خون: مایع حیاتی بدن که اکسیژن، مواد غذایی و مواد زاید را در بدن جابجا می‌کند.

خون: سوپرایست‌راه بدن ما

خون از چه چیزهایی درست شده است؟

اگر یک لوله آزمایش را پر از خون کنیم و آن را مدتی بگذاریم بایستد، می‌بینیم که خون به چند لایه جداگانه تقسیم می‌شود. این نشان می‌دهد که خون یک مایع ساده نیست، بلکه مخلوطی از قسمت‌های مختلف است. به طور کلی، خون از دو بخش اصلی تشکیل شده است:

حالا که با اجزا آشنا شدیم، بهتر می‌توانیم درک کنیم که این قطعات چگونه با هم کار می‌کنند تا خون بتواند وظایف اصلی خود را انجام دهد.

وظایف اصلی خون در بدن ما چیست؟

خون مانند یک قهرمان چندوجهی عمل می‌کند. اگر بخواهیم کارهای اصلی آن را دسته‌بندی کنیم، به این موارد می‌رسیم:

۱. حمل‌ونقل: این مهم‌ترین وظیفه خون است. تصور کن بدن تو یک شهر بزرگ است. خون، سیستم مترو و اتوبوس‌رانی این شهر است. این سیستم، مسافران و کالاهای ضروری را جابه‌جا می‌کند:

• اکسیژن: گلبول‌های قرمز، اکسیژن را از ایستگاه ریه‌ها سوار می‌کنند و به تمام سلول‌های بدن می‌رسانند. سلول‌ها برای تولید انرژی به این اکسیژن نیاز دارند، درست مانند اینکه یک کارخانه برای روشن ماندن ماشین‌آلاتش به برق نیاز دارد.
• مواد غذایی: پلاسما، مواد غذایی را که از غذاها در روده جذب شده‌اند، جمع‌آوری می‌کند و به سلول‌ها می‌رساند. این مواد سوخت بدن تو هستند.
• مواد زائد: خون مواد زائد تولید شده توسط سلول‌ها، مانند دی‌اکسید کربن، را جمع‌آوری کرده و به «ایستگاه‌های تصفیه» یعنی ریه‌ها و کلیه‌ها می‌برد تا از بدن دفع شوند.

۲. دفاع: گلبول‌های سفید، ارتش شخصی بدن تو هستند. وقتی یک میکروب (مثلاً ویروس سرماخوردگی) از طریق یک بریدگی کوچک یا از راه تنفس وارد بدن می‌شود، گلبول‌های سفید بلافاصله به آن حمله می‌کنند. برخی از آن‌ها مانند "سربازان پیاده" به دشمن حمله می‌کنند و برخی دیگر مانند "کارآگاهان"، مهاجم را به خاطر می‌سپارند تا اگر دفعه بعد آمد، سریع‌تر نابودش کنند. این همان چیزی است که به آن سیستم ایمنی⁶ می‌گوییم.

۳. ترمیم: وقتی دست خود را می‌بری، خونریزی بعد از چند دقیقه بند می‌آید. این معجزه‌ای است که پلاکت‌ها انجام می‌دهند. آن‌ها به محل زخم می‌چسبند و به هم می‌پیوندند و یک "پانسمان طبیعی" به نام لخته ایجاد می‌کنند که مانع از دست دادن بیشتر خون می‌شود.

خون در زندگی روزمره ما

حالا بیا ببینیم این اطلاعات چگونه در زندگی واقعی به کار می‌آیند:

وقتی ورزش می‌کنی: عضلات تو برای حرکت کردن به انرژی بیشتری نیاز دارند. بنابراین، قلب تندتر می‌زند تا خون بیشتری را پمپاژ کند. این خونِ اضافی، اکسیژن و مواد غذایی بیشتری به عضلات می‌رساند و همزمان، مواد زائد بیشتری را از آن‌ها دور می‌کند. به همین دلیل است که هنگام ورزش نفس‌نفس می‌زنی تا اکسیژن بیشتری وارد ریه‌ها شود و ضربان قلبت تند می‌زند.

وقتی زخم می‌شوی: همان طور که گفتیم، پلاکت‌ها و سایر مواد موجود در پلاسما، سریع در محل بریدگی یک لخته ایجاد می‌کنند. اگر خون این توانایی را نداشت، یک بریدگی کوچک هم می‌توانست باعث از دست دادن مقدار زیادی خون شود.

اهمیت گروه خونی: شاید نام "گروه خونی"⁷ را شنیده باشی. گروه‌های خونی مختلفی مانند O, A, B و AB وجود دارند. وقتی کسی به خون نیاز دارد (مثلاً در یک عمل جراحی یا یک تصادف)، باید خونی به او تزریق شود که با گروه خونی خودش سازگار باشد. در غیر این صورت، گلبول‌های قرمز خون اهدایی توسط سیستم ایمنی بدن فرد دریافت کننده، بیگانه شناخته شده و موردحمله قرار می‌گیرند. این موضوع اهمیت اهدای خون را نشان می‌دهد. افرادی که سلامت هستند می‌توانند با اهدای خون خود، جان انسان‌های زیادی را نجات دهند.

اشتباهات رایج و پرسش‌های مهم

پاورقی

¹خون (Blood): مایع حیاتی بدن که در رگ‌ها جریان دارد و مسئول انتقال مواد در بدن است.

²پلاسما (Plasma): بخش مایع و شفاف خون که حدود ۵۵ درصد از حجم خون را تشکیل می‌دهد.

³گلبول‌های قرمز (Red Blood Cells - RBCs): سلول‌هایی که حاوی هموگلوبین هستند و وظیفه انتقال اکسیژن را بر عهده دارند.

⁴گلبول‌های سفید (White Blood Cells - WBCs): سلول‌های دفاعی بدن که با عوامل بیماری‌زا مبارزه می‌کنند.

⁵پلاکت‌ها (Platelets): اجزای کوچک و بدون هسته‌ای که در انعقاد خون و بند آمدن خونریزی نقش دارند.

⁶سیستم ایمنی (Immune System): شبکه‌ای از سلول‌ها و اندام‌ها که از بدن در برابر بیماری دفاع می‌کنند.

⁷گروه خونی (Blood Type): دسته‌بندی خون بر اساس وجود یا عدم وجود پادگن‌های خاص روی سطح گلبول‌های قرمز.

⁸هم (Heme): بخشی از مولکول هموگلوبین که حاوی یک اتم آهن است و به اکسیژن متصل می‌شود.

⁹هموگلوبین (Hemoglobin): پروتئین موجود در گلبول‌های قرمز که مسئول حمل اکسیژن و دادن رنگ قرمز به خون است.