غده‌های چربی پوست: غده‌هایی که چربی ترشح می‌کنند و در ایجاد آکنه نقش دارند

غده‌های چربی پوست: کارخانه‌های کوچک تولید چربی و نقش آن‌ها در ایجاد آکنه

غده‌های چربی: شناسنامه و محل استقرار

غده‌های چربی، غده‌های میکروسکوپی و بسیار ریزی هستند که در لایهٔ دوم پوست، یعنی درم⁷، قرار گرفته‌اند. تقریباً در تمام سطح بدن به جز کف دست و پا، این غده‌ها وجود دارند. اما تعداد آن‌ها در نقاطی مانند صورت، پیشانی، شانه‌ها، سینه و پشت بیشتر است؛ دقیقاً همان مناطقی که بیشتر مستعد جوش زدن هستند.

هر غدهٔ چربی معمولاً به یک مو⁸ متصل است. این اتصال از طریق یک مجرای باریک به نام فولیکول مو⁹ یا همان منفذ پوستی¹⁰ صورت می‌گیرد. چربی تولیدشده از غده، از این مجرا به سطح پوست راه می‌یابد.

سبوم: وظیفه و ترکیب شیمیایی این چربی محافظ

محصول اصلی کارخانهٔ غدهٔ چربی، ماده‌ای روغنی به نام سبوم است. اما سبوم چیست و چرا بدن ما آن را تولید می‌کند؟

سبوم یک ترکیب شیمیایی پیچیده است که عمدتاً از تری‌گلیسیرید¹¹، موم استر¹²، اسکوالن¹³ و کلسترول¹⁴ تشکیل شده است. فرمول ساده‌شده‌ای از یک تری‌گلیسیرید را می‌توان این‌گونه نمایش داد:

$CH_2-OOC-R_1$
$|$
$CH-OOC-R_2 + 3H_2O \rightarrow CH-OH + R_1COOH + R_2COOH + R_3COOH$
$|$
$CH_2-OOC-R_3$

در این فرمول، $R_1$، $R_2$ و $R_3$ زنجیره‌های اسید چرب هستند. باکتری‌های پوستی می‌توانند این تری‌گلیسیریدها را بشکنند و اسیدهای چرب آزاد تولید کنند که برخی از آن‌ها ممکن است باعث التهاب شوند.

چرخهٔ زندگی یک غدهٔ چربی و تأثیر هورمون‌ها

فعالیت غده‌های چربی در طول زندگی انسان تغییر می‌کند. در نوزادی به دلیل دریافت هورمون از مادر، این غده‌ها فعالند. سپس تا قبل از بلوغ تقریباً غیرفعال می‌مانند. با شروع دوران بلوغ¹⁵، همه چیز تغییر می‌کند.

هورمون‌های جنسی، به ویژه آندروژن‌ها¹⁶ (مانند تستوسترون¹⁷)، فرمان افزایش تولید سبوم را به غده‌های چربی می‌دهند. به همین دلیل است که آکنه اغلب در نوجوانی شایع می‌شود. البته هورمون‌های استرس (مانند کورتیزول) نیز می‌توانند تولید سبوم را تحریک کنند. برای درک بهتر این تأثیر، می‌توان گفت رابطه‌ای مستقیم بین سطح هورمون و فعالیت غده وجود دارد که به صورت زیر مدل می‌شود:

$ \text{میزان ترشح سبوم} \propto k \times \text{سطح آندروژن} $

در اینجا $ \propto $ به معنای «متناسب با» و $k$ یک ثابت وابسته به عوامل فردی است. این توضیح می‌دهد که چرا پسران نوجوان معمولاً آکنه شدیدتری دارند و چرا استرس امتحان می‌تواند باعث تشدید جوش‌ها شود.

از ترشح طبیعی تا ایجاد آکنه: یک زنجیرهٔ حوادث

حالا دقیقاً چگونه یک غدهٔ چربی مفید، به ایجاد آکنه منجر می‌شود؟ این فرآیند یک زنجیرهٔ چهار مرحله‌ای است:

۱) افزایش تولید سبوم (هایپرسبوره‌آ¹⁸): تحریک هورمونی باعث می‌شود غده‌های چربی سبوم بیشتری تولید کنند.
۲) هایپرکراتینیزاسیون¹⁹: سلول‌های مردهٔ سطح پوست (کراتینوسیت‌ها) به‌طور غیرعادی زیاد می‌شوند و به جای ریزش، در دهانهٔ مجرای فولیکول مو تجمع می‌کنند.
۳) انسداد مجرا: مخلوط چربی اضافی و سلول‌های مرده، یک پلاگ²⁰ یا «دَلَمه» ایجاد می‌کنند و راه خروج سبوم را می‌بندند. این اولین ضایعهٔ آکنه، یعنی کومدون²¹ است. اگر دهانه بسته باشد، جوش سرسفید²² و اگر باز باشد، جوش سرسیاه²³ تشکیل می‌شود.
۴) تکثیر باکتری و التهاب: باکتری‌های طبیعی پوست، مانند کوترپاسچنیوم آکنه، که از سبوم تغذیه می‌کنند، در داخل این محیط مسدودشده و غنی از چربی، به سرعت تکثیر می‌یابند. محصولات جانبی متابولیسم این باکتری‌ها، دیوارهٔ فولیکول را تحریک کرده و باعث جذب گلبول‌های سفید خون و ایجاد التهاب می‌شوند. نتیجه، تشکیل جوش‌های قرمز و دردناک (پاپول²⁴ و پوسچول²⁵) و در موارد شدیدتر، ندول‌ها و کیست‌هاست.

آزمایشگاه کوچک پوست: یک مثال علمی از تشکیل جوش

برای درک ملموس این فرآیند، یک آزمایش فکری انجام دهید: یک بطری آب معدنی کوچک را در نظر بگیرید که نشان‌دهندهٔ غدهٔ چربی است. آب داخل آن، سبوم است. دهانهٔ بطری، مجرای فولیکول مو است.

• حالت عادی: شما در بطری را باز می‌کنید و آب به راحتی خارج می‌شود (ترشح طبیعی سبوم).
• مرحله انسداد: چند دانه شن ریز (سلول‌های مرده پوست) و کمی عسل غلیظ (سبوم غلیظ) را داخل دهانه بطری فشار می‌دهید. حالا دیگر آب به راحتی خارج نمی‌شود. یک پلاگ تشکیل شده است (جوش سرسیاه).
• مرحله التهاب: حالا فرض کنید داخل بطری، مقداری مادهٔ غذایی برای باکتری‌ها وجود دارد. باکتری‌ها شروع به خوردن و تکثیر می‌کنند و گاز تولید می‌کنند. فشار داخل بطری افزایش می‌یابد، بطری متورم و قرمز می‌شود و ممکن است حتی بترکد (تشکیل جوش چرکی و التهاب).

این مثال ساده، دقیقاً نشان می‌دهد که چرا فشار دادن جوش‌ها کار خطرناکی است؛ چون شما در حال فشار دادن آن «بطری» متورم هستید و ممکن است محتویات التهاب‌آور آن به عمق بیشتری از پوست نفوذ کند و آسیب را بیشتر کند.

اشتباهات رایج و پرسش‌های مهم

پاورقی

۱. غده چربی پوست (Sebaceous Gland)
۲. سبوم (Sebum)
۳. انسداد مجرا (Duct Occlusion)
۴. باکتری (Bacteria)
۵. کوترپاسچنیوم آکنه (Cutibacterium acnes، قبلاً پروپیونی‌باکتریوم آکنه نامیده می‌شد)
۶. آکنه (Acne)
۷. درم (Dermis)
۸. مو (Hair)
۹. فولیکول مو (Hair Follicle)
۱۰. منفذ پوستی (Pore)
۱۱. تری‌گلیسیرید (Triglyceride)
۱۲. موم استر (Wax Ester)
۱۳. اسکوالن (Squalene)
۱۴. کلسترول (Cholesterol)
۱۵. بلوغ (Puberty)
۱۶. آندروژن‌ها (Androgens)
۱۷. تستوسترون (Testosterone)
۱۸. هایپرسبوره‌آ (Hyperseborrhea)
۱۹. هایپرکراتینیزاسیون (Hyperkeratinization)
۲۰. پلاگ (Plug)
۲۱. کومدون (Comedone)
۲۲. جوش سرسفید (Whitehead/Closed Comedone)
۲۳. جوش سرسیاه (Blackhead/Open Comedone)
۲۴. پاپول (Papule)
۲۵. پوسچول (Pustule)
۲۶. شاخص قند خون (Glycemic Index)
۲۷. آکنه بزرگسالی (Adult-onset Acne)