ویروس نقص ایمنی انسانی[1]: چگونه از خود و دیگران محافظت کنیم؟
اچآیوی چه هست و چگونه وارد بدن میشود؟
ویروس اچآیوی مانند یک مهاجم مخفی عمل میکند. این ویروس به سلولهای خاصی از سیستم دفاعی بدن، به نام سلولهای CD4+ T حمله میکند و آنها را از بین میبرد. با کاهش تعداد این سربازان دفاعی، بدن در برابر سایر بیماریها و عفونتها ضعیف میشود که به آن مرحله پیشرفته عفونت یا ایدز میگویند.
برای ورود این ویروس به بدن، باید مایعات حاوی مقدار کافی ویروس از فرد مبتلا، وارد جریان خون فرد سالم شود. مایعات عمدهای که میتوانند حامل ویروس باشند عبارتند از: خون، مایع منی[3]، ترشحات واژن[4] و شیر مادر. مهم است بدانیم که ویروس از طریق بزاق، عرق، ادرار یا اشک (مگر آنکه با خون آلوده شده باشند) منتقل نمیشود.
راههای اصلی انتقال: یک نگاه دقیق
درک این سه راه اصلی، مانند یادگیری قوانین یک بازی برای حفظ امنیت است. جدول زیر این راهها و جزئیات آنها را نشان میدهد:
| راه انتقال | چگونه اتفاق میافتد؟ | مثال عملی (برای درک بهتر) | راه پیشگیری |
|---|---|---|---|
| ۱. تماس با خون آلوده | وقتی خون فرد مبتلا وارد جریان خون فرد سالم شود. | • دریافت خون یا فرآوردههای خونی آلوده (امروزه با غربالگری بسیار نادر است). • استفاده از سرنگ یا تیغ آلوده مشترک در خالکوبی یا حجامت غیربهداشتی. • آسیبهای شغلی مثلاً فرورفتن سوزن آلوده در دست پرسنل درمانی. |
• اطمینان از استریل بودن وسایل در خدمات پزشکی و آرایشی. • پوشیدن دستکش هنگام کمک به فرد مصدوم. |
| ۲. وسایل تزریق مشترک | اشتراکگذاری سرنگ، سوزن و وسایل مربوط به تزریق مواد مخدر. | • فردی که مواد تزریقی مصرف میکند، از سرنگ استفادهشدهی فرد دیگری استفاده کند. حتی قطرههای خون نامرئی در سرنگ میتواند ویروس را منتقل کند. این راه در بسیاری از کشورها یکی از اصلیترین راههای انتقال است. | • پرهیز مطلق از مصرف مواد مخدر تزریقی. • استفاده شخصی و یکبارمصرف از سرنگ و سوزن. |
| ۳. روابط جنسی پرخطر | تماس جنسی محافظتنشده (بدون کاندوم) با فرد مبتلا. | • رابطه جنسی واژینال یا مقعدی بدون کاندوم. • رابطه جنسی دهانی (خطر کمتری دارد اما صفر نیست). • داشتن چند شریک جنسی، احتمال مواجهه با ویروس را افزایش میدهد. |
• استفاده صحیح و مداوم از کاندوم در هر بار رابطه. • پایبندی به رابطه تکهمسری با شریک غیرمبتلا. |
| راه دیگر: مادر به کودک | در دوران بارداری، زایمان یا شیردهی. | • ویروس میتواند از جفت عبور کند، در هنگام زایمان از طریق خون و ترشحات به نوزاد منتقل شود یا از طریق شیر مادر. | • مصرف داروهای ضدویروسی توسط مادر باردار مبتلا. • زایمان سزارین و عدم شیردهی در شرایط خاص (با تجویز پزشک). |
از تئوری به عمل: نقش ریسک[5] در انتقال
همهٔ تماسها خطر یکسانی ندارند. مفهوم «ریسک» به ما میگوید که احتمال وقوع یک اتفاق چقدر است. میتوانیم با یک فرمول ساده (غیرریاضی) آن را درک کنیم:
اگر فرد «الف» مبتلا باشد (منبع عفونت)، و راه ورودی مثل یک زخم باز در فرد «ب» وجود داشته باشد، و دفاعی (مانند دارو) در کار نباشد، خطر انتقال بالا است. اما اگر هر یک از این حلقهها حذف شود، خطر به شدت کاهش مییابد.
مثال ۱: در ورزش تصور کنید یک بازیکن فوتبال زمین میخورد و زانویش خونریزی میکند. اگر بازیکن دیگری که او هم زخم بازی دارد، روی همان خون بخزد، خطر تماس خونی وجود دارد. راه عملی: همیشه زخمهای باز را با باند یا چسب زخم کاملاً بپوشانید.
مثال ۲: کمکهای اولیه اگر برای کمک به فرد مصدومی میروید که خونریزی دارد، قبل از تماس دستکش بپوشید. این یک مانع فیزیکی ساده و بسیار مؤثر بین خون او و پوست (یا احتمالأ زخمهای ریز) دست شما ایجاد میکند.
مثال ۳: در مراکز خدمات وقتی برای خالکوبی، سوراخ کردن گوش یا خدمات پزشکی مراجعه میکنید، باید مطمئن شوید که وسایل کاملاً استریل و یکبارمصرف هستند. مشاهدهی بازکردن بستهی استریل مقابل چشمان شما، حق شماست.
پرسشهای مهم و باورهای نادرست
پاورقی
[1]اچآیوی (HIV): مخفف Human Immunodeficiency Virus به معنای «ویروس نقص ایمنی انسانی».
[2]ایدز (AIDS): مخفف Acquired Immunodeficiency Syndrome به معنای «نشانگان اکتسابی نقص ایمنی». مرحله پیشرفته عفونت اچآیوی است که در آن سیستم ایمنی به شدت ضعیف شده است.
[3]مایع منی (Semen): مایعی که حاوی اسپرم است.
[4]ترشحات واژن (Vaginal Secretions): مایعات طبیعی که از دیواره واژن ترشح میشوند.
[5]ریسک (Risk): به معنای خطر یا احتمال وقوع یک اتفاق نامطلوب.
[6]دوران پنجره (Window Period): فاصله زمانی بین ورود عامل بیماریزا (مثل اچآیوی) به بدن و زمانی که آزمایشهای رایج توانایی تشخیص آن را پیدا میکنند.
