بومسازگان: شهروندان طبیعت
اجزای اصلی یک بومسازگان
برای درک بهتر، یک باغ را تصور کنید. این باغ، یک بومسازگان کوچک و کامل است. همهٔ اجزای این باغ را میتوان در دو دستهٔ بزرگ جای داد:
| اجزای زنده (زیا) | اجزای غیرزنده (نازیزیا) |
|---|---|
| گیاهان (درختان، گلها، علفها) | خاک و سنگها |
| حیوانات (کرم خاکی، پرندگان، زنبورها، گربه) | آب (باران، حوضچه) |
| موجودات میکروسکوپی (باکتریها، قارچها) | هوا، نور خورشید و دما |
تعامل بین این اجزا است که بومسازگان را زنده نگه میدارد. مثلاً گیاهان از نور خورشید و آب خاک استفاده میکنند. زنبورها از گیاهان شهد میگیرند و در مقابل به گردهافشانی آنها کمک میکنند. کرمهای خاکی با حرکت در خاک، آن را برای رشد ریشهٔ گیاهان حاصلخیزتر میکنند .
ساکنان زنده و شغلهای آنها
در شهر طبیعت یا همان بومسازگان، هر موجود زندهای بر اساس نقشی که در چرخهٔ غذایی ایفا میکند، یک «شغل» دارد. این شغلها به سه گروه اصلی تقسیم میشوند :
- تولیدکنندگان: مانند کارخانهداران طبیعت. اینها عمدتاً گیاهان سبز هستند که با استفاده از نور خورشید و از طریق $فتوسنتز$ غذا میسازند. همهٔ دیگر موجودات برای انرژی به آنها وابستهاند.
- مصرفکنندگان: این گروه خود به چند دسته تقسیم میشوند:
- گیاهخواران مانند خرگوش که مستقیماً از گیاهان تغذیه میکنند.
- گوشتخواران مانند شاهین که گیاهخواران را شکار میکنند.
- همهچیزخواران مانند انسان یا خرس که هم گیاه و هم گوشت میخورند.
- تجزیهکنندگان: مانند ماموران بازیافت شهر. اینها شامل قارچها و باکتریهای میکروسکوپی هستند. وظیفهٔ آنها تجزیهٔ بدن موجودات مرده و بقایای گیاهی و تبدیل آنها به مواد معدنی ساده است که دوباره توسط گیاهان جذب میشوند . بدون آنها، کرهٔ زمین زیر انبوهی از زبالهٔ طبیعی دفن میشد!
بومسازگان در خدمت انسان
شاید بپرسید که شناخت بومسازگان چه فایدهای برای ما دارد؟ پاسخ این است که زندگی ما بهطور مستقیم به «خدمات» رایگانی وابسته است که این سیستمهای طبیعی به ما ارائه میدهند .
مثال زنبورهای گردهافشان را در نظر بگیرید. مطالعات نشان میدهد وقتی در یک باغ میوه از کندوی زنبور استفاده میشود، مقدار محصول بهطور چشمگیری افزایش مییابد . این یک خدمت واضح و ارزشمند بومسازگان است. سایر خدمات مهم شامل موارد زیر است:
- تولید آب و هوای پاک: جنگلهای زاگرس بیش از ۴۰ درصد از آب شیرین کشور را تولید میکنند .
- کنترل طبیعی آفات: وجود پرندگانی که حشرات موذی را شکار میکنند، نیاز به سمپاشی را کاهش میدهد.
- تفرجگاههای طبیعی: دیدن منظرهٔ یک جنگل یا دریاچه، حس آرامش به انسان میدهد که خود یک خدمت فرهنگی است.
پرسشهای رایج دربارهٔ بومسازگان
پاسخ: بله، اما در مقیاسی بسیار کوچک. در این گلدان شما یک جزء زنده (گیاه) و اجزای غیرزنده (خاک، آب، نور، هوای اطراف) دارید که با هم در تعامل هستند. باکتریهای موجود در خاک نیز نقش تجزیهکننده را ایفا میکنند.
پاسخ: این عمل میتواند تعادل بومسازگان را بههم بزند. با کاهش تعداد شکارچیان، جمعیت موشها (گیاهخوار) ممکن است بهسرعت افزایش یابد. افزایش موشها میتواند به ریشهها و محصولات گیاهی باغ آسیب جدی برساند. این مثال اهمیت زنجیره غذایی و ارتباط بین همهٔ اجزا را نشان میدهد.
پاسخ:اقیانوسها بزرگترین بومسازگان کرهٔ زمین هستند که بیش از دو سوم سطح آن را پوشاندهاند. اما حتی یک برکه کوچک یا یک تکهلجن نیز خود یک بومسازگان کامل و پیچیده به حساب میآیند .
پاورقی
۱بومسازگان (Ecosystem): یک واحد طبیعی شامل کلیهٔ موجودات زنده و عوامل غیرزنده در یک منطقه مشخص که با یکدیگر در تعامل هستند و یک سیستم پایدار را تشکیل میدهند .
۲فتوسنتز (Photosynthesis): فرآیندی که در آن گیاهان سبز با استفاده از انرژی نور خورشید، آب و دیاکسید کربن را به غذا (قند) و اکسیژن تبدیل میکنند.
۳زیا (Biotic) و نازیزیا (Abiotic): به ترتیب به معنای اجزای زنده و اجزای غیرزنده در یک بومسازگان.
