کسرهای تو در تو: کسرهایی که درون هم میروند
کسرهای چند طبقه چه هستند؟
تا حالا با کسرهای معمولی مثل $\frac{2}{3}$ یا $\frac{5}{7}$ کار کردهاید. حالا تصور کنید خود این کسرها، داخل یک کسر دیگر قرار بگیرند! به این کسرها، کسرهای تو در تو یا مرکب میگوییم. برای مثال:
در کسر اول، صورت یک کسر ($\frac{1}{2}$) است و مخرج یک عدد کامل ($3$). در کسر دوم، مخرج یک کسر ($\frac{5}{6}$) است و صورت یک عدد کامل ($4$). گاهی هم هر دو قسمت، کسر هستند مثل $\frac{\frac{2}{3}}{\frac{4}{5}}$.
دستهبندی کسرهای مرکب
کسرهای تو در تو را بر اساس جایگاه کسر داخلی میتوان به سه نوع اصلی تقسیم کرد. شناخت این نوعها به ما کمک میکند راحتتر آنها را ساده کنیم.
| نوع کسر مرکب | فرم کلی | مثال عددی | توضیح |
|---|---|---|---|
| کسر در صورت | $\frac{\frac{a}{b}}{c}$ | $\frac{\frac{1}{2}}{3}$ | فقط صورت، خودش یک کسر است. |
| کسر در مخرج | $\frac{a}{\frac{b}{c}}$ | $\frac{4}{\frac{5}{6}}$ | فقط مخرج، خودش یک کسر است. |
| کسر در صورت و مخرج | $\frac{\frac{a}{b}}{\frac{c}{d}}$ | $\frac{\frac{2}{3}}{\frac{4}{5}}$ | هم صورت و هم مخرج، کسر هستند. |
گامهای طلایی برای سادهسازی کسرهای تو در تو
نگران نباشید! ساده کردن این کسرها یک قانون ساده دارد: کسر اصلی (خط کسر اصلی) را به علامت تقسیم تبدیل کن و سپس تقسیم دو عدد (یا کسر) را انجام بده. به زبان ریاضی، میدانیم $\frac{m}{n} = m \div n$. پس برای کسرهای تو در تو هم از همین قانون استفاده میکنیم.
۱. کسر اصلی را به صورت $A \div B$ بنویسید.
۲. اگر A یا B خود کسر هستند، برای انجام تقسیم، از قانون "مقسوم" در $\times$ "معکوس مقسومعلیه" استفاده کنید.
۳. ضرب و سادهسازی نهایی را انجام دهید.
مثال از زندگی: تصور کنید $\frac{1}{2}$ پیتزا دارید و میخواهید آن را بین ۳ دوست تقسیم کنید. سهم هر نفر چقدر میشود؟ این دقیقاً یعنی $\frac{\frac{1}{2}}{3}$. یعنی "نصف" تقسیم بر "سه".
راه حل گامبهگام:
۱. کسر را به تقسیم مینویسیم: $\frac{1}{2} \div 3$.
۲. عدد $3$ را به کسر $\frac{3}{1}$ تبدیل میکنیم.
۳. حالا تقسیم را به ضرب معکوس تبدیل میکنیم: $\frac{1}{2} \times \frac{1}{3}$.
۴. ضرب را انجام میدهیم: $\frac{1 \times 1}{2 \times 3} = \frac{1}{6}$.
پس سهم هر نفر $\frac{1}{6}$ پیتزا میشود.
کسرهای تو در تو در آشپزخانه و خرید
این کسرها فقط در کتاب ریاضی نیستند! یک دستور آشپزی را در نظر بگیرید که میگوید: «نصف ($\frac{1}{2}$) فنجان شیر برای $\frac{2}{3}$ پیمانه آرد لازم است.» اگر بخواهیم مقدار شیر برای یک پیمانه کامل آرد را حساب کنیم، باید ببینیم $\frac{1}{2}$ تقسیم بر $\frac{2}{3}$ چقدر میشود. این یعنی کسر تو در تو $\frac{\frac{1}{2}}{\frac{2}{3}}$.
محاسبه:$\frac{1}{2} \div \frac{2}{3} = \frac{1}{2} \times \frac{3}{2} = \frac{3}{4}$. پس برای یک پیمانه کامل آرد، به $\frac{3}{4}$ فنجان شیر نیاز داریم.
پرسشهای مهم و خطاهای رایج
پاسخ: خیر. این یک اشتباه رایج است. شما نمیتوانید صورت یک کسر داخلی را با مخرج کسر دیگر (که در یک سطح نیستند) ساده کنید. مثلاً در $\frac{\frac{2}{3}}{\frac{4}{5}}$، عدد $2$ (از صورت کسر بالا) را با $4$ (از مخرج کسر پایین) ساده نکنید. ابتدا باید با روش تقسیم و ضرب معکوس، کسر را به یک کسر ساده تبدیل کنید، سپس سادهسازی را انجام دهید.
پاسخ: عدد کامل را به صورت کسری با مخرج $1$ بنویسید. مثلاً $5 = \frac{5}{1}$. این کار انجام تقسیم و ضرب معکوس را برای شما آسان میکند.
پاسخ: نه لزوماً. بستگی به اعداد دارد. در مثال آشپزخانه، جواب $\frac{3}{4}$ بود که کوچکتر از ۱ است. اما $\frac{\frac{3}{2}}{ \frac{1}{4} }$ را در نظر بگیرید: $\frac{3}{2} \div \frac{1}{4} = \frac{3}{2} \times \frac{4}{1} = \frac{12}{2} = 6$ که بزرگتر از ۱ است.
پاورقی
[1]کسر مرکب (Complex Fraction): به کسری گفته میشود که صورت، مخرج یا هر دوی آنها خود شامل یک کسر یا عبارت کسری باشند.
[2]سادهسازی (Simplification): فرآیند تبدیل یک عبارت ریاضی (مانند یک کسر) به سادهترین شکل ممکن، بدون تغییر ارزش آن.
