمی‌سازم) پس اگر بی‌گناه باشم (که حتماً بی‌گناه هستم) بدون شک نجات خواهم یافت.

قلمرو زبانی: ور: و اگر / ایدون که: چنان چه / زین: از این / ـَ م: در «هستم» متمم است (بر من است) / جهان آفرین: خداوند / م: مرا «مفعول»
قلمرو ادبی: واج‌آرایی: تکرار صامت «ن»
قلمرو فکری: و اگر از این کار، بر من گناهی است (اگر گناهی بر عهدهٔ من باشد) / بدون شک، خداوند مرا زنده نگاه نمی‌دارد.

قلمرو زبانی: یزدان: خداوند / نیکی دهش: نیکی دهنده / تپش: اضطراب ناشی از گرمی و حرارت، گرمی و حرارت / یزدان نیکی دهش: وابسته وابسته (صفت مضاف الیه) / زمینه قهرمانی
قلمرو ادبی: اغراق: کوه آتش / تشبیه: آتش مانند کوهی است / کنایه: تپش یافتن کنایه از هراسیدن / تناسب: آتش، تپش / شیوه بلاغی / واج‌آرایی «ن» / کوه آتش: اضافهٔ تشبیهی (وجه شبه: بلندی و بسیاری)
قلمرو فکری: به لطف و رحمتِ خداوندِ نیکی دهنده، از این کوه آتش هیچ گرمای آزاردهنده‌ای را احساس نخواهم کرد (هیچ آسیبی به من نخواهد رسید).

قلمرو زبانی: سیه: اسب سیاه (صفت جانشین موصوف) / بساخت: آماده شد / زمینه قهرمانی
قلمرو ادبی: تشخیص: به جنگ آتش رفتن / جناس ناهمسان اختلافی: تاخت، ساخت / مراعات نظیر: سیه، تاخت / واج آرایی «ت» / سیه: مجاز از اسب / تنگ دل کنایه از ناراحتی و ترسیدن، ناراحت و غمگین شدن؛ مأیوس و ناامید شدن
قلمرو فکری: سیاوش به سرعت اسب سیاه را تازاند؛ ناراحت و غمگین نشد و به جنگ آتش رفت.

قلمرو زبانی: زبانه: زبانهٔ آتش بدون دود / همی بر کشید: ماضی استمراری / خود (کلاه خود)؛ کلاه جنگی / هرسو: ترکیب وصفی / خود و اسب سیاوش: دو ترکیب اضافی
قلمرو ادبی: مجاز: خود و اسب (مجاز از سیاوش) / تناسب: خُود و اسب / 
قلمرو فکری: آتش از هر سو شعله‌ور بود، به گونه‌ای که کسی سیاوش و اسبش را نمی‌دید [و آنها در آتش ناپدید بودند].

قلمرو زبانی: دیدگان: چشم‌ها / او: سیاوش / شیوه بلاغی / مصرع اول: حذف فعل به قرینه معنوی / کی: نقش قیدی
قلمرو ادبی: دشت: مجاز از مردم دشت / دیدگان پر زخون: کنایه از غم و اندوه بیش از اندازه، شدت ناراحتی
قلمرو فکری: مردم با دیدگان گریان به آتش نگاه می‌کردند تا ببینند سیاوش کی از آتش بیرون می‌آید.

قلمرو زبانی: غو: بانگ و خروش، فریاد / شاه نو: سیاوش / زمینه خرق عادت: عبور از آتش و سالم ماندن
قلمرو ادبی: جناس ناهمسان اختلافی: نو، غو / شاه نو: کنایه از سیاوش
قلمرو فکری: مردم وقتی سیاوش را دیدند فریاد کشیدند (گفتند) که او از آتش، به سلامتی بیرون آمده است.

قلمرو زبانی: قبا: نوعی لباس / سمن: یاسمن، گلی سفید رنگ و خوشبو، در اینجا مطلق «گل» / سمن و ثمن: هم‌آوا / ویژگی خرق عادت حماسه
قلمرو ادبی: کنایه: سمن در کنار داشتن: کنایه از آرامش و تندرستی و آسیب ندیدن / تلمیح به داستان گلستان شدن آتش بر حضرت ابراهیم
قلمرو فکری: سیاوش، بی‌هیچ گزند و آزار، از آتش گذشت؛ آنچنان که گویی به جای آتش سوزان، گل یاسمن و زیبا را در کنار داشت.

قلمرو زبانی: بخشایش: از جرم گناه کسی گذشتن (از مصدر «بخشودن») / دَمِ آتش: تأثیر گرمای آتش / زمینه ملی / پاک یزدان: ترکیب وصفی مقلوب
قلمرو ادبی: تضاد: آتش، آب / تلمیح به داستان حضرت موسی / یکسان بودن دم آب و آتش: کنایه از آسیب رسان نبودن آب و آتش / تمثیل
قلمرو فکری: وقتی بخشایش و لطف خداوند شامل حال کسی بشود؛ گرمای آتش برای او مانند آب سرد می‌شود.

قلمرو زبانی: هامون: دشت و صحرا و زمین هموار خالی از بلندی و پستی / بین هامون و دشت: ترادف
قلمرو ادبی: تشبیه: کوه آتش / مجاز: شهر و دشت مجاز از مردم / تناسب: هامون، دشت و شهر / واج‌آرایی «ش»
قلمرو فکری: وقتی سیاوش از میان کوه آتش بیرون آمد و به دشت رسید؛ همهٔ مردم، شادمانه، فریاد کشیدند.

قلمرو زبانی: را: حرف اضافه / دگر: نهاد / بی‌گنه: شخص بی‌گناه / دادگر: خداوند دادگر (نهاد) / بخشود: عفو کرد؛ جمله سه جزئی گذرا به مفعول
قلمرو ادبی: بی‌گناه را بخشودن: تناقض دارد / واج آرایی «د»
قلمرو فکری: مردم به هم مژده می‌دادند که «خداوند انسان بی‌گناه را «سیاوش» بخشیده است.

قلمرو زبانی: همی کَند: می‌کَند (ماضی استمراری) / موی کندن: شدّت ناراحتی / آب: اشک (می‌تواند در معنی «عرق» هم باشد) / خستن: زخمی کردن، مجروح کردن / روی خستن: شدّت ناراحتی / شیوه بلاغی
قلمرو ادبی: موی کندن و روی خستن: کنایه از شدت ناراحتی / جناس: مو، رو / آب مجاز از اشک
قلمرو فکری: سودابه از شدّت ناراحتی موهایش را می‌کند ؛ اشک می‌ریخت و صورتش را چنگ می‌گرفت (چون گناهش داشت آشکار می‌شد)

قلمرو زبانی: چو: وقتی / شد: رفت / نه: حرف ربط مرکب / فعل مصرع دوم به قرینه معنوی حذف شده‌اند / بیت پنج جمله است / شد در معنای رفت جمله دو جزئی می‌سازد.
قلمرو ادبی: تناسب: دود، آتش و گرد و خاک / جناس: پاک، خاک / ایهام: پاک: 1- تمیز 2- بی‌گناه / واج‌آرایی «ش»
قلمرو فکری: وقتی سیاوش پیش کاووس رفت، بر لباسش نه دودی و آتشی بود و نه گرد و خاکی (نشان بی‌گناهی)

قلمرو زبانی: سپهبد: کی کاووس / کاووس، سپاه، سپهبد: نهاد / شیوه بلاغی / زمینه ملی / پیاده: مسند
قلمرو ادبی: تناسب: اسب، سپاه / تضاد: اسپ، پیاده / واج‌آرایی «پ» / پیاده شدن از اسب: کنایه از احترام به کیکاوس
قلمرو فکری: کی کاووس از اسب پیاده شد (با این کار او) همهٔ سپاه از اسبان خود پیاده شدند.

قلمرو زبانی: تنگ: به سختی و گرمی، قید است / در بر گرفت: در آغوش گرفت / اندر گرفت: شروع کرد
قلمرو فکری: شاه سیاوش را محکم در آغوش گرفت و از بد گمانی در حق او پوزش خواست.