ویروس اچآیوی[1]: چه راههایی نمیتواند سرایت کند؟
ویروس اچآیوی: یک جنگنده ضعیف در دنیای بیرون!
برای درک اینکه چرا این ویروس از راههای معمولی منتقل نمیشود، اول باید با ماهیت آن آشنا شویم. ویروس اچآیوی بهتنهایی بسیار شکننده است و نمیتواند مدت زیادی در محیط خارج از بدن انسان زنده بماند. برخلاف ویروس سرماخوردگی یا آنفولانزا که میتوانند ساعتها روی سطوح بمانند و از طریق هوا پخش شوند، ویروس اچآیوی خیلی سریع از بین میرود.
مثلاً، اگر ویروس روی پوست دست قرار بگیرد، به دلیل عدم وجود سلولهای هدف و تأثیر عوامل محیطی مانند نور خورشید و دمای هوا، در عرض چند دقیقه غیرفعال میشود. این ویروس برای انتقال موفق، نیاز دارد که مستقیماً از فردی به فرد دیگر و از طریق مایعات خاص بدن[4] که حاوی مقدار زیادی ویروس هستند (مانند خون، مایع منی، ترشحات واژن و شیر مادر) منتقل شود. راه انتقال نیز معمولاً باید به گونهای باشد که این مایعات بتوانند وارد جریان خون فرد دیگر شوند.
تماسهای روزمره: خطری وجود ندارد
بیایید فعالیتهایی که هر روز انجام میدهیم را بررسی کنیم. در مدرسه، خانه یا محل کار، ما دائماً با دیگران در تماس هستیم. علم به ما میگوید که در هیچ یک از موقعیتهای زیر، خطر انتقال اچآیوی وجود ندارد:
| فعالیت یا تماس | توضیح علمی | وضعیت خطر |
|---|---|---|
| دست دادن، بغل کردن و روبوسی معمولی | ویروس روی پوست سالم و خشک زنده نمیماند. حتی اگر عرق یا بزاق اندکی رد و بدل شود، مقدار ویروس در آنها برای انتقال ناچیز است و راه ورودی به خون وجود ندارد. | بدون خطر |
| نشستن کنار هم در کلاس، اتوبوس یا سینما | ویروس از طریق هوا منتقل نمیشود. ذرات تنفسی (بزاق ریز) حاوی ویروس اچآیوی نیستند مگر اینکه با خون آلوده آغشته شده باشند که در این شرایط نیز از طریق هوا پخش نمیشوند. | بدون خطر |
| استفاده مشترک از تلفن، کتاب، میز و لوازم تحریر | ویروس روی این سطوح خشک به سرعت از بین میرود. حتی اگر مقدار کمی مایع آلوده روی آنها باشد، وقتی خشک شود، ویروس غیرفعال میگردد. | بدون خطر |
| شنا کردن در یک استخر مشترک | آب استخر حاوی کلر است که ویروس را سریع از بین میبرد. همچنین، آب باعث رقیق شدن شدید ویروس میشود تا حدی که امکان انتقال غیرممکن میگردد. | بدون خطر |
غذا، نوشیدنی و هوا: چرا ناقل نیستند؟
این بخش برای بسیاری از دانشآموزان جالب است. آیا میتوان با نوشیدن از یک لیوان یا خوردن از یک قاشق مشترک با فرد مبتلا به اچآیوی، ویروس را گرفت؟ پاسخ قاطعانه خیر است.
درباره هوا نیز باید گفت: ویروس اچآیوی یک «ویروس پوششدار»[5] است. این پوشش خارجی در برابر خشکی بسیار حساس است. وقتی ویروس داخل قطرههای ریز تنفسی (مثلاً بعد از عطسه) در هوا قرار میگیرد، به سرعت خشک شده و غیرفعال میشود. به همین دلیل، حتی در فضاهای بسته و شلوغ نیز خطر انتقال از طریق هوا صفر است. این موضوع در مورد ویروسهایی مانند سرخک یا کووید-۱۹ صدق نمیکند، اما برای اچآیوی یک اصل ثابتشده علمی است.
یک آزمایش فکری: زندگی روزمره با دانش صحیح
تصور کنید یکی از همکلاسیهای شما که به اچآیوی مبتلا است، امروز ناهارش را فراموش کرده. شما میتوانید با اطمینان کامل ساندویچ خود را با او تقسیم کنید. چرا؟ زیرا اولاً ویروس در غذای شما وجود ندارد. ثانیاً، حتی اگر به فرض محال مقدار بسیار کمی بزاق او روی غذایتان منتقل شود، همان مکانیسمهای دفاعی بدن (بزاق و اسید معده) از شما محافظت میکنند. مهمتر از همه، ویروس از راه خوردن منتقل نمیشود.
یا فرض کنید در یک تیم ورزشی هستید. تعریق زیاد، برخوردهای بدنی، و نوشیدن آب از یک بطری (اگر فقط دهانه بطری را لمس کند) سبب انتقال ویروس نمیشود. تنها مورد احتیاط در ورزش، وجود زخمهای باز و خونریزیدهنده است که باید برای هر فردی (صرفنظر از وضعیت اچآیوی) پانسمان شود تا از انتقال هرگونه عفونت خونی جلوگیری گردد.
این درک علمی به ما اجازه میدهد که بدون ترس بیجا، با همه افراد با مهربانی و احترام رفتار کنیم. حمایت عاطفی از دوست یا عضوی از خانواده که با این ویروس زندگی میکند، نه تنها بیخطر است، بلکه برای سلامت روان او بسیار ضروری است.
اشتباهات رایج و پرسشهای مهم
پاسخ: خیر. وقتی پشه فردی را نیش میزند، خون فرد قبلی را که خورده وارد بدن فرد بعدی نمیکند. پشه فقط بزاق خود را که حاوی مواد ضد انعقاد است تزریق میکند. ویروس اچآیوی نیز در بدن پشه نمیتواند تکثیر شود و از بین میرود. این موضوع با بیماریهایی مانند مالاریا که انگل در بدن پشه تکمیل میشود، کاملاً متفاوت است.
پاسخ: این یک تماس خونی محسوب نمیشود مگر اینکه هر دو زخم تازه، باز و در حال خونریزی باشند و دقیقاً با هم تماس مستقیم و طولانیمدت داشته باشند. یک دست دادن سریع، حتی با وجود بریدگیهای سطحی و خشک شده، خطر انتقال اچآیوی را ندارد. اما همیشه رعایت بهداشت برای پیشگیری از سایر عفونتها (مثل استاف) خوب است.
پاسخ: از نظر تئوری، اگر هر دو فرد دارای زخمهای باز و خونریزیدهنده در دهان یا لثه باشند، احتمال بسیار بسیار نادری وجود دارد. اما در شرایط عادی و حتی در بوسههای عمیق، میزان ویروس در بزاق به قدری کم است که برای انتقال کافی نیست. سازمانهای بهداشت جهانی، بوسیدن را یک راه انتقال اچآیوی نمیدانند.
پاورقی
[1]اچآیوی (HIV): مخفف «ویروس نقص ایمنی انسانی» (Human Immunodeficiency Virus). ویروسی که به سیستم دفاعی بدن حمله میکند.
[2]ایدز (AIDS): مخفف «سندرم نقص ایمنی اکتسابی» (Acquired ImmunoDeficiency Syndrome). مرحله پیشرفته عفونت با اچآیوی که در آن بدن در برابر عفونتها بسیار ضعیف میشود.
[3]انگ (Stigma): برچسب منفی و نگرش تحقیرآمیز نسبت به فرد یا گروهی خاص که اغلب بر پایه اطلاعات نادرست است.
[4]مایعات خاص بدن (Specific Body Fluids): منظور مایعاتی است که غلظت ویروس اچآیوی در آنها به اندازهای است که بتواند باعث انتقال شود: خون، منی، ترشحات پیش از منی، ترشحات رکتوم، ترشحات واژن و شیر مادر.
[5]ویروس پوششدار (Enveloped Virus): ویروسی که یک لایه خارجی (پوشش) چربی دارد. این پوشش آن را در برابر خشکی، حرارت و مواد ضدعفونیکننده حساس میکند.
[6]ایزوله (Isolation): به معنای تنهایی و جدا افتادن اجتماعی است که افراد مبتلا ممکن است به دلیل ترس دیگران تجربه کنند.
