مثلث آتشفشانی آرام: حلقهای از آتش در اقیانوس آرام
حلقه آتش چیست و کجا قرار دارد؟
اگر روی نقشه جهان، خطی تقریباً نعلاسبی شکل را در اطراف تمام اقیانوس آرام رسم کنید، دقیقاً مسیر «حلقه آتش» را مشخص کردهاید. این حلقه از سواحل غربی آمریکای جنوبی و شمالی شروع میشود، از آلاسکا و شرق روسیه میگذرد و پس از دربرگرفتن ژاپن و فیلیپین، به سمت نیوزیلند و جنوب شرق آسیا ادامه پیدا میکند .
برای درک بهتر وسعت این منطقه، کافی است بدانید طول این حلقه تقریباً برابر است با دور زدن کره زمین از خط استوا! درون این منطقه پهناور، بیش از 450 آتشفشان وجود دارد. به عبارت دیگر، از هر چهار آتشفشان فعال یا خاموش دنیا، سه تای آن در این حلقه قرار گرفتهاند . همچنین، تقریباً تمامی زمینلرزههای بزرگ و ویرانگر تاریخ در این کمربند رخ دادهاند.
| نام کشور/منطقه | آتشفشان شاخص یا پدیده معروف | توضیح مختصر |
|---|---|---|
| ژاپن | کوه فوجی | بلندترین کوه و یک آتشفشان خاموش نمادین که در حلقه آتش قرار دارد. |
| اندونزی | کراکاتوآ (Krakatoa) | آتشفشانی معروف که فوران عظیم آن در سال ۱۸۸۳ میلادی، یکی از قدرتمندترین فورانهای تاریخ ثبت شده است. |
| ایالات متحده آمریکا | کوه سنت هلن | فوران انفجاری معروف در سال ۱۹۸۰ میلادی که بخش بزرگی از کوه را منفجر کرد. |
| شیلی | زمینلرزه ۱۹۶۰ والدیویا | قویترین زمینلرزه ثبت شده در تاریخ جهان، با قدرت 9.5 ریشتر . |
علت تشکیل حلقه آتش: بازی صفحات پازل زمین
برای فهمیدن راز اصلی فعالیت حلقه آتش، باید پوسته زمین را نه به صورت یکپارچه، بلکه مانند یک پازل متشکل از چندین تکه سنگ عظیم و شناور تصور کنید. این تکههای بزرگ را صفحات تکتونیکی۱ مینامند. اقیانوس آرام بر روی یک صفحه عظیم سنگی به نام صفحه اقیانوس آرام قرار گرفته است. این صفحه مانند یک تسمه نقاله بزرگ، به آرامی (در حد چند سانتیمتر در سال) به سمت غرب و شمال غرب در حرکت است.
حالا تصور کنید این صفحه در حال حرکت، به لبه صفحات دیگر مانند صفحه آمریکای شمالی، صفحه آمریکای جنوبی یا صفحه اوراسیا برخورد کند. در بسیاری از نقاط، به دلیل سنگینتر و چگالتر بودن صفحه اقیانوسی، لبه آن به زیر صفحه قارهای فرورانده۲ میشود. این فرآیند که فرورانش۳ نام دارد، کلید اصلی ایجاد آتشفشان و زمینلرزه است.
از خاکستر آتشفشان تا جزایر جدید: کاربردها و پیامدها
اگرچه فوران آتشفشان و زمینلرزه میتواند ویرانگر باشد، اما فعالیت حلقه آتش تنها جنبه منفی ندارد و نقش اساسی در شکلدهی به سیاره ما و حتی ایجاد فرصتهایی برای انسان داشته است.
تشکیل خاک حاصلخیز و جزایر: مواد معدنی موجود در خاکستر و گدازههای آتشفشانی، پس از سرد شدن و هوازدگی، به غنیترین و حاصلخیزترین خاکهای جهان تبدیل میشوند. بسیاری از مناطق کشاورزی مهم در کشورهایی مانند ژاپن، اندونزی و شیلی، بر روی چنین خاکهایی قرار دارند. همچنین، برخی از زیباترین جزایر دنیا مانند جزایر هاوایی یا ژاپن، حاصل انباشت مواد مذاب بیرونریخته از آتشفشانهای زیردریایی در کف اقیانوس هستند که طی میلیونها سال سر از آب بیرون آوردهاند .
انرژی زمینگرمایی: گرمای عظیم موجود در اعماق زمین در مناطق آتشفشانی، یک منبع انرژی پاک و تجدیدپذیر به نام انرژی زمینگرمایی۴ ایجاد میکند. کشورهایی مانند ایسلند (که آن هم یک منطقه آتشفشانی فعال است) و نیوزیلند از این آبهای داغ برای گرم کردن خانهها، تولید برق و حتی ایجاد استخرهای طبیعی استفاده میکنند .
اشتباهات رایج و پرسشهای مهم
پاسخ: خیر، حلقه آتش منحصر بهفرد است اما تنها منطقه فعال زمینشناختی نیست. یک کمربند فعال دیگر به نام کمربند آلپاید وجود دارد که از اندونزی شروع میشود و از طریق هیمالیا تا اروپای جنوبی ادامه دارد. این کمربند حدود ۵-۶٪ زمینلرزههای جهان را در خود جای داده است . با این حال، از نظر تعداد آتشفشانها و زمینلرزههای بزرگ، هیچ ناحیهای به پای حلقه آتش اقیانوس آرام نمیرسد.
پاسخ: خیر، چنین اتفاقی بسیار بعید است. اگرچه این آتشفشانها تحت تأثیر یک فرآیند زمینساختی مشترک (فرورانش) هستند، اما هر کدام سیستم مجزای خود را دارند. فوران یک آتشفشان لزوماً باعث فوران آتشفشان دیگر در فاصله دور نمیشود. با این حال، وقوع زمینلرزههای بزرگ گاهی میتواند فعالیت آتشفشانهای نزدیک به مرکز زمینلرزه را تحت تأثیر قرار دهد.
پاسخ:
- آتشفشان فعال: به آتشفشانی گفته میشود که در ۱۰٬۰۰۰ سال گذشته حداقل یک بار فوران کرده باشد یا نشانههایی از فعالیت (مانند خروج گاز یا زمینلرزههای کوچک) در آن دیده شود. احتمال فوران مجدد آن وجود دارد.
- آتشفشان خاموش (یا غیرفعال): به آتشفشانی گفته میشود که در ۱۰٬۰۰۰ سال گذشته فوران نداشته و هیچ نشانهای از فعالیت داخلی در آن مشاهده نمیشود. اما این به معنای «مرده» بودن قطعی آن نیست و در شرایط بسیار خاصی ممکن است دوباره فعال شود .
پاورقی
۱. صفحات تکتونیکی (Tectonic Plates): تکههای بزرگ و متحرک سنگسخت (لیتوسفر) که پوسته زمین را تشکیل میدهند. برخورد، دورشدن و لغزش این صفحات عامل اصلی زمینلرزه، آتشفشان و تشکیل رشتهکوه است.
۲. فروراندن (Subduction): فرآیندی که در آن یک صفحه سنگینتر اقیانوسی به زیر صفحه سبکتر قارهای میلغزد.
۳. فرورانش: معادل فارسی اصطلاح Subduction.
۴. انرژی زمینگرمایی (Geothermal Energy): انرژی حرارتی استخراج شده از گرمای درونی زمین.
