تریگلیسرید: داستان یک چربی پرماجرا در خون
تریگلیسرید چیست و از کجا میآید؟
برای درک تریگلیسرید، ابتدا باید بدانیم بدن چگونه انرژی را ذخیره میکند. تصور کنید بدن شما یک انبار مواد غذایی است. وقتی شما غذا میخورید، بدن کالری اضافی را که بلافاصله نیاز ندارد، به شکل تریگلیسرید در سلولهای چربی ذخیره میکند. سپس در بین وعدههای غذایی، هورمونها این تریگلیسریدها را آزاد میکنند تا انرژی مورد نیاز بدن را تأمین کنند.
تریگلیسرید از دو بخش اصلی تشکیل شده است: یک ستون فقرات به نام گلیسرول و سه زنجیره اسید چرب. فرمول کلی آن به این شکل است:
در این فرمول، R نشاندهندهی زنجیرههای مختلف اسیدهای چرب است.
منابع اصلی تریگلیسرید در خون ما عبارتند از:
- غذاهای چرب: مثل کره، روغن، گوشتهای پرچرب و غذاهای سرخ شده.
- کالری اضافی: خوردن کربوهیدراتهای1 زیاد (مانند نان، برنج، شیرینی) بیش از نیاز بدن، باعث میشود کبد2 این کالریهای اضافی را به تریگلیسرید تبدیل کند.
- ساخت در کبد: بدن خودش نیز میتواند از قندها و الکل، تریگلیسرید بسازد.
چرا سطح تریگلیسرید خون مهم است؟ (از نرمال تا خطرناک)
تریگلیسرید در حد طبیعی، برای سلامتی ضروری است. اما وقتی مقدار آن در خون زیاد شود، مشکلساز میگردد. پزشکان با آزمایش خون سادهای به نام پنل لیپیدی، سطح آن را اندازهگیری میکنند. برای فهمیدن عدد تریگلیسرید خود، باید آن را با مقادیر استاندارد مقایسه کنید.
| سطح تریگلیسرید (میلیگرم در دسیلیتر) | وضعیت | معنی و خطر |
|---|---|---|
| کمتر از 150 | طبیعی | سطح مطلوب. خطر بیماری قلبی افزایش نمییابد. |
| 150 تا 199 | در مرز بالا | نشانه هشدار است. باید مراقب رژیم غذایی و ورزش بود. |
| 200 تا 499 | بالا | خطر بیماری قلبی و سکته افزایش مییابد. نیاز به اقدام جدی دارد. |
| 500 و بیشتر | خیلی بالا | خطر بسیار زیاد برای پانکراتیت3 (التهاب لوزالمعده). نیاز فوری به درمان پزشکی. |
مثال: علی، دانشآموز دبیرستانی، بعد از آزمایش خون متوجه شد عدد تریگلیسرید او 210 است. با نگاه به جدول بالا، میفهمیم سطح او در محدوده «بالا» قرار دارد و باید با کمک خانواده و پزشک برای پایین آوردن آن اقدام کند.
رابطه تریگلیسرید بالا و بیماریهای قلبی چگونه است؟
تریگلیسرید بالا به تنهایی و اغلب همراه با کلسترول4 بد (LDL) بالا و کلسترول خوب (HDL) پایین دیده میشود. این ترکیب خطرناک، زمینهساز تصلب شرایین5 است. در تصلب شرایین، رسوب چربی (پلاک) در دیواره رگها ایجاد میشود و آنها را سفت و تنگ میکند.
تریگلیسرید بالا با چند مکانیسم به قلب آسیب میزند:
- مستقیم به سلولهای دیواره رگ آسیب میرساند.
- باعث افزایش ذرات کوچک و متراکم کلسترول بد میشود که به راحتی در دیواره رگ نفوذ میکنند.
- میزان کلسترول خوب محافظ قلب را کاهش میدهد.
- در فرآیند لخته شدن خون اختلال ایجاد میکند و خطر لخته و سکته را بالا میبرد.
به زبان ساده، رگهای خونی مثل لولههای آب خانه هستند. تریگلیسرید و کلسترول بد مانند رسوبات چربی و زنگزدگی هستند که به مرور زمان این لولهها را میبندند. اگر این لولهها، عروق قلب باشند، نتیجه میتواند حمله قلبی باشد.
عوامل اصلی افزایش دهنده تریگلیسرید
چه عواملی باعث میشوند سطح این چربی در خون بالا برود؟ برخی از این عوامل تحت کنترل ما هستند و برخی دیگر کمتر.
| عامل | توضیح | قابل کنترل؟ |
|---|---|---|
| رژیم غذایی ناسالم | مصرف زیاد قندهای ساده (شیرینی، نوشابه)، چربیهای اشباع و ترانس6، و الکل. | بله |
| چاقی و کم تحرکی | انرژی مصرف نشده به صورت تریگلیسرید ذخیره میشود. | بله |
| سیگار کشیدن | به دیواره رگها آسیب زده و سطح چربیهای خون را بدتر میکند. | بله |
| بیماریهای زمینهای | مانند دیابت7 کنترل نشده، کم کاری تیروئید8، بیماری کلیوی. | تا حدی (با درمان بیماری) |
| ژنتیک و سابقه خانوادگی | برخی افراد به طور ارثی مستعد تولید زیاد تریگلیسرید هستند. | خیر (اما قابل مدیریت است) |
چگونه تریگلیسرید بالا را در زندگی روزمره کنترل کنیم؟
خبر خوب این است که تغییر سبک زندگی، تأثیر شگفتانگیزی در کاهش تریگلیسرید دارد. این تغییرات نه سخت هستند و نه پرهزینه، فقط نیاز به اراده دارند.
۱. تغذیه هوشمندانه:
- کاهش قند و شکر: به جای نوشابه، آبمیوه صنعتی و شیرینی، از میوه تازه، آب و دوغ استفاده کنید.
- انتخاب چربیهای خوب: چربیهای اشباع (روغن حیوانی، کره) را محدود و به جای آن از چربیهای غیراشباع مانند روغن زیتون، آووکادو و ماهیهای چرب (مثل سالمون) استفاده کنید.
- افزایش فیبر: نان سبوسدار، جو پرک، لوبیا و عدس بیشتری بخورید. فیبر جذب چربی و قند را کند میکند.
- مصرف متعادل کربوهیدرات: حجم برنج و نان سفید را در هر وعده کنترل کنید.
۲. فعالیت بدنی منظم: ورزش مثل یک جاروبرقی برای چربیهای اضافه خون عمل میکند. حداقل 30 دقیقه فعالیت هوازی مانند پیادهروی تند، دوچرخهسواری یا شنا، در اکثر روزهای هفته معجزه میکند. حتی تقسیم آن به سه بازه 10 دقیقهای در روز هم مؤثر است.
۳. حفظ وزن سالم: کاهش حتی 5 تا 10 درصد از وزن اضافه بدن، میتواند تأثیر چشمگیری روی کاهش تریگلیسرید داشته باشد.
۴. پرهیز از سیگار و الکل: ترک سیگار و محدود کردن شدید مصرف الکل (که خود محرک تولید تریگلیسرید در کبد است) قدمهای بسیار بزرگی هستند.
اشتباهات رایج و پرسشهای مهم
خیر. اگرچه چاقی یک عامل خطر مهم است، اما افراد لاغر نیز به دلیل عوامل ژنتیکی، رژیم غذایی پرکربوهیدرات و قند، یا بیماریهای زمینهای مانند دیابت میتوانند تریگلیسرید بالا داشته باشند.
بله. برخی داروها مانند کورتیکواستروئیدها9، قرصهای ضدبارداری، دیورتیکها10 و برخی داروهای فشار خون میتوانند سطح تریگلیسرید را افزایش دهند. اگر داروی خاصی مصرف میکنید، حتماً با پزشک خود در این مورد مشورت نمایید.
هر دو چربی خون هستند اما وظایف متفاوتی دارند. تریگلیسرید عمدتاً نقش ذخیرهکننده انرژی دارد. کلسترول برای ساختن سلولها و برخی هورمونها استفاده میشود. هر دو وقتی زیاد باشند، خطر بیماری قلبی را افزایش میدهند. رژیم غذایی بر تریگلیسرید تأثیر سریعتری میگذارد.
پاورقی
1 کربوهیدراتها (Carbohydrates): دستهای از مواد مغذی شامل قندها، نشاسته و فیبر که منبع اصلی انرژی بدن هستند.
2 کبد (Liver): یک اندام حیاتی در بدن که عملکردهای متابولیکی زیادی از جمله تولید و تجزیه چربیها را بر عهده دارد.
3 پانکراتیت (Pancreatitis): التهاب دردناک لوزالمعده که یک اورژانس پزشکی است.
4 کلسترول (Cholesterol): یک ماده مومی شکل و چربیمانند که در خون و همه سلولهای بدن یافت میشود.
5 تصلب شرایین (Atherosclerosis): سخت و تنگ شدن سرخرگها در اثر تشکیل پلاک.
6 چربیهای ترانس (Trans Fats): نوعی چربی مصنوعی بسیار مضر که در بسیاری از غذاهای فرآوری شده یافت میشود.
7 دیابت (Diabetes): بیماری مزمنی که در آن بدن نمیتواند به درستی از قند (گلوکز) استفاده کند.
8 کم کاری تیروئید (Hypothyroidism): شرایطی که در آن غده تیروئید به اندازه کافی هورمون تولید نمیکند.
9 کورتیکواستروئیدها (Corticosteroids): داروهای ضدالتهابی قوی.
10 دیورتیکها (Diuretics): داروهای ادرارآور که معمولاً برای درمان فشارخون بالا استفاده میشوند.
