حرکت امتدادلغز: وقتی دو صفحه کنار هم میلغزند
حرکت امتدادلغز چیست؟ یک تقسیمبندی ساده
برای درک بهتر، این حرکت را به دو نوع اصلی تقسیم میکنیم. جهت حرکت نسبی دو ورقه، مشخصکننده نوع گسل5 است. فرض کنید روی یک خط ایستادهاید و دوست شما در طرف دیگر خط قرار دارد.
| نوع حرکت | شرح ساده | مثال در طبیعت | حرکت نسبی |
|---|---|---|---|
| امتدادلغز راستبر6 | اگر شما به سمت جلو و دوستتان به سمت عقب حرکت کند، به طوری که دست راست شما از دست راست او دور شود. | گسل سنآندریاس در آمریکا | ورقه سمت راست ناظر به سمت پایین صفحه حرکت میکند. |
| امتدادلغز چپبر7 | اگر شما به سمت عقب و دوستتان به سمت جلو حرکت کند، به طوری که دست چپ شما از دست چپ او دور شود. | گسل آلپین در نیوزیلند | ورقه سمت راست ناظر به سمت بالای صفحه حرکت میکند. |
یک روش ساده برای تشخیص: روبروی خط گسل بایستید. اگر قطعه سمت راستتان به سمت شما حرکت کند، گسل چپبر است و اگر دور شود، راستبر است.
از کتابهای روی میز تا زلزله: مثالهای عینی
این پدیده فقط مربوط به اعماق زمین نیست. مثالهای سادهای در اطراف ما وجود دارد:
مثال ۱: دو جلد کتاب ضخیم را روی میز کنار هم بگذارید. حالا با دست چپ خود کتاب سمت چپ را به آرامی به سمت خودتان و با دست راست کتاب سمت راست را از خودتان دور کنید. این یک حرکت امتدادلغز ساده است. مرز بین دو کتاب، شبیه یک گسل است.
مثال ۲: هنگام راه رفتن روی یخ، گاهی پاهایتان بدون کنترل به چپ و راست میلغزد. اگر هر دو پا در جهت مخالف هم بلغزند، شکلی از حرکت امتدادلغز را تجربه کردهاید.
مثال ۳ (طبیعت): گسل بزرگ سنآندریاس در کالیفرنیا، نمونه معروفی از یک مرز تبدیل راستبر است. صفحه اقیانوس آرام در حال لغزش به سمت شمال غرب و صفحه آمریکای شمالی به سمت جنوب شرق است. این حرکت آرام و مداوم، انرژی ذخیره میکند و ناگهان با یک لغزش ناگهانی آزاد میشود که نتیجه آن زمینلرزههای ویرانگر است. پس میتوان گفت بسیاری از زمینلرزهها نتیجه مستقیم حرکت امتدادلغز صفحات در عمق زمین هستند.
چرا صفحات میلغزند؟ نقش مرزهای تبدیل
زمین یک پوسته یکپارچه نیست، بلکه مانند پازلی از قطعات بزرگ به نام صفحات زمینساختی است. این صفحات روی لایهای نرمتر حرکت میکنند. در جایی که دو صفحه کنار هم قرار میگیرند، سه نوع مرز اصلی داریم:
- مرز همگرا: صفحات به هم برخورد میکنند (مثل برخورد هندوستان به آسیا).
- مرز واگرا: صفحات از هم دور میشوند (مثل کف اقیانوس اطلس).
- مرز تبدیل (امتدادلغز): صفحات کنار هم میلغزند.
مرزهای تبدیل مثل اتصالدهندههای مهمی عمل میکنند. آنها حرکت دور شدن یا نزدیک شدن صفحات در نقاط دیگر را جبران و تنظیم میکنند. تصور کنید یک نوار پازل را میبرید و دو تکه را کنار هم میلغزانید تا شکاف ایجاد شده در جای دیگر بسته شود.
اشتباهات رایج و پرسشهای مهم
پاورقی
1حرکت امتدادلغز (Strike-slip movement): به حرکتی گفته میشود که در امتداد راستای یک گسل رخ میدهد و مؤلفه قائم (بالا یا پایین آمدن) ناچیزی دارد.
2گسل امتدادلغز (Strike-slip fault): شکستی در سنگهای پوسته زمین که در امتداد آن، حرکت اصلی جانبی و موازی با راستای گسل است.
3مرز تبدیل (Transform boundary): مرزی بین دو صفحه زمینساختی که در آن صفحات به صورت افقی و در جهت مخالف کنار یکدیگر میلغزند.
4صفحات زمینساختی (Tectonic plates): قطعات عظیم و سخت پوسته زمین که بر روی لایههای نرمتر گوشته جابجا میشوند.
5گسل (Fault): یک شکست یا ناپیوستگی در توده سنگ که در دو سوی آن، جابجایی قابل توجهی رخ داده است.
6امتدادلغز راستبر (Dextral / Right-lateral strike-slip): نوعی گسل امتدادلغز که اگر روبروی خط گسل بایستید، به نظر میرسد قطعه سمت راست شما به سمت عقب (دور از شما) حرکت کرده است.
7امتدادلغز چپبر (Sinistral / Left-lateral strike-slip): نوعی گسل امتدادلغز که اگر روبروی خط گسل بایستید، به نظر میرسد قطعه سمت راست شما به سمت جلو (به طرف شما) حرکت کرده است.
