پیشدیابت: وضعیتی که قند خون بالاتر از طبیعی است ولی هنوز دیابت نیست
پیشدیابت چیست؟ درک یک مفهوم کلیدی
برای درک پیشدیابت، ابتدا باید بدانیم بدن چگونه قند (گلوکز) را که از غذا میگیرد، مدیریت میکند. گلوکز سوخت اصلی سلولهای بدن است. هورمونی به نام انسولین5 که از لوزالمعده6 ترشح میشود، نقش کلیدی در ورود گلوکز از خون به داخل سلولها دارد. تصور کنید انسولین مانند کلیدی است که قفل روی درب سلول را باز میکند تا گلوکز وارد شود و انرژی تولید کند.
در وضعیت پیشدیابت، این سیستم دچار مشکل میشود. سلولها بهخوبی به انسولین پاسخ نمیدهند؛ به این حالت "مقاومت به انسولین" میگویند. مانند این است که قفل سلولها کمی زنگزده و کلید انسولین بهراحتی آن را باز نمیکند. در نتیجه، گلوکز کمتری وارد سلولها میشود و در جریان خون انباشته میشود و سطح قند خون بالا میرود. لوزالمعده برای جبران این وضعیت، انسولین بیشتری تولید میکند تا قند خون را پایین بیاورد. تا زمانی که لوزالمعده بتواند این بار اضافی را تحمل کند، فرد در مرحلهٔ پیشدیابت باقی میماند. اگر مقاومت به انسولین ادامه پیدا کند و لوزالمعده نتواند به اندازهٔ کافی انسولین تولید کند، سطح قند خون بهطور دائم بالا میماند و فرد به دیابت نوع ۲ مبتلا میشود.
چگونه پیشدیابت را تشخیص دهیم؟ اعداد و ارقام کلیدی
پزشکان برای تشخیص پیشدیابت از آزمایشهای خون استفاده میکنند. این آزمایشها سطح گلوکز را در شرایط مختلف اندازهگیری میکنند. جدول زیر محدودههای تشخیصی مهم را نشان میدهد:
| نوع آزمایش | طبیعی | پیشدیابت | دیابت |
|---|---|---|---|
| قند خون ناشتا7 (FBS) (میلیگرم بر دسیلیتر) |
کمتر از 100 |
100 تا 125
زنگ هشدار
|
126 یا بیشتر
خطر بالا
|
| هماگلوبین A1c (HbA1c) (درصد متوسط قند خون ۲-۳ ماه گذشته) |
کمتر از 5.7% |
5.7% تا 6.4%
زنگ هشدار
|
6.5% یا بیشتر
خطر بالا
|
| تست تحمل گلوکز خوراکی8 (OGTT) (قند خون ۲ ساعت پس از نوشیدن شربت قند) |
کمتر از 140 |
140 تا 199
زنگ هشدار
|
200 یا بیشتر
خطر بالا
|
برای درک بهتر مفهوم هماگلوبین A1c، میتوانید آن را مانند یک گزارش کار تصور کنید که میانگین نمرههای (سطح قند خون) شما را در یک ترم تحصیلی (۲ تا ۳ ماه گذشته) نشان میدهد، برخلاف قند خون ناشتا که مانند یک امتحان روزانه است.
چه کسانی در معرض خطر پیشدیابت قرار دارند؟
برخی عوامل شانس ابتلا به پیشدیابت را افزایش میدهند. مهمترین این عوامل خطر عبارتند از:
- اضافه وزن یا چاقی: به ویژه چاقی شکمی. بافت چربی اضافی، بهویژه در ناحیهٔ شکم، موادی ترشح میکند که میتوانند در کار انسولین اختلال ایجاد کنند.
- کمتحرکی: نداشتن فعالیت بدنی منظم. عضلات فعال، گلوکز را بهتر مصرف میکنند و به انسولین حساسترند.
- سابقهٔ خانوادگی: داشتن والدین یا خواهر و برادر مبتلا به دیابت نوع ۲.
- سن: خطر پس از ۴۵ سالگی افزایش مییابد.
- سابقهٔ دیابت بارداری9: در زنان.
- سندرم تخمدان پلیکیستیک10 (PCOS): در زنان.
- فشار خون بالا، کلسترول بالا یا تریگلیسیرید بالا.
اگر چند مورد از این عوامل خطر را دارید، بهتر است با پزشک خود دربارهٔ انجام آزمایش قند خون مشورت کنید.
راههای علمی و عملی برای مدیریت و بازگشت از پیشدیابت
خبر بسیار خوب این است که پیشدیابت به معنای ابتلای قطعی به دیابت نیست. این یک فرصت برای تغییر است. مطالعات بزرگ (مانند برنامهٔ پیشگیری از دیابت در آمریکا) نشان دادهاند که تغییرات سبک زندگی میتواند خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ را در افراد دارای پیشدیابت تا حدود 58% کاهش دهد. این تغییرات بر دو پایه استوار است:
| حوزهٔ تغییر | هدف اصلی | اقدامات عملی و مثالها |
|---|---|---|
| تغذیهٔ سالم | کنترل وزن و کاهش قند خون پس از غذا |
|
| فعالیت بدنی منظم | افزایش حساسیت سلولها به انسولین و کاهش وزن |
|
| مدیریت وزن | کاهش مقاومت به انسولین |
|
پاسخ به پرسشهای مهم و رفع باورهای نادرست
پاورقی واژهها و اختصارات
1 پیشدیابت (Prediabetes): وضعیتی که سطح گلوکز خون بالاتر از حد طبیعی است ولی هنوز معیارهای تشخیص دیابت را ندارد.
2 گلوکز (Glucose): نوعی قند ساده که منبع اصلی انرژی برای سلولهای بدن است.
3 مقاومت به انسولین (Insulin Resistance): حالتی که سلولهای بدن به طور مؤثر به انسولین پاسخ نمیدهند.
4 هماگلوبین A1c (Hemoglobin A1c): آزمایشی که میانگین سطح قند خون را در ۲ تا ۳ ماه گذشته نشان میدهد.
5 انسولین (Insulin): هورمونی که توسط لوزالمعده تولید میشود و به سلولها اجازه میدهد گلوکز را از خون بگیرند و برای انرژی استفاده کنند.
6 لوزالمعده (Pancreas): اندامی در پشت معده که انسولین و آنزیمهای گوارشی ترشح میکند.
7 قند خون ناشتا (Fasting Blood Sugar - FBS): اندازهگیری سطح گلوکز خون پس از حداقل ۸ ساعت ناشتا بودن.
8 تست تحمل گلوکز خوراکی (Oral Glucose Tolerance Test - OGTT): آزمایشی که پاسخ بدن به یک دوز مشخص قند را اندازهگیری میکند.
9 دیابت بارداری (Gestational Diabetes): دیابتی که برای اولین بار در دوران بارداری تشخیص داده میشود.
10 سندرم تخمدان پلیکیستیک (Polycystic Ovary Syndrome - PCOS): یک اختلال هورمونی شایع در زنان در سن باروری.
11 آکانتوز نیگریکانس (Acanthosis Nigricans): وضعیتی که با تیرگی و ضخیم شدن پوست، معمولاً در چینهای بدن، همراه است و میتواند نشانهٔ مقاومت به انسولین باشد.
12 متفورمین (Metformin): یک داروی خوراکی رایج برای درمان دیابت نوع ۲ که گاهی در مدیریت پیشدیابت با ریسک بالا نیز استفاده میشود.
13 سلامت متابولیک (Metabolic Health): وضعیتی که در آن فرآیندهای متابولیک بدن (مانند متابولیسم قند و چربی) به طور طبیعی کار میکنند.
