فشار خون طبیعی، بالا و پایین : حالتهای مختلف فشار خون بر اساس اندازهگیری
فشار خون چیست و چگونه اندازهگیری میشود؟
تصور کنید بدن شما یک شهر بزرگ است. قلب۱، ایستگاه پمپاژ مرکزی این شهر و رگهای خونی۲، خیابانها و بزرگراههای آن هستند. فشار خون۳ در واقع معیاری است که نشان میدهد خون با چه نیرویی در حال عبور از این بزرگراههاست. وقتی قلب میتپد و خون را به داخل سرخرگها۴ میفرستد، بیشترین فشار ایجاد میشود که به آن فشار سیستولی۵ میگویند. بین دو ضربان، قلب استراحت میکند و فشار کاهش مییابد که به آن فشار دیاستولی۶ میگویند. فشار خون با دو عدد گزارش میشود: اولی سیستولی و دومی دیاستولی، مانند 120/80. واحد اندازهگیری آن میلیمتر جیوه۷ است.
برای اندازهگیری، از دستگاهی به نام فشارسنج۸ استفاده میکنند. یک بازوبند دور بازو بسته میشود و با شنیدن صداهای خاصی از جریان خون (با گوشی پزشکی یا به صورت الکترونیکی) این دو عدد مشخص میشوند. برای نتیجه دقیق، باید پیش از اندازهگیری استراحت کرده باشید و پاهای خود را روی زمین بگذارید.
دستهبندی کامل اعداد فشار خون از طبیعی تا بحرانی
پزشکان بر اساس تحقیقات گسترده، محدودههایی را برای فشار خون تعریف کردهاند. جدول زیر این دستهبندیها را به وضوح نشان میدهد.
| دسته فشار خون | فشار سیستولی (عدد بالا) | فشار دیاستولی (عدد پایین) | وضعیت و اقدام لازم |
|---|---|---|---|
| پایین (هایپوتانسیون) | کمتر از 90 | کمتر از 60 | احتیاط ممکن است باعث سرگیجه شود. نیاز به بررسی دارد. |
| طبیعی | 90 تا 120 | 60 تا 80 | ایدهآل هدف حفظ سلامت. ادامه سبک زندگی سالم. |
| افزایش یافته | 120 تا 129 | کمتر از 80 | هشدار زنگ خطر! احتمال پیشرفت به فشار خون بالا. |
| فشار خون بالای مرحله ۱ | 130 تا 139 | 80 تا 89 | بیماری تشخیص فشار خون بالا. نیاز به تغییر سبک زندگی و احتمالاً دارو. |
| فشار خون بالای مرحله ۲ | 140 یا بالاتر | 90 یا بالاتر | بیماری شدید خطر جدی برای سلامتی. نیاز فوری به درمان دارویی و پزشکی. |
| بحرانی (اورژانسی) | بالاتر از 180 | بالاتر از 120 | اورژانس آسیب فوری به اندامها. مراجعه فوری به اورژانس ضروری است. |
علل و عوامل موثر بر فشار خون بالا و پایین
فشار خون مانند دماسنج بدن، تحت تأثیر عوامل زیادی است. برای درک بهتر، میتوان آن را با یک شلنگ آب مقایسه کرد. اگر قطر شلنگ کم شود (تنگی رگ)، فشار آب (خون) بالا میرود. اگر پمپ آب (قلب) تندتر و قویتر کار کند، فشار افزایش مییابد. اگر هم آب (حجم خون) کم شود، فشار افت میکند.
علل فشار خون بالا (هایپرتانسیون)۹: بیشتر موارد، اولیه هستند، یعنی دلیل مشخصی ندارند اما با عوامل زیر مرتبطاند: رژیم غذایی پرنمک، چاقی، کمتحرکی، استرس، سیگار، سابقه خانوادگی و افزایش سن. موارد ثانویه به دلیل مشکل در کلیه، تیروئید یا مصرف برخی داروها ایجاد میشوند.
علل فشار خون پایین (هایپوتانسیون)۱۰: کمآبی بدن (مثلاً پس از ورزش شدید و تعریق بدون نوشیدن آب)، خونریزی، مشکلات قلبی، عفونت شدید، کمبود برخی ویتامینها و واکنشهای آلرژیک شدید میتوانند باعث افت فشار شوند. همچنین بلند شدن ناگهانی از حالت خوابیده یا نشسته (هایپوتانسیون وضعیتی۱۱) نیز باعث افت موقت فشار و سرگیجه میشود.
این رابطه نشان میدهد اگر خروجی قلب (میزان پمپاژ) یا مقاومت عروق (سفتی و تنگی رگ) زیاد شود، فشار افزایش مییابد.
چگونه فشار خون خود را در زندگی روزمره مدیریت کنیم؟
مدیریت فشار خون کار پیچیدهای نیست و نیازمند انتخابهای هوشمندانه در زندگی روزمره است. این بخش به اقدامات عملی برای افراد با فشار خون افزایش یافته یا بالا میپردازد.
رژیم غذایی دوستدار قلب: کاهش مصرف نمک (سدیم) مهمترین قدم است. به جای نمکدان، از چاشنیهای طبیعی مانند آبلیمو، سبزیجات معطر و ادویهها استفاده کنید. مصرف میوه، سبزی، غلات کامل و لبنیات کمچرب را افزایش دهید. این رژیم به نام رژیم دَش۱۲ شناخته میشود که ثابت شده فشار خون را کاهش میدهد.
فعالیت بدنی منظم: حداقل 30 دقیقه فعالیت متوسط مانند پیادهروی تند، دوچرخهسواری یا شنا در اکثر روزهای هفته، به قویتر شدن قلب و گشاد شدن رگها کمک میکند. قلب قویتر با ضربان کمتر، خون بیشتری پمپاژ میکند و فشار کمتری به دیواره رگ وارد میشود.
کنترل وزن و مدیریت استرس: کاهش حتی مقدار کمی از وزن اضافی بدن (مثلاً 5 تا 10 درصد) میتواند تاثیر چشمگیری داشته باشد. برای استرس نیز تکنیکهایی مثل تنفس عمیق، مدیتیشن کوتاه یا پرداختن به یک سرگرمی آرامشبخش بسیار مفید است.
اشتباهات رایج و پرسشهای مهم
پاسخ: فشار خون بالا اغلب "قاتل خاموش" نامیده میشود زیرا میتواند سالها بدون هیچ علامت واضحی وجود داشته باشد اما در همین حال به آرامی به سرخرگها، قلب، کلیهها و مغز آسیب برساند. تنها راه تشخیص، اندازهگیری منظم است، حتی اگر احساس سلامتی کامل کنید.
پاسخ: خیر. فشار خون در طول روز نوسان میکند. استرس، فعالیت بدنی، درد و حتی دیدن مطب دکتر (فشار خون روپوش سفید۱۳) میتواند آن را موقتاً بالا ببرد. تشخیص فشار خون بالا باید بر اساس چندین اندازهگیری در زمانها و شرایط مختلف (و ترجیحاً در منزل) توسط پزشک تأیید شود.
پاسخ: لزوماً نه. اگر فشار خون پایین باعث علائمی مانند سرگیجه، تاری دید، غش کردن یا خستگی مفرط شود، میتواند خطرناک باشد (مثلاً باعث افتادن و آسیب). فشار خون پایین تنها زمانی مطلوب است که فرد هیچ علامت ناخوشایندی نداشته باشد و اندامهای حیاتی بدن به خوبی خونرسانی شوند.
پاورقی
۱ قلب (Heart) | ۲ رگهای خونی (Blood Vessels) | ۳ فشار خون (Blood Pressure) | ۴ سرخرگها (Arteries) | ۵ فشار سیستولی (Systolic Pressure) | ۶ فشار دیاستولی (Diastolic Pressure) | ۷ میلیمتر جیوه (Millimeters of Mercury - mmHg) | ۸ فشارسنج (Sphygmomanometer) | ۹ هایپرتانسیون (Hypertension) | ۱۰ هایپوتانسیون (Hypotension) | ۱۱ هایپوتانسیون وضعیتی (Orthostatic Hypotension) | ۱۲ رژیم دَش (DASH Diet: Dietary Approaches to Stop Hypertension) | ۱۳ فشار خون روپوش سفید (White Coat Hypertension)
