لاکپشت دریایی: شناگر کهن اقیانوسها
ویژگیهای منحصربهفرد یک خزنده دریایی
لاکپشت دریایی یک خزنده[1] است. این یعنی مانند مارمولک و مار، بدنش با پوشش فلسماندی پوشیده شده و برای تولیدمثل روی خشکی تخم میگذارد. اما برخلاف خویشاوندان خشکیزی خود، زندگیاش کاملاً با دریا گره خورده است.
یکی از بارزترین تفاوتهای آن با لاکپشت خشکی، ناتوانی در جمع کردن سر و پاها به داخل لاک است که او را در برابر شکارچیان آسیبپذیرتر میکند. با این حال، آنها شناگران قدرتمندی هستند. برای مثال، لاکپشت پشتچرمی میتواند مسیر شگفتانگیز 19000 کیلومتری بین اندونزی و آمریکا را شنا کند.
| ویژگی | لاکپشت دریایی | لاکپشت خشکی |
|---|---|---|
| محیط زندگی | اقیانوس (تقریباً تمام عمر) | خشکی (بیابان، جنگل، چمنزار) |
| اندام حرکتی | باله برای شنا | پاهای کوتاه و پنجهدار برای راه رفتن |
| توانایی جمع کردن اعضا در لاک | خیر | بله |
| تنفس | شش (نیاز به آمدن به سطح آب) | شش |
| تغذیه | گوناگون (گیاهخواری تا گوشتخواری) | معمولاً گیاهخواری |
لاکپشتهای دریایی ایران: میهمانان خلیجفارس و دریای عمان
در آبهای گرم جنوب ایران، چند گونه از این خزندگان دریایی زندگی میکنند. مطالعات نشان داده که در سواحل ایران بیش از 50 زیستگاه اصلی برای لاکپشتهای دریایی وجود دارد. دو گونه از همه شناختهشدهتر هستند:
لاکپشت سبز: این گونه به دلیل رنگ سبز چربی بدنش به این نام خوانده میشود. لاکپشت سبز در بزرگسالی عمدتاً گیاهخوار است و از علفهای دریایی تغذیه میکند. این گونه در سواحل دریای عمان (از خلیج گواتر تا تنگه هرمز) گونه غالب است.
لاکپشت پوزهعقابی: این لاکپشت منقاری تیز و خمیده شبیه به منقار عقاب دارد که با آن میتواند غذایش را از لا به لای صخرههای مرجانی بیرون بکشد. لاکپشت عقابی در سواحل خلیجفارس (از تنگه هرمز تا بوشهر) گونه غالب است.
گونههای دیگر مانند لاکپشت زیتونی، سرخ و پشتچرمی نیز در آبهای جنوبی ایران گزارش شدهاند.
از تخم تا دریا: یک سفر پرمخاطره
چرخه زندگی لاکپشت دریایی پر از شگفتی و خطر است. مادهها هر 2 تا 4 سال برای تخمگذاری به ساحلی که خود در آن متولد شدهاند بازمیگردند، حتی پس از 30 سال غیبت! آنها با بالههای قدرتمندشان گودالی به عمق حدود 40 تا 50 سانتیمتر حفر میکنند و بین 50 تا 200 تخم (بسته به گونه) در آن میگذارند. سپس لانه را میپوشانند و به دریا بازمیگردند. کل این فرآیند فقط حدود 30 دقیقه طول میکشد.
| مرحله | شرح | مدت زمان / ویژگی |
|---|---|---|
| تخمگذاری | لاکپشت ماده به ساحل زادگاهش بازمیگردد و تخم میگذارد. | حدود 30 دقیقه |
| تخم | تخمها در شن گرم ساحل باقی میمانند. دمای شن، جنسیت نوزاد را تعیین میکند. | حدود 2 ماه |
| خروج نوزادان | نوزادان شب از تخم بیرون میآیند و با دنبال کردن نور ماه به سمت دریا میروند. | اولین سفر پرخطر |
| زندگی در دریا | نوزادان رشد میکنند و دههها در اقیانوس سفر میکنند تا به بلوغ برسند. | 20 تا 50 سال (تا بلوغ) |
| بلوغ و تولیدمثل | لاکپشت بالغ برای تخمگذاری به ساحل بازمیگردد و چرخه تکرار میشود. | عمر کل: 70 تا 80 سال |
لاکپشت دریایی و انسان: از اسطوره تا بحران حفاظت
این موجودات آرام قرنها است که در فرهنگ ملل ساحلی حضور دارند. اما امروزه فعالیتهای انسان بزرگترین تهدید برای بقای آنهاست. جمعیت جهانی لاکپشتهای دریایی در صد سال اخیر حدود 80% کاهش یافته و 6 گونه از 8 گونه شناختهشده در آستانه انقراض قرار دارند.
مهمترین تهدیدها عبارتند از:
آلودگی پلاستیکی: لاکپشتها کیسههای پلاستیکی شناور را با عروس دریایی (غذای طبیعی برخی گونهها) اشتباه میگیرند و میخورند. این پلاستیک دستگاه گوارش آنها را مسدود کرده و باعث مرگ میشود.
صید غیرعمدی: بسیاری از لاکپشتها به صورت تصادفی در تورهای ماهیگیری صیادان گرفتار شده و غرق میشوند.
تخریب سواحل: ساختوساز در ساحل، نورپردازیهای مصنوعی و تردد انسان، زیستگاههای تخمگذاری را نابود یا مختل میکند. نورهای مصنوعی بچهلاکپشتها را که باید نور ماه را دنبال کنند، گمراه میکند.
تغییرات آبوهوایی: گرم شدن زمین هم دمای شنهای ساحل را تغییر میدهد (و بر تعیین جنسیت تأثیر میگذارد) و هم با بالا آمدن سطح دریا، سواحل تخمگذاری را از بین میبرد.
اشتباهات رایج و پرسشهای مهم
پاسخ: خیر. این یک اشتباه رایج است. لاکپشت دریایی یک خزنده است و مانند انسان شش دارد. او باید برای تنفس به سطح آب بیاید. البته او میتواند نفس خود را برای مدتهای بسیار طولانی (حتی چند ساعت در حالت استراحت) حبس کند، اما در نهایت برای پر کردن دوباره ششهایش به هوای تازه نیاز دارد.
پاسخ: چند تفاوت کلیدی وجود دارد: اولاً، لاکپشت دریایی نمیتواند سر و پاهایش را داخل لاک جمع کند. ثانیاً، دست و پاهای آن به باله تبدیل شده و برای شنا سازگار شدهاند، نه برای راه رفتن روی خشکی. سوم، لاکپشت دریایی تقریباً تمام عمرش را در دریا میگذراند و فقط برای تخمگذاری به ساحل میآید، در حالی که لاکپشت خشکی در خشکی زندگی میکند و فقط برای شنا یا خنک شدن به آب میرود.
پاسخ: مهمترین کار، آرامش و فاصله است. باید حداقل 10 متر دورتر بایستیم، ساکت باشیم و از نورافکن یا فلش دوربین استفاده نکنیم. هرگونه استرس یا ایجاد مزاحمت میتواند باعث شود لاکپشت فرآیند تخمگذاری را نیمهکاره رها کند و به دریا برگردد. بهتر است موضوع را به نزدیکترین اداره حفاظت محیط زیست یا پاسگاه محیطبانی ساحلی گزارش دهیم.
لاکپشت دریایی یک شاهکار تکامل و یک فسیل زنده است که از زمان دایناسورها در اقیانوسها زندگی میکند. او خزندهای است که زندگیاش را به دریا آورده، اما همچنان برای تنفس به هوا و برای تولد نسل آینده به خشکی وابسته است. حفاظت از این موجودات باستانی، نیازمند آگاهی، کاهش آلودگی پلاستیکی و محافظت از سواحل شنی آرام است. هر کدام از ما با انتخابهای ساده، مثل کاهش مصرف پلاستیک، میتوانیم به حفظ این میراث طبیعی کمک کنیم.
پاورقی
[1]خزنده (Reptile): جانورانی مهرهدار که پوستشان از فلس پوشیده شده و با شش نفس میکشند. مانند مار، سوسمار، تمساح و لاکپشت.
[2]تطبیق یا سازگاری (Adaptation): ویژگیهای ساختمانی یا رفتاری که به یک جانور کمک میکند در محیط خاصی بهتر زنده بماند و تولیدمثل کند.
