استخوانگان داخلی: نگهبانان پنهان بدن
اسکلت ما از چه بخشهایی تشکیل شده است؟
اسکلت داخلی انسان را میتوان مانند یک ساختمان بلندمرتبه در نظر گرفت که از دو بخش اصلی تشکیل شده است: اسکلت محوری و اسکلت ضمیمهای. اسکلت محوری مانند ستونهای مرکزی و اصلی ساختمان است که ساختار مرکزی بدن را تشکیل میدهد. اسکلت ضمیمهای هم مانند بازوها و بالکنهای متصل به ساختمان است که امکان حرکت و انجام کارهای مختلف را فراهم میکنند.
| بخش اصلی | استخوانهای مهم | کاربرد اصلی |
|---|---|---|
| اسکلت محوری2 | جمجمه3، ستون مهرهها4، دندهها و جناغ سینه | حفاظت از مغز، نخاع، قلب و ریهها |
| اسکلت ضمیمهای5 | استخوانهای دستها، پاها، لگن و شانه | امکان حرکت، راه رفتن، گرفتن اشیا و انجام کار |
ستون مهرهها که از قطعات استخوانی به نام مهره تشکیل شده، یک مثال عالی است. اگر آن را لمس کنید، برجستگیهای آن را در پشت خود احساس میکنید. این ستون، نهتنها از نخاع (کابل ارتباطی اصلی بدن) محافظت میکند، بلکه مانند یک فنر قوی، ضربههای ناشی از دویدن و پریدن را نیز جذب میکند.
استخوانها فقط سفت و سخت نیستند!
بسیاری فکر میکنند استخوانها مانند تکههای سنگ، جامد و بیجان هستند. اما این تصور کاملاً اشتباه است! استخوان یک بافت زنده و فعال است. اگر بتوانیم داخل یک استخوان را نگاه کنیم، ساختار پیچیدهای شبیه لانه زنبور میبینیم که باعث سبکی و در عین حال استحکام فوقالعادهٔ آن میشود. استخوانها را بر اساس شکل و کارکردشان به چند دسته تقسیم میکنیم:
| نوع استخوان | مثال | ویژگی و کاربرد |
|---|---|---|
| استخوان دراز | استخوان ران6 و بازو | مانند میلههای فلزی داربست، تحمل وزن و ایجاد اهرم برای حرکتهای بزرگ را بر عهده دارند. |
| استخوان کوتاه | استخوانهای مچ دست و پا | مانند سنگفرش، محکم و فشرده هستند و تحمل فشار را ممکن میسازند. |
| استخوان پهن | استخوان لگن، کتف و بیشتر استخوانهای جمجمه | مانند سپر، از اندامهای مهم محافظت میکنند. همچنین محل اتصال ماهیچههای بزرگ هستند. |
یکی از شگفتانگیزترین ویژگیهای استخوانها، توانایی آنها در ساخت سلولهای خونی است. در مرکز برخی استخوانها مانند استخوان ران، مادهای نرم و اسفنجی به نام مغز استخوان7 قرار دارد. این مغز استخوان قرمز، مانند یک کارخانه، دائماً در حال تولید سلولهای قرمز خون (برای حمل اکسیژن)، سلولهای سفید خون (برای مبارزه با میکروبها) و پلاکتها (برای بند آوردن خونریزی) است. پس استخوانها علاوه بر شکل دادن به بدن، در حفظ سلامتی ما نیز نقش حیاتی دارند!
اسکلت در حرکت: نقش مفصلها و ماهیچهها
استخوانها به تنهایی نمیتوانند حرکت کنند. حرکت زمانی اتفاق میافتد که ماهیچهها به استخوانها وصل شده و با انقباض خود، آنها را جابهجا کنند. اما یک سؤال: استخوانها چگونه به هم متصل میشوند؟ پاسخ در مفصلها8 نهفته است.
مفصل، محلی است که دو یا چند استخوان به هم میرسند. برخی مفصلها ثابت هستند، مانند درزهای بین استخوانهای جمجمه که بعد از تولد تقریباً بدون حرکت میشوند تا از مغز به بهترین شکل محافظت کنند. اما مفصلهای متحرک، قابلیت خم شدن، چرخیدن و حرکت دادن اندامها را به ما میدهند.
برای اینکه حرکت مفصلها نرم و بدون ساییدگی باشد، سطح استخوانها در محل مفصل با لایهای صاف و لغزنده به نام غضروف9 پوشانده شده است. همچنین مایع مخصوصی به نام مایع مفصلی در آنجا وجود دارد که مانند روغن بین چرخهای دوچرخه، عمل میکند.
سوالات رایج درباره اسکلت و استخوانها
پاسخ: زیرا استخوان یک بافت زنده است! هنگام شکستگی، رگهای خونی اطراف آن، سلولهای ترمیمکنندهٔ استخوان (استئوبلاست10) را به محل آسیب میفرستند. این سلولها مانند بنّا، شروع به ساختن مادهٔ استخوانی جدید در اطراف محل شکسته شده میکنند و به مرور زمان، شکستگی را ترمیم میکنند. گچ گرفتن هم فقط برای ثابت نگه داشتن استخوان در موقعیت صحیح است تا این ترمیم به درستی انجام شود.
پاسخ: بله، کاملاً! شکل اسکلت با نوع زندگی جانور ارتباط مستقیم دارد. اسکلت پرندهها سبکتر و برخی استخوانهای آنها توخالی است تا پرواز ممکن شود. سگها و گربهها روی چهار دست و پا حرکت میکنند، بنابراین ستون مهرهها و استخوانهای لگن و شانه آنها برای این حالت طراحی شده است. والها با وجود زندگی در آب، اسکلتی شبیه به دیگر پستانداران دارند که نشان میدهد اجداد آنها روی خشکی زندگی میکردهاند. این تفاوتها مثال زیبایی از تناسب ساختار با کارکرد در طبیعت است.
پاسخ: استخوانها در دوران نوجوانی و جوانی در حال رشد و افزایش تراکم هستند. کلسیم (که در شیر و ماست فراوان است) مادهٔ اصلی سازندهٔ استخوان است. فعالیت بدنی و ورزشهای تحملکنندهٔ وزن مانند دویدن و پریدن، فشار مفیدی بر استخوانها وارد میکند که بدن را تشویق میکند کلسیم بیشتری در استخوانها ذخیره کند و آنها را محکمتر سازد. این سرمایهگذاری در نوجوانی، باعث میشود در بزرگسالی و کهنسالی استخوانهای قویتر و سالمتری داشته باشیم.
پاورقی
1 استخوانگان داخلی (Endoskeleton)
2 اسکلت محوری (Axial Skeleton)
3 جمجمه (Skull)
4 ستون مهرهها (Vertebral Column)
5 اسکلت ضمیمهای (Appendicular Skeleton)
6 استخوان ران (Femur)
7 مغز استخوان (Bone Marrow)
8 مفصل (Joint)
9 غضروف (Cartilage)
10 استئوبلاست (Osteoblast): سلولهای سازندهٔ بافت استخوانی.
