شریان‌های کرونر: رگ‌هایی که خون‌رسانی به عضله قلب را انجام می‌دهند

بروزرسانی شده در: 14:56 1404/10/3 مشاهده: 6 دسته بندی: کپسول آموزشی

شریان‌های کرونر: جاده‌های حیاتی قلب

رگ‌های تاجی که مانند تاجی بر سر قلب، زندگی را به هر تپش می‌بخشند.

خلاصه: شریان‌های کرونر¹ یا تاجی، شبکه‌ای از رگ‌های خونی هستند که عضله قلب (میوکارد) را تغذیه می‌کنند. این رگ‌ها مسئول رساندن اکسیژن و مواد مغذی ضروری به سلول‌های قلبی هستند تا قلب بتواند بدون وقفه خون را به سراسر بدن پمپاژ کند. آشنایی با آناتومی، عملکرد، بیماری‌های شایع مانند تصلب شرایین² و راه‌های مراقبت از این شریان‌ها، برای حفظ سلامت قلب حیاتی است. این مقاله به زبانی ساده، نقش حیاتی این شریان‌ها و نحوه محافظت از آن‌ها را شرح می‌دهد.

قلب، یک پمپ قدرتمند و نیازمند سوخت

قلب شما، عضوی به اندازه مشتتان است که روزانه حدود 100,000 بار می‌تپد و در طول عمر یک انسان تقریباً 2.5 میلیارد لیتر خون را پمپ می‌کند! اما خود این عضله قوی نیز برای زنده ماندن و انجام کارش نیاز به سوخت و اکسیژن دارد. اینجاست که نقش شریان‌های کرونر پررنگ می‌شود. بر خلاف تصور، خون داخل حفره‌های قلب، مستقیماً به خود عضله قلب غذا نمی‌رساند. قلب دارای شبکه رگ‌های اختصاصی خود است که دقیقاً روی سطح آن قرار گرفته‌اند، مانند شبکه آبرسانی یک شهر که از رودخانه اصلی (آئورت) جدا می‌شوند.

آناتومی شریان‌های کرونر: نقشه راه‌های اصلی

شریان‌های کرونر اصلی، از پایین آئورت (شاهرگ اصلی بدن) و دقیقاً پس از خروج از قلب منشأ می‌گیرند. دو شریان اصلی مانند شاخه‌های یک درخت، به شاخه‌های کوچک‌تر تقسیم شده و تمامی نقاط عضله قلب را تحت پوشش قرار می‌دهند.

نام شریان	محل تغذیه	اهمیت و نکته
شریان کرونر چپ (LCA)³	بخش عمده بطن چپ و دیواره بین دو بطن	اغلب به آن "شریان اصلی" می‌گویند زیرا قسمت بزرگی از قلب را تغذیه می‌کند. انسداد در این شریان بسیار خطرناک است.
- شریان نزولی قدامی چپ (LAD)⁴	قسمت جلویی قلب و دیواره بین بطنی	به آن "شریان بیوه‌ساز" می‌گویند چون انسداد آن می‌تواند منجر به حمله قلبی گسترده و کشنده شود.
- شریان سیرکومفلکس (LCX)⁵	قسمت پشتی-جانبی بطن چپ	به دور قلب می‌چرخد و بخش‌های کناری را تغذیه می‌کند.
شریان کرونر راست (RCA)⁶	بطن راست، قسمت تحتانی قلب و گره سینوسی-دهلیزی (ضربان‌ساز طبیعی قلب)	تغذیه گره ضربان‌ساز قلب را بر عهده دارد. انسداد آن می‌تواند باعث کندی ضربان قلب شود.

فیزیولوژی: خونرسانی در حال تپش

خونرسانی به عضله قلب منحصر به فرد است. بر خلاف سایر عضلات که هنگام انقباض جریان خون در آن‌ها افزایش می‌یابد، در قلب وضعیت متفاوت است. هنگامی که بطن‌ها منقبض می‌شوند (سیستول)، فشار داخل قلب به حدی بالا می‌رود که جریان خون در شریان‌های کرونر سطحی کاهش می‌یابد! بیشترین جریان خون کرونری در زمان استراحت قلب (دیاستول) اتفاق می‌افتد، زمانی که عضله شل شده و فشار کم است. این یک مثال عینی است: مانند فشردن یک شلنگ آب که هنگام فشار، خروجی آن کم می‌شود.

فرمول ساده جریان خون: جریان خون در یک رگ به طور ساده تحت تأثیر تفاوت فشار بین دو سر رگ و مقاومت رگ است. می‌توان آن را به صورت $Q = \frac{\Delta P}{R}$ نشان داد که در آن $Q$ جریان خون، $\Delta P$ تفاوت فشار و $R$ مقاومت عروقی است. در قلب، در مرحله سیستول، فشار داخل عضله قلب ($R$) به شدت افزایش می‌یابد و جریان ($Q$) کاهش پیدا می‌کند.

دشمن شماره یک: بیماری عروق کرونر (CAD)⁷

مهم‌ترین و شایع‌ترین مشکل شریان‌های کرونر، تصلب شرایین یا آترواسکلروز است. در این بیماری، به مرور زمان پلاکت‌هایی از کلسترول، چربی و سایر مواد در دیواره داخلی شریان‌ها رسوب می‌کنند. این پلاک‌ها مانند رسوبات کلسیم در یک لوله آب عمل می‌کنند: مجرای رگ را تنگ کرده و جریان خون را محدود می‌سازند.

برای درک بهتر، یک شیلنگ باغچه را تصور کنید که ابتدا قطر داخلی آن 2 سانتی‌متر است. اگر رسوبات، قطر آن را به 0.5 سانتی‌متر برسانند، دیگر آب کافی به گیاهان نمی‌رسد. در قلب نیز وقتی یک شریان کرونر به میزان 70-50 درصد مسدود شود، در هنگام فعالیت (مثل دویدن) که قلب به اکسیژن بیشتری نیاز دارد، خون کافی به عضله نمی‌رسد و فرد دچار درد قفسه سینه یا آنژین صدری⁸ می‌شود. اگر یک پلاک ناگهان پاره شود و لخته خون روی آن تشکیل گردد، می‌تواند به طور کامل رگ را مسدود کند و باعث سکته قلبی (انفارکتوس میوکارد)⁹ شود.

تشخیص و درمان: از استنت تا عمل بای‌پس

پزشکان چگونه این انسدادها را تشخیص می‌دهند؟ یک روش رایج، آنژیوگرافی کرونر¹⁰ است. در این روش، یک لوله نازک (کاتتر) از طریق رگ کشاله ران یا مچ دست به سمت شریان‌های کرونر هدایت شده و ماده حاجب¹¹ تزریق می‌شود. با اشعه ایکس، مسیر رگ‌ها دیده می‌شود و محل و میزان تنگی مشخص می‌گردد.

اگر انسداد وجود داشته باشد، روش‌های درمانی مختلفی بسته به شرایط بیمار استفاده می‌شود:

روش درمان	توضیح	مزایا / معایب
دارو درمانی	استفاده از داروهایی مانند نیتروگلیسرین (گشادکننده رگ)، استاتین‌ها (کاهنده کلسترول)، آسپرین (رقیق‌کننده خون).	غیرتهاجمی مناسب برای کنترل علائم و پیشگیری، اما انسداد فیزیکی را برطرف نمی‌کند.
آنژیوپلاستی و استنت¹²	بالن کوچکی در محل تنگی باد می‌شود تا رگ را باز کند. سپس یک استنت (لوله توری فلزی) در آنجا قرار داده می‌شود تا رگ باز بماند.	روش کم‌تهاجمی، بازیابی سریع. خطر باریک شدن مجدد (تنگی مجدد) وجود دارد.
جراحی بای‌پس کرونر (CABG)¹³	رگی از دیگر نقاط بدن (مانند سینه یا پا) برداشته شده و به عنوان مسیر انحرافی (بای‌پس) برای خون، قبل و بعد از محل انسداد پیوند زده می‌شود.	برای انسدادهای شدید و متعدد مؤثر است. یک جراحی باز بزرگ با دوره نقاهت طولانی‌تر.

مراقبت از شریان‌های کرونر: پیشگیری بهتر از درمان

خبر خوب این است که سلامت شریان‌های کرونر تا حد زیادی در دستان ماست. با ایجاد تغییرات مثبت در سبک زندگی می‌توان از تشکیل پلاک و بیماری عروق کرونر پیشگیری کرد. این تغییرات شامل:

رژیم غذایی قلب‌سالم: کاهش مصرف چربی‌های اشباع و ترانس، نمک و قندهای افزوده. افزایش مصرف میوه، سبزی، غلات کامل و ماهی.
فعالیت بدنی منظم: حداقل 30 دقیقه فعالیت متوسط (مانند پیاده‌روی تند) در اکثر روزهای هفته.
حفظ وزن مناسب: چاقی، فشار اضافی بر قلب وارد می‌کند.
پرهیز از دخانیات: کشیدن سیگار به طور مستقیم به دیواره رگ‌ها آسیب می‌زند و روند تصلب شرایین را تسریع می‌کند.
مدیریت استرس و کنترل فشار خون و قند خون: استرس مزمن، فشار خون بالا و دیابت کنترل‌نشده از عوامل خطر اصلی هستند.

به یاد داشته باشید، این تغییرات مانند سرمایه‌گذاری برای سلامت آینده قلب شما هستند.

اشتباهات رایج و پرسش‌های مهم

سوال ۱: آیا درد قلبی همیشه در سمت چپ قفسه سینه است؟
پاسخ: خیر. درد ناشی از مشکل شریان‌های کرونر می‌تواند در مرکز قفسه سینه، زیر جناغ سینه باشد و حتی به گردن، فک، شانه‌ها، پشت یا بازوها (به ویژه بازوی چپ) انتشار یابد. گاهی نیز به شکل سوءهاضمه، تنگی نفس یا خستگی شدید بروز می‌کند.

سوال ۲: آیا جوانان نیز به بیماری عروق کرونر مبتلا می‌شوند؟
پاسخ: بله. اگرچه این بیماری بیشتر در میانسالی و سالمندی دیده می‌شود، اما فرآیند تشکیل پلاک از سنین جوانی (حتی از نوجوانی) آغاز می‌شود. سبک زندگی ناسالم، سابقه خانوادگی و بیماری‌هایی مثل کلسترول ارثی بالا می‌توانند خطر ابتلا در جوانی را افزایش دهند.

سوال ۳: قرار دادن استنت به معنای "درمان قطعی" بیماری قلبی است؟
پاسخ: خیر. استنت تنها یک انسداد خاص را باز می‌کند. اگر علت اصلی بیماری (مثل کلسترول بالا، فشار خون، دیابت، سبک زندگی ناسالم) کنترل نشود، پلاک‌های جدید ممکن است در همان رگ یا رگ‌های دیگر تشکیل شوند. استنت یک راه‌حل مکانیکی است و بیمار باید با رعایت توصیه‌های پزشکی از قلب خود محافظت کند.

جمع‌بندی: شریان‌های کرونر، شبکه حیاتی و خستگی‌ناپذیری هستند که مستقیماً مسئول تغذیه عضله قلب هستند. سلامت این رگ‌ها تعیین‌کننده سلامت کل سیستم قلبی-عروقی است. بیماری عروق کرونر که اغلب ناشی از سبک زندگی ناسالم است، مهم‌ترین تهدید برای این شریان‌ها محسوب می‌شود. خوشبختانه با درک عملکرد این رگ‌ها، شناخت عوامل خطر و اتخاذ یک سبک زندگی سالم (تغذیه مناسب، ورزش، عدم استعمال دخانیات)، می‌توان از بروز بسیاری از مشکلات جلوگیری کرد و ضامن تپش‌های قدرتمند و بی‌وقفه قلب برای سالیان طولانی شد.

پاورقی

¹شریان کرونر (Coronary Artery): از واژه لاتین "Corona" به معنای تاج گرفته شده‌اند زیرا مانند یک تاج دور قلب می‌چرخند.
²تصلب شرایین (Atherosclerosis): سخت شدن و تنگی عروق در اثر تجمع پلاک.
³LCA: Left Coronary Artery.
⁴LAD: Left Anterior Descending artery.
⁵LCX: Left Circumflex artery.
⁶RCA: Right Coronary Artery.
⁷CAD: Coronary Artery Disease.
⁸آنژین صدری (Angina Pectoris): درد قفسه سینه ناشی از کاهش موقت جریان خون به عضله قلب.
⁹انفارکتوس میوکارد (Myocardial Infarction - MI): مرگ سلول‌های عضله قلب به دلیل قطع کامل جریان خون، معادل سکته قلبی.
¹⁰آنژیوگرافی کرونر (Coronary Angiography): روش تصویربرداری از عروق کرونر با استفاده از اشعه ایکس و ماده حاجب.
¹¹ماده حاجب (Contrast Agent): ماده‌ای که برای واضح‌تر دیده شدن ساختارهای بدن در تصویربرداری استفاده می‌شود.
¹²استنت (Stent): لوله‌کشی توری کوچک و قابل گسترش که در رگ قرار داده می‌شود تا آن را باز نگه دارد.
¹³CABG: Coronary Artery Bypass Grafting.

شریان کرونر بیماری عروق کرونر تصلب شرایین سکته قلبی آنژیوپلاستی

شریان‌های کرونر سلامت و بهداشت دوازدهم پایه دوازدهم

اطلاع از تغییرات در بسته‌های گاما

کاربر عزیز سلام!