کلیه: تصفیه‌کنندهٔ خون بدن
کلیه‌ها کجا هستند و چه شکلی هستند؟
کلیه‌ها دو عدد هستند و در پشت شکم و در دو طرف ستون فقرات قرار گرفته‌اند. اندازهٔ هر کلیه تقریباً به اندازهٔ یک مشت بسته است. شکل آنها شبیه به لوبیا است. اگر تا به حال لوبیا را دیده‌باشید، به راحتی می‌توانید شکل کلیه را تصور کنید.
هر کلیه از حدود یک میلیون واحد بسیار ریز به نام نفرون2 ساخته شده است. نفرون‌ها مانند صافی‌های بسیار کوچکی عمل می‌کنند که خون را تصفیه می‌کنند. برای درک بهتر، یک تصفیه‌خانهٔ آب شهری را در نظر بگیرید که آب آشامیدنی را از ناخالصی‌ها پاک می‌کند. کلیه‌ها نیز دقیقاً همین کار را برای خون در بدن ما انجام می‌دهند.
| نام بخش | وظیفه | مثال در زندگی |
|---|---|---|
| نفرون | تصفیه کردن خون و جدا کردن مواد مفید از مواد زائد | مانند صافی چای که برگ چای را از آب جدا می‌کند. |
| میزنای (لوله حالب)3 | انتقال ادرار از کلیه به مثانه | مانند لوله‌ای که آب را از تصفیه‌خانه به مخزن منتقل می‌کند. |
| مثانه4 | ذخیره‌سازی ادرار تا زمان دفع | مانند یک مخزن ذخیره‌سازی آب. |
کلیه‌ها چگونه خون را تصفیه می‌کنند؟
فرآیند تصفیه خون در کلیه‌ها شامل چند مرحلهٔ مهم است:
۱. پالایش (فیلتراسیون): خون از طریق سرخرگ‌ها وارد نفرون‌ها می‌شود. در آنجا، آب، نمک‌ها، قند و مواد زائد از خون جدا می‌شوند. این مایع فیلتر شده، ادرار اولیه نام دارد.
۲. بازجذب: بدن ما نمی‌تواند اجازه دهد آب و مواد مفید مانند گلوکز (قند) دفع شوند. بنابراین، لوله‌های نفرون، این مواد مفید را دوباره به خون بازمی‌گردانند. این فرآیند مانند بازیافت است. در یک کارخانهٔ بازیافت، مواد قابل استفاده مانند کاغذ و پلاستیک از زباله جدا شده و دوباره استفاده می‌شوند. کلیه نیز مواد مفید خون را "بازیافت" می‌کند.
۳. ترشح: در نهایت، مواد زائد و سموم اضافی که بدن به آنها نیاز ندارد، به ادرار اضافه می‌شوند. ادرار نهایی از طریق لوله‌هایی به نام میزنای به مثانه منتقل و در آنجا ذخیره می‌شود تا از بدن دفع گردد.
$ حجم\ ادرار = 180 \times 0.01 = 1.8\ لیتر $
اهمیت کلیه‌ها در زندگی روزمره
کلیه‌ها فقط تصفیه‌کنندهٔ خون نیستند. آنها چند کار حیاتی دیگر نیز انجام می‌دهند:
تنظیم آب بدن: وقتی آب زیادی می‌نوشید، کلیه‌ها ادرار رقیق‌تری تولید می‌کنند تا آب اضافی دفع شود. وقتی هم که تشنه هستید، ادرار غلیظ‌تر می‌شود تا آب در بدن حفظ شود. مانند یک ترموستات که دمای خانه را تنظیم می‌کند، کلیه‌ها نیز میزان آب بدن را کنترل می‌کنند.
کنترل فشار خون: کلیه‌ها با تنظیم مقدار نمک و آب در خون، به کنترل فشار خون کمک می‌کنند.
ساخت گلبول‌های قرمز: کلیه‌ها هورمونی به نام اریتروپوئیتین5 تولید می‌کنند که به مغز استخوان دستور می‌دهد گلبول‌قرمز بسازد. گلبول‌های قرمز، اکسیژن را به تمام قسمت‌های بدن می‌برند.
چگونه از کلیه‌های خود مراقبت کنیم؟
مراقبت از کلیه‌ها کار سختی نیست. فقط کافی است به چند نکتهٔ ساده توجه کنیم:
- به اندازهٔ کافی آب بنوشید: نوشیدن آب کافی به کلیه‌ها کمک می‌کند تا مواد زائد را راحت‌تر دفع کنند.
- غذای سالم بخورید: خوردن میوه و سبزیجات تازه و پرهیز از خوردن نمک و شکر زیاد، به سلامت کلیه‌ها کمک می‌کند.
- فعالیت بدنی داشته باشید: ورزش کردن به کنترل فشار خون و وزن کمک می‌کند که هر دو برای کلیه‌ها مفید هستند.
اشتباهات رایج و پرسش‌های مهم
بله، انسان می‌تواند با یک کلیهٔ سالم زندگی عادی داشته باشد. کلیهٔ باقی‌مانده بزرگ‌تر می‌شود و کار هر دو کلیه را انجام می‌دهد. این موضوع اهمیت مراقبت از کلیه‌ها را بیشتر نشان می‌دهد.
رنگ ادرار می‌تواند نشان‌دهندهٔ میزان آب بدن باشد. ادرار زرد کم‌رنگ معمولاً نشانهٔ آب کافی در بدن است، در حالی که ادرار زرد تیره ممکن است نشان‌دهندهٔ کم‌آبی بدن باشد.
بله، نگه داشتن طولانی‌مدت ادرار می‌تواند به کلیه‌ها و مثانه فشار وارد کند و حتی باعث عفونت شود. بنابراین، هرگاه احساس دفع ادرار کردید، بهتر است فوراً به دستشویی بروید.
کلیه‌ها دو اندام لوبیایی شکل و بسیار پرکار در بدن ما هستند. آنها نه تنها خون را از مواد زائد پاک می‌کنند، بلکه در تنظیم آب بدن، کنترل فشار خون و ساخت گلبول‌قرمز نیز نقش اساسی دارند. با نوشیدن آب کافی، تغذیهٔ سالم و فعالیت بدنی می‌توانیم از این تصفیه‌خانه‌های حیاتی بدن به خوبی مراقبت کنیم.
پاورقی
1کلیه (Kidney): اندامی که خون را تصفیه و مواد زائد را به صورت ادرار دفع می‌کند.
2نفرون (Nephron): واحدهای میکروسکوپی و عملکردی کلیه که مسئول تصفیه خون هستند.
3میزنای (Ureter): لوله‌ای که ادرار را از کلیه به مثانه منتقل می‌کند.
4مثانه (Urinary Bladder): اندامی توخالی که ادرار را تا زمان دفع در خود ذخیره می‌کند.
5اریتروپوئیتین (Erythropoietin): هورمونی که توسط کلیه‌ها ترشح می‌شود و تولید گلبول‌های قرمز خون را تحریک می‌کند.
