پس از پیروزی انقلاب اسلامی، با فرمان و تأکید امام خمینی (ره)، دولت موقت و شورای انقلاب مأموریت یافتند که هر چه زودتر اقدامات لازم برای تعیین و تأسیس نظام سیاسی جدید را انجام دهند. در این درس شما مهم‌ترین اقداماتی را که به تأسیس، استقرار و تثبیت نظام جمهوری اسلامی انجامید و نیز توطئه‌های دشمنان داخلی و خارجی برای جلوگیری از استقرار و تثبیت نظام نوپای اسلامی را بررسی خواهید کرد.

استقرار نظام جمهوری اسلامی

از فردای پیروزی انقلاب اسلامی، دولت موقت انقلاب به ریاست مهندس مهدی بازرگان به همراه شورای انقلاب علاوه بر ادارهٔ امور کشور، برای استقرار نظام سیاسی جدید کارهای مهمی انجام دادند.

1- برگزاری همه‌پرسی تعیین نظام سیاسی جدید

این همه‌پرسی روزهای 10 و 11 فروردین 1358 برگزار شد و نتیجهٔ آن که در 12 فروردین اعلام شد، نشان داد که بیش از 98 درصد شرکت‌کنندگان به جمهوری اسلامی رأی مثبت داده‌اند. به همین دلیل، 12 فروردین در تقویم به عنوان روز جمهوری اسلامی نام گذاری شده است.

2- تدوین قانون اساسی

چند ماه بعد از همه‌پرسی، مردم با حضور در پای صندوق‌های رأی، 72 نمایندهٔ مجلس خبرگان قانون اساسی را برگزیدند تا قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران را تدوین و تصویب کنند. مجلس خبرگان قانون اساسی از مرداد 1358 کار تدوین قانون اساسی جدید را آغاز کرد.

تسخیر لانه جاسوسی؛ در زمان تدوین قانون اساسی، دانشجویان موسوم به پیرو خط امام در 13 آبان 1358 سفارت آمریکا را در تهران تسخیر کردند. آنان علت این اقدام را تداوم دشمنی‌ها و توطئه‌های دولت آمریکا علیه انقلاب اسلامی و دخالت در امور داخلی ایران از جمله اجازهٔ ورود به محمدرضا شاه پهلوی برای سفر به آن کشور اعلام کردند. امام خمینی این اقدام دانشجویان را تأیید کرد و آن را انقلاب دوم خواند. مجلس خبرگان قانون اساسی نیز از تسخیر سفارت آمریکا توسط دانشجویان حمایت کرد. مهندس بازرگان و اعضای کابینهٔ او که با این اقدام موافق نبودند، استعفا کردند و شورای انقلاب مسئولیت ادارهٔ کشور و تکمیل روند استقرار نظام سیاسی جدید را عهده‌دار شد.

پس از آنکه نمایندگان مجلس خبرگان قانون اساسی جدید را تدوین و تصویب کردند، این قانون به همه‌پرسی گذاشته شد (آذر 1358) و مورد تأیید اکثر مردم ایران قرار گرفت.

3- شکل‌گیری هیئت دولت براساس قانون اساسی جدید

با تدوین و تصویب قانون اساسی، زمینه برای برگزاری انتخابات ریاست جمهوری و مجلس شورای اسلامی و تشکیل دولت دائم فراهم آمد. ابتدا انتخابات ریاست جمهوری (بهمن 1358) انجام شد و ابوالحسن‌بنی‌صدر به‌عنوان نخستین رئیس‌جمهوری اسلامی ایران انتخاب گردید. با فاصلهٔ کوتاهی انتخابات مجلس شورای اسلامی نیز برگزار شد (اسفند 1358).

پس از شروع به کار مجلس شورای اسلامی، ابتدا محمدعلی رجایی به عنوان نخست‌وزیر معرفی گردید و سپس وزرای معرفی شده توسط او از مجلس شورای اسلامی رأی اعتماد گرفتند؛ دولت دائم بر سر کار آمد و مدیریت امور کشور را از شورای انقلاب تحویل گرفت.

با برگزاری انتخابات اولین دورهٔ مجلس خبرگان رهبری (آذر 1361) و تشکیل مجلس خبرگان رهبری، تمامی ارکان‌سیاسی کشور مطابق قانون اساسی شکل گرفتند و نظام سیاسی جمهوری اسلامی به‌طور کامل استقرار یافت.

4- تأسیس نهادهای انقلابی

تأسیس نهادهای انقلابی یکی از گام‌های مهم و تأثیرگذار در روند استقرار نظام جمهوری اسلامی محسوب می‌شود که هم زمان با شکل‌گیری ارکان سیاسی اتفاق افتاد. تنوع و گسترهٔ وسیع این نهادها که ابعاد مختلف سیاسی، امنیتی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی جامعه را در بر می‌گرفت، بیانگر بینش مدیریت منسجم و جامع حضرت امام بود.

بلافاصله پس از پیروزی انقلاب اسلامی، به فرمان امام خمینی کمیتۀ انقلاب اسلامی تأسیس شد. این کمیته وظیفهٔ حفظ نظم و امنیت و دستگیری سران جنایتکار رژیم پهلوی را برعهده داشت.

کمی بعد از آن، جوانان شجاع و مبارز ایرانی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی را به‌وجود آوردند تا از آرمان‌ها و دستاوردهای انقلاب پاسداری کند. جهاد سازندگی نیز برای عمران، آبادانی و رفع فقر و محرومیت از روستاها شکل گرفت. همچنین، کمیتۀ امداد امام خمینی برای حمایت از محرومان و مستضعفان و نهضت سوادآموزی با هدف ترویج فرهنگ سوادآموزی و کاهش و رفع بی‌سوادی شروع به کار کردند. کمی بعد نیز بنیاد شهید، بنیاد مسکن انقلاب اسلامی و بسیج مستضعفان به فرمان رهبر انقلاب اسلامی به‌وجود آمدند. افزون بر آنها، دادگاه‌ها و دادسراهای انقلاب اسلامی برای رسیدگی به پرونده مقامات و مأموران رژیم سابق تشکیل شدند.

در بُعد آیینی و مناسکی نیز اولین نماز جمعه به امامت آیت الله طالقانی (5 مرداد 1358) در تهران و سپس به تدریج در سایر شهرستان‌ها اقامه گردید.

توطئه‌ها و تلاش‌های دشمنان داخلی و خارجی

پیروزی انقلاب اسلامی و پیشرفت موفقیت‌آمیز روند استقرار نظام جمهوری اسلامی ایران دشمنان خارجی و داخلی را بسیار آشفته و ناراحت کرد. با تسخیر لانهٔ جاسوسی و افشا شدن نقش آمریکا در توطئه علیه انقلاب اسلامی، خشم دولتمردان آمریکایی دوچندان شد. مهم‌ترین توطئه‌ها و تلاش‌هایی که دشمنان داخلی و خارجی علیه جمهوری اسلامی ایران انجام دادند به شرح زیرند:

1- ایجاد آشوب و ناامنی

گروهک‌های ضد انقلاب با حمایت دشمنان خارجی انقلاب اسلامی در مناطق مختلف کشور به‌ویژه کردستان، خوزستان، سیستان و ترکمن صحرا (در استان گلستان کنونی) درصدد برآمدند که یکپارچگی و زندگی مسالمت‌آمیز اقوام ایرانی را به اختلاف و تفرقه تبدیل کنند و مسائل و مشکلات زیادی برای کشور و مردم آن مناطق به وجود آورند.

2- ترور شخصیت‌ها و مردم انقلابی

مدت کوتاهی پس از پیروزی انقلاب اسلامی، گروهک تروریستی فرقان برخی از شخصیت‌های برجستهٔ انقلابی مانند سپهبد ولی الله قرنی، رئیس ستاد مشترک ارتش، آیت‌الله استاد مطهری عضو سرشناس شورای انقلاب و از یاران نزدیک امام خمینی، دکتر مفتح، حاج مهدی عراقی و آیت‌الله قاضی طباطبایی را که از مبارزان سرشناس بودند، به شهادت رساند و به جان حجت الاسلام اکبر هاشمی رفسنجانی و آیت‌الله ربانی شیرازی نیز، که از شخصیت‌های مبارز به شمار می‌رفتند، سوءقصد کرد. پس از دستگیری اعضای گروه فرقان، سازمان مجاهدین خلق (منافقین) ترور را آغاز کردند و عدهٔ زیادی از مسئولان و شمار کثیری از مردم عادی را در کوچه و بازار به شهادت رساندند. ردپای این فرقه، در اغلب ترورها، تخریب‌ها و تلاش‌ها برای براندازی نظام اسلامی در سال‌های بعدی نیز دیده می‌شود. آنها با پشتیبانی سازمان‌های اطلاعاتی دشمن، کوشیدند تا برخی اعتراضات مردمی در سال‌های اخیر را به سوی اغتشاش و آشوب سوق دهند.

امروزه سازمان مجاهدین خلق با فعالیت گسترده در فضای مجازی، تمام امکانات خود و نظام سلطه را به کار می‌گیرند تا ناامیدی، سستی، احساس حقارت و ترس از دشمن را در فضای روانی و ذهن ایرانیان، پراکنده سازند.

بیشتر بدانیم: استاد شهید مرتضی مطهری
شهید مطهری در سال 1298 در فریمان در خراسان به دنیا آمد. پس از تحصیلات مکتب خانه‌ای، عازم حوزۀ علمیه مشهد شد و سپس تحصیلاتش را در حوزۀ علمیۀ قم ادامه داد. در قم از محضر آیت‌الله بروجردی، امام خمینی، علامۀ طباطبایی بهره برد. در سال 1334 فعالیت علمی خود را در دانشکدۀ الهیات دانشگاه تهران آغاز کرد. در جریان قیام پانزده خرداد بازداشت و مدتی زندانی شد. در سال 1346 با عده‌ای از فعالان مذهبی، حسینیۀ ارشاد را تأسیس کرد و در آنجا به روشنگری ادامه داد. به دلیل توجه به مشکلات جهان اسلام و به ویژه فلسطین، در سال 1348 مدتی بازداشت شد.
با اوج‌گیری انقلاب و هجرت امام خمینی به پاریس، به آنجا رفت و در حلقۀ مشاوران و یاران نزدیک امام خمینی قرار گرفت و به عضویت شورای انقلاب در آمد. استاد مطهری در شامگاه 11 اردیبهشت 1358 توسط گروه فرقان به شهادت رسید. آثار شهیدمطهری در تبیین مبانی نظری انقلاب، بیداری مسلمانان و مقابله با تهاجم فرهنگی نقش اساسی داشته است.

3- حملۀ نظامی آمریکا به طبس

پس از اینکه دانشجویان پیرو خط امام سفارت آمریکا در تهران را تسخیر و اعضای سفارت را دستگیر و بازداشت کردند، دولتمردان آمریکایی در شرایط دشواری قرار گرفتند. از این‌رو، آمریکا با طراحی یک عملیات پیچیده نظامی، اقدام به پیاده کردن نیروهای ویژه خود در صحرای طبس کرد (5 اردیبهشت 1359). مأموریت این گروه زبدهٔ نظامی، تسخیر چند مرکز در تهران و خارج کردن آمریکاییان بازداشتی از ایران بود اما با عنایت خداوند، وقوع توفان شن و کاهش دید خلبانان آمریکایی باعث سقوط چند فروند بالگرد نظامی و کشته شدن تعدادی از نیروهای مهاجم شد. بقیه نیز با به جا گذاشتن بخشی از تجهیزات، اسناد و مدارک مجبور به فرار شدند.

4- طراحی کودتا

در تیر 1359، تعدادی از افسران وابسته به رژیم پهلوی و هوادار شاپور بختیار، موسوم به «سازمان نقاب»، با پشتیبانی سازمان جاسوسی آمریکا (سیا) و حکومت بعثی عراق کودتایی را طراحی کردند. کودتاچیان قصد داشتند با استفاده از امکانات نظامی پایگاه هوایی شهید نوژهٔ همدان، محل سکونت حضرت امام و برخی مراکز مهم در پایتخت را بمباران و نظام جمهوری اسلامی ایران را ساقط کنند. این توطئه اندکی پیش از اجرا کشف و خنثی شد.

حزب توده نیز که به نفع حکومت شوروی در ایران جاسوسی می‌کرد، در سال 1360 ش، قصد کودتا داشت که این توطئه نیز کشف و سران آن دستگیر شدند.

5- نفوذ

ماه‌ها پیش از پیروزی انقلاب، دشمن به‌ویژه آمریکایی‌ها، با ایجاد ارتباط و نزدیک شدن به برخی جریان‌ها و چهره‌های مذهبی و سیاسی، تلاش کردند در «نظام انقلابی» که پس از سقوط پهلوی برپا می‌گردد، نفوذ کنند؛ راهبردی که در تمام سال‌های پس از انقلاب نیز، ادامه داشت.

نفوذ که یکی از روش‌های ورود به جبههٔ مقابل در جنگ نرم است، روشی خاموش و تدریجی بوده و در بسیاری موارد، هدف مورد نفوذ، بدون آنکه خود بفهمد، طعمهٔ دشمنان قرار می‌گیرد. هزینهٔ نظامی در این روش، به شدت کاهش پیدا کرده و مهم‌تر از همه، دشمن هیچ‌گاه به شکل واضح و روشن، آشکار نمی‌شود و به همین دلیل، شناسایی و طرد نمی‌شود.

نفوذ می‌تواند مربوط به یک شخص و موردی باشد. در این نوع نفوذ، جبههٔ دشمن بر یک فرد تمرکز کرده و با انواع مختلفی از روش‌های فریبنده، مانند پول، مقام، جاذبه‌های جنسی یا با اقناع ذهن وی، بر فکر و اراده هدف او تسلط می‌یابد. چنین فردی، دیگر نیرویی از نیروهای دشمن بوده و خواسته یا ناخواسته، طبق اهداف دشمن عمل خواهد کرد. نفوذ فردی و موردی، در مواردی که فرد مورد هدف قرار گرفته از موقعیت سیاسی یا مذهبی یا اقتصادی خاصی برخوردار باشد، تأثیرگذاری چندین برابری خواهد داشت.

گاهی نیز نفوذ به شکل جمعی و جریانی طراحی می‌شود. در این نوع نفوذ، سیستم فکری و محاسباتی یک گروه از افراد انسانی و حتی در مواردی، نظام فکری یک جامعه، مورد هدف قرار می‌گیرد. ایجاد جریان‌های فکری مختلف فرهنگی، سیاسی و مذهبی که با باورها، آرمان‌ها و ارزش‌های جامعه هدف متفاوت و مخالف است، از پیامدهای جدی این نوع نفوذ است که در آن، از روش‌های مختلف تبلیغی و رسانه‌ای به‌عنوان یکی از مؤثرترین ابزارها استفاده می‌شود. در نفوذ جمعی، مردم و افراد گروه هدف، به شکلی فکر کرده و زندگی می‌کنند که در مسیر اهداف دشمن قرار دارد.

تثبیت نظام جمهوری اسلامی ایران

پس از انتخاب ابوالحسن بنی‌صدر به عنوان نخستین رئیس جمهوری اسلامی ایران، امام خمینی علاوه بر تنفیذ حکم ریاست جمهوری وی، فرماندهی کل‌قوا و ریاست شورای انقلاب را نیز به او واگذار کردند. قرار گرفتن در چنین موقعیت و مقامی بنی‌صدر را چنان مغرور کرد که از پذیرش محمدعلی رجایی، چهره انقلابی و مورد اعتماد امام و مردم، برای نخست‌وزیری امتناع می‌ورزید، سرانجام، با اصرار نمایندگان مجلس شورای اسلامی رجایی نخست‌وزیر شد. بنی‌صدر سپس با اختلاف افکنی میان مسئولان و نهادهای نظام، روزبه‌روز از خط امام فاصله گرفت و به گروه‌های منحرف و معاند، مانند سازمان مجاهدین خلق، نزدیک شد. با شروع جنگ تحمیلی نیز نیروهای سپاه پاسداران را در تنگنای مالی و تسلیحاتی قرار داد و زمینهٔ سقوط خرمشهر را فراهم آورد. این اعمال و رفتار سبب شد که امام خمینی او را از فرماندهی کل قوا برکنار کند. چند روز بعد هم نمایندگان مجلس شورای اسلامی به عدم کفایت سیاسی او رأی دادند. این رأی به تأیید امام خمینی رسید و بنی‌صدر از منصب ریاست جمهوری نیز عزل گردید (خرداد 1360).

با خلع بنی‌صدر، محمدعلی رجایی در دومین دورهٔ انتخابات ریاست جمهوری پیروز شد (2 مرداد 1360) و محمدجواد باهنر را مأمور تشکیل کابینه کرد. دورهٔ ریاست جمهوری رجایی خیلی کوتاه بود؛ ایشان به همراه نخست وزیر و یاور انقلابی خود در انفجار دفتر نخست‌وزیری توسط منافقین در 8 شهریور 1360 به شهادت رسید.

پس از شهادت رئیس‌ جمهور رجایی و نخست‌وزیر باهنر، مجلس شورای اسلامی آیت‌الله مهدوی کنی را به ریاست هیئت دولت برگزید تا در اداره امور کشور و جنگ وقفه‌ای به‌وجود نیاید. اندکی بعد، مردم ایران در انتخابات سومین دوره ریاست جمهوری بار دیگر با حضوری گسترده به پای صندوق‌های رأی رفتند و آیت‌الله سید علی خامنه‌ای را به ریاست جمهوری اسلامی برگزیدند (10 مهر 1360). ایشان نیز میرحسین موسوی را برای تصدی منصب نخست‌وزیری به مجلس شورای اسلامی معرفی کرد. آیت‌الله خامنه‌ای دو دور متوالی در سمت ریاست جمهوری اسلامی باقی ماند (1360 - 1368 ش). در این دوره، ثبات سیاسی و امنیتی بیشتری ایجاد شد و اداره امور جنگ با توان و موفقیت بیشتر به انجام رسید. همچنین در دورهٔ مذکور دانشگاه‌ها که پس از پیروزی انقلاب اسلامی تعطیل شده بودند، بازگشایی شدند (مهر 1362).

با بروز پاره‌ای از اختلاف‌ها میان مجلس شورای اسلامی و شورای نگهبان مشکلاتی در اداره کشور به‌وجود آمد. ازاین‌رو، به فرمان حضرت امام مجمع تشخیص مصلحت، مرکب از مسئولان عالی رتبهٔ کشور و صاحب‌نظران برجسته، تشکیل شد تا به اختلافات میان مجلس و شورای نگهبان رسیدگی کند.

ارتحال امام خمینی و انتخاب حضرت آیت‌الله خامنه‌ای به رهبری

امام خمینی (ره) در شامگاه 13 خرداد 1368 بعد از یک دوره بیماری در 87 سالگی از دنیا رفتند. خبر ارتحال حضرت امام را یادگار گرامی ایشان حجت‌الاسلام سید احمد خمینی صبح روز بعد به اطلاع مردم ایران و جهان رساند. دو روز بعد، پیکر مطهر امام شهیدان در میان حزن و اندوه میلیون‌ها نفر از تشییع‌کنندگان در بهشت زهرای تهران به خاک سپرده شد.

بلافاصله پس از رحلت‌ بنیان‌گذار جمهوری اسلامی ایران، مجلس خبرگان رهبری تشکیل جلسه داد و با اکثریت قریب به اتفاق آرا، حضرت آیت‌الله سید علی خامنه‌ای را به دلیل داشتن شرایط و ویژگی‌های مندرج در اصل یکصد و نهم قانون اساسی به مقام رهبری برگزید (14 خرداد 1368)

حضرت آیت‌اللهّٰ خامنه‌ای از ابتدای نهضت تا زمان پیروزی انقلاب اسلامی به عنوان شاگرد و پیرو حضرت امام خمینی حضور و نقش فعالی در مبارزه با رژیم پهلوی داشتند؛ ازاین‌رو، بارها دستگیر، زندانی و تبعید شدند. ایشان در دوران جمهوری اسلامی و در شرایطی که کشور گرفتار توطئه‌های پیچیدهٔ دشمنان خارجی و ضد انقلاب داخلی و نیز جنگ تحمیلی بود، همچون یاوری بصیر و ثابت قدم در خدمت انقلاب و حضرت امام بودند و مسئولیت‌های خطیری را عهده‌دار شدند که از جملهٔ آنها دو دوره ریاست جمهوری است. معظم‌له در تیر 1360، هدف حملهٔ تروریستی مجاهدین خلق قرار گرفتند که به شدت جراحت برداشتند و به شرف جانبازی انقلاب اسلامی نایل آمدند.

خبرگان ملت بر اساس چنین ویژگی‌ها و سوابقی، ایشان را برای رهبری انقلاب اسلامی، صالح، شایسته و لایق تشخیص دادند.

بیشتر بدانیم: یادگار حضرت امام
حجت‌الاسلام سید احمد خمینی در 24 اسفند 1324 در قم به دنیا آمد. تحصیلات دورۀ ابتدایی و متوسطه را در زادگاهش گذرانید و از دبیرستان حکیم نظامی قم در رشتۀ طبیعی (علوم تجربی) دیپلم گرفت. هم‌زمان با تحصیل در دبیرستان، ورزش فوتبال را نیز با جدیّت دنبال کرد. ایشان، پس از اخذ دیپلم، تحصیلات حوزوی را پی گرفت. قیام 15 خرداد 1342 علاقه‌اش به سیاست و عزمش را به مبارزه با حکومت پهلوی بیش از گذشته آشکار ساخت. حاج سید احمد آقا از سال 1343 و به دنبال دستگیری و تبعید رهبر نهضت اسلامی، امام خمینی، و برادر بزرگش، حاج آقا مصطفی خمینی، به ترکیه و سپس عراق، مسئولیت‌های سنگینی را در خانوادۀ حضرت امام و نیز در عرصۀ مبارزه با حکومت ستم‌شاهی بر عهده گرفت. به همین دلیل ساواک فعالیت‌هایش را زیر نظر گرفته بود. با این حال، او با تیزبینی و درایت دستورات امام را انجام می‌داد.

حاج سید احمد آقا در سا‌ل‌های 1343 تا 1356، برای درک محضر پدر و انتقال پیا‌م‌های ایشان چندین بار به عراق سفر کرد. در ضمن این سفرها، به بهره‌گیری از محضر مدرسان مقیم عتبات عالیات و تکمیل تحصیلات علوم دینی همت گمارد. در جریان این رفت و آمدها، چندبار عوامل ساواک او را بازداشت و زندانی کردند. ایشان در سال 1352 ش، سفر کوتاهی به لبنان داشت و در ضمن این سفر با امام موسی صدر، رهبر شیعیان لبنان، مصطفی چمران و دیگر مبارزان گفت‌وگو کرد. وی در سال 1356 ش، به عراق رفت و در کنار رهبر انقلاب ماند. در سال 1357 ش به همراه امام راهی پاریس شد و سپس همراه ایشان به ایران بازگشت. حاج سید احمد خمینی در سال‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی و در دوران رهبری امام خمینی، در تصمیم‌گیری‌های مهم سیاسی و نیز انتقال اخبار و اطلاعات به حضرت امام نقش بسزایی داشت. ایشان روز 21 اسفند 1373 دچار عارضۀ قلبی و تنفسی شد. چهار روز بعد جان به جان‌آفرین تسلیم کرد و پیکرش در جوار تربت مطهر حضرت امام خمینی آرام گرفت.