هپاتیت B و C^[1]: انواع شایع هپاتیت ویروسی با احتمال مزمن شدن

کبد: کارخانه شیمیایی بدن

قبل از پرداختن به هپاتیت، بهتر است با کارخانه‌ای آشنا شویم که ویروس‌ها به آن حمله می‌کنند: کبد. کبد مانند یک کارخانه تصفیه‌خانه و تولیدی در بدن عمل می‌کند. غذاها پس از گوارش، مواد مغذی‌شان از طریق خون وارد کبد می‌شود. کبد این مواد را پردازش، ذخیره یا برای استفاده به سایر قسمت‌های بدن می‌فرستد. همچنین سموم و مواد زائد را خنثی و دفع می‌کند. پس سلامت کبد برای سلامت کل بدن حیاتی است.

هپاتیت چیست و چه انواعی دارد؟

هپاتیت به معنای التهاب کبد است. این التهاب می‌تواند به دلایل مختلفی مانند مصرف الکل، برخی داروها یا عفونت ویروسی ایجاد شود. ویروس‌های مختلفی می‌توانند باعث هپاتیت شوند که با حروف الفبای لاتین نام‌گذاری شده‌اند: A، B، C، D و E.

در این میان، هپاتیت B و C از اهمیت ویژه‌ای برخوردارند زیرا برخلاف هپاتیت A که معمولاً خودبه‌خود بهبود می‌یابد، این دو نوع احتمال زیادی برای تبدیل شدن به یک عفونت طولانی‌مدت (مزمن) دارند. عفونت مزمن می‌تواند به‌طور خاموش و طی سال‌ها به کبد آسیب بزند و در نهایت منجر به بیماری‌های خطرناکی مانند سیروز^[3] یا سرطان کبد شود.

نحوه سرایت: ویروس چگونه از فردی به فرد دیگر منتقل می‌شود؟

ویروس‌های هپاتیت B و C در خون و برخی مایعات بدن فرد آلوده زندگی می‌کنند. راه انتقال آن‌ها «خون به خون» است. این به معنای آن نیست که با دست دادن یا در آغوش گرفتن فرد مبتلا، شما آلوده می‌شوید. راه‌های اصلی انتقال عبارتند از:

• استفاده مشترک از وسایل تزریق: مهم‌ترین راه انتقال هپاتیت C، استفاده از سرنگ، سوزن یا وسایل مشترک برای تزریق مواد مخدر است.
• انتقال از مادر به نوزاد: مادران مبتلا به هپاتیت B (و با احتمال کمتر، هپاتیت C) می‌توانند ویروس را در هنگام زایمان به نوزاد منتقل کنند. خوشبختانه با تزریق واکسن و ایمونوگلوبولین^[4] به نوزاد بلافاصله پس از تولد، می‌توان از انتقال هپاتیت B جلوگیری کرد.
• تماس جنسی محافظت‌نشده: هپاتیت B از طریق تماس جنسی به راحتی منتقل می‌شود. خطر انتقال هپاتیت C از این راه بسیار کم‌تر است.
• وسایل آلوده پزشکی یا آرایشی: استفاده از وسایل استریل‌نشده در دندانپزشکی، خالکوبی، حجامت، یا سوراخ کردن گوش می‌تواند خطرناک باشد.
• اشتراک وسایل شخصی: به اشتراک گذاشتن وسایلی مانند مسواک، تیغ ریش‌تراشی یا ناخنگیر که ممکن است آلوده به لکه‌های خون باشند.

از عفونت حاد تا مزمن: یک سفر پرپیچ‌وخم در بدن

وقتی ویروس وارد بدن می‌شود، ممکن است دو مسیر را طی کند:

۱. عفونت حاد^[5]: بدن متوجه وجود ویروس می‌شود و با آن مبارزه می‌کند. این مبارزه می‌تواند علائمی مانند خستگی، بی‌اشتهایی، تهوع، درد شکم، زردی پوست و چشم (یرقان) و ادرار تیره ایجاد کند. بسیاری از افراد، به‌ویژه در هپاتیت C، ممکن است هیچ علامت واضحی نداشته باشند. در هپاتیت B، سیستم ایمنی بدن اغلب موفق می‌شود ویروس را شکست دهد. در هپاتیت C، اما در بیشتر موارد بدن نمی‌تواند ویروس را به طور کامل پاک کند.

۲. عفونت مزمن^[6]: اگر ویروس بیش از ۶ ماه در خون فرد باقی بماند، بیماری مزمن محسوب می‌شود. اینجاست که خطر اصلی آغاز می‌شود. ویروس به آرامی و بدون ایجاد علامت واضح، به سلول‌های کبد آسیب می‌زند. کبد سعی می‌کند با ایجاد بافت‌های جایگزین (فیبروز) خود را ترمیم کند، اما اگر این آسیب ادامه یابد، به سیروز (سخت شدن و از کار افتادن تدریجی کبد) منجر می‌شود.

تشخیص و پیشگیری: سپر و شمشیر در برابر بیماری

خبر خوب این است که هم برای تشخیص و هم برای پیشگیری از این دو بیماری، ابزارهای مؤثری وجود دارد.

تشخیص: با یک آزمایش خون ساده می‌توان متوجه شد آیا فرد به ویروس هپاتیت B یا C مبتلا شده است یا خیر. این آزمایش‌ها آنتی‌ژن^[7] و پادتن^[8] های ویروس را در خون جست‌و‌جو می‌کنند. به افرادی که در معرض خطر هستند (مثل فرزندان مادران مبتلا، همسران افراد مبتلا، پرسنل پزشکی و افرادی با سابقه تزریق مشترک) انجام آزمایش توصیه می‌شود.

پیشگیری از هپاتیت B: مؤثرترین سلاح، واکسیناسیون است. واکسن هپاتیت B بسیار ایمن و مؤثر است و در برنامه واکسیناسیون کشوری برای همه نوزادان گنجانده شده است. این واکسن در سه نوبت تزریق می‌شود و مصونیت طولانی‌مدت ایجاد می‌کند.

پیشگیری از هپاتیت C: متأسفانه هنوز واکسنی برای هپاتیت C ساخته نشده است. بنابراین پیشگیری بر اساس اجتناب از رفتارهای پرخطر است: عدم استفاده مشترک از وسایل تزریق، اطمینان از استریل بودن وسایل پزشکی و آرایشی، و استفاده از وسایل شخصی مانند مسواک و تیغ.

درمان‌های امروزی: امیدی تازه برای ریشه‌کنی عفونت

درمان هپاتیت B و C در سال‌های اخیر پیشرفت چشمگیری کرده است.

هپاتیت B مزمن: درمان کاملاً ویروس را از بین نمی‌برد، اما می‌تواند آن را به‌طور قوی مهار کند، از تکثیر ویروس جلوگیری نماید و از پیشرفت آسیب کبدی به سمت سیروز یا سرطان جلوگیری کند. درمان معمولاً شامل داروهای خوراکی ضدویروسی است که برای مدت طولانی مصرف می‌شوند.

هپاتیت C مزمن: اینجا یک موفقیت بزرگ پزشکی رخ داده است. امروزه با داروهای ضدویروسی مستقیم‌الاثر^[9]، می‌توان هپاتیت C را درمان قطعی کرد. این داروهای خوراکی معمولاً برای 8 تا 12 هفته مصرف می‌شوند، عوارض کمی دارند و در بیش از 95% موارد، ویروس را به طور کامل از بدن پاک می‌کنند. پس از درمان موفق، فرد دیگر ناقل ویروس نیست و آسیب کبدی می‌تواند تا حدی بهبود یابد.

اشتباهات رایج و پرسش‌های مهم

پاورقی

^[1] Hepatitis B and C
^[2] Hepatitis: به معنای التهاب کبد.
^[3] Cirrhosis: بیماری پیشرفته کبد که در آن بافت سالم با بافت اسکار (فیبروز) جایگزین می‌شود و عملکرد کبد مختل می‌گردد.
^[4] Immunoglobulin: پادتن‌های آماده که برای مقابله سریع با ویروس به بدن تزریق می‌شوند.
^[5] Acute Infection: عفونت کوتاه‌مدت و تازه.
^[6] Chronic Infection: عفونت طولانی‌مدت که بیش از ۶ ماه ادامه یابد.
^[7] Antigen: بخشی از ویروس که باعث تحریک سیستم ایمنی می‌شود.
^[8] Antibody (پادتن): ماده‌ای که سیستم ایمنی بدن در پاسخ به آنتی‌ژن ویروس تولید می‌کند.
^[9] Direct-Acting Antivirals (DAAs): داروهایی که مستقیماً به پروتئین‌های خاص ویروس هپاتیت C حمله کرده و از تکثیر آن جلوگیری می‌کنند.